53
sakarya üniversitesi ilahiyat fakültesi dergisi 8 / 2003
arap dili ve belagatı
ÜRDÜN ÜNİVERSİTELERİNDE
YABANCILARA ARAPÇA ÖĞRETİMİ
Ahmet BOSTANCI*
ABSTRACT
Teaching Arabic as a Foreign Language in Jordanian Universities
It seems that there is still a searh of a new method in teaching Arabic in the Islamic world.
Teaching Arabic to the Arabs as well as to the non-Arabs cannot be considered succesful,
and the absence of a method that suits best to the purpose and of the teaching materials
are the main reasons of this. Although there is an improvement in teaching Arabic in
Turkey, there is still a need to fine a better method. It is observed that teachers of Arabic
contribute to this improvement by using new methods. To find a better method, the
importance of using current experiences must be admitted. Based on the author’s research
experience in Jordan during the year of 2001-2002, this article tries to present the method
of teaching Arabic in Jordanian Universities.
Key words: Teaching Arabic, Arabic Teaching Series, Teaching Arabic as a foreing
language in Jordan
Anahtar kelimeler: Arapça öğretimi, Arapça Öğretim Serileri, Ürdün’de Yabancılara
Arapça Öğretimi
Hz. Peygamber’in risaleti öncesinde bir kabile dili vasfına sahip olan
Arapça, İslam'ın evrensel mesajı Kur'an-ı Kerim'in -bizzat kendi ifadesiyle-
"apaçık bir Arapça" (bi lisânin arabiyyin mubiyn)1 olarak inişiyle birlikte bir
* Sakarya Üniv. İlahiyat Fakültesi Arap Dili ve Belagatı ABD Öğretim Üyesi, Yrd. Doç. Dr,
bostanci@sakarya.edu.tr
1 eş-Şuara, 26/195
54
medeniyet dili niteliği kazanmıştır. Arapça'nın bu derece gelişmesinde Kuran'ın
çok önemli bir etkisinin bulunduğu tartışılmaz bir gerçektir.2
Cahiliye döneminde Arapların komşu milletlerle ticarî ilişkilerinin sonucu
olarak dil alanındaki karşılıklı tabiî etkileşim bir tarafa bırakılırsa, Arapça'nın
anadili Arapça olmayan milletlere sistematik tarzda öğretiminin de İslamiyetin
doğup yayılmasıyla başladığını ifade edebiliriz.
Nitekim Arapçanın gramer kurallarını sistemleştiren nahiv ilminin
(sentaks), Arap olmayan milletlerin İslam'a girmesiyle dilin tabiatında ve meleke
olarak doğru konuşulmasında görülen zayıflık ve gerileme neticesinde ortaya
çıktığı kabul edilmektedir.3 Ancak hal böyle olmakla beraber nahiv, zamanla
Arapların da mustağni kalamayacakları bir ilim dalı haline dönüşmüştür.
Arapça'nın Arap olmayan milletlere öğretimi meselesi başlangıcından
bugüne beraberinde metot problemini de getirmiştir. Bu konuda pek çok çaba
sarfedilmiştir ve sarfedilmeye de devam etmektedir.
Yakın zamanlara dek genelde yabancı dil özelde Arapça öğretimi
konusunda en çok kullanılan metot, dilbilgisi-çeviri metodu (GrammarTranslation
Method/Tarîkatu't-tercüme ve'n-nahv) dediğimiz usuldür. Bu metot bazı
faydalı yönleri yanında pek çok mahzuru da içermektedir. Günümüzde dil
öğretimi konusunda pek çok gelişmenin yaşandığı ve bu doğrultuda dilbilgisi-
çeviri metodundan başka çok sayıda metodun da kullanıldığı görülmektedir.
Yabancı dil öğretiminin kazandığı büyük önem dolayısıyla pek çok dilci öğretim
konusunda yeni yöntem denemelerinde bulunmaktadır ve bunun sonucu olarak
da dil öğretim yöntemlerinin sayısı 40’a kadar ulaşmıştır. Gerçekte, bu
yöntemlerin çoğu birbirine benzemekte ve küçük farklarla birbirlerinden
ayrılmaktadır. Bunlar arasında, Direkt metot (Direct method/et-Tarîka el-mübâşira),
Okuma metodu (The Reading Method/Tarîkatu'l-kırâe), İşitsel-dilsel metot (The
Audio lingual method/et-tarîka es-sem'ıyye eş-şefeviyye), Bilişsel öğrenme metodu
(Cognitive Method/et-Tarîka el-ma'rifiyye), İletişimci metot (Communicative method/etTarîka
et-tevâsuliyye), İşitsel-görsel metot (Audio-visual method/Tarîkatu's-sem' ve'l-
2 Bk. Enver Cündî, el-Fusha lugatü'l-Kur'an, Beyrut ty, s. 45
3 Candemir Doğan, Arapça öğretim Metot ve Teknikleri, Ankara 1989, s. 26; Ahmet Turan Arslan,
“Arap Gramerinde İki “Avâmil” Risalesi ve Bunların Mukayesesi” M.Ü. İlahiyat Fak. Dergisi,
sy.7, 1989, s. 1-2
55
müşahede), Seçmeli metot (Eclectic method/et-Tarîka et-tevlîfiyye el-intikâiyye), İşlevsel
kavramsal metot (Fonctional-national method/et-Tarîka el-vazifiyye), Telkin metodu
(Suggestopedia/et-Tarîka el-iyhâiyye) ve Ca-ob metodu (Cognitive, Audio-Oral,
Bilingual Method/et-Ta'lîmu'l-aklî ve's-sem'î ve'ş-şefevî) vb. metotlar sayılabilir.4
Günümüzde Arapça öğretiminde, bu metotlardan da istifade edilmeye
başlanmış,
5 bunun bir yansıması olarak değişik metot ve teknikler ile araç ve
gereçler Arapça öğretimindeki yerini almıştır. Bu amaçla pek çok ülkede özel
olarak Arapça öğretimini hedefleyen kurum ve kuruluşların da hızla yayılmakta
olduğuna şahit olmaktayız.
Bu meyanda Avrupa ülkelerinde çağdaş metotlarla Arapça öğretimi yapan
kurumların yanı sıra Arap ülkelerinde de batı kurumlarını taklit eden çağdaş
Arapça öğretim enstitüsü ve merkezleri açılmıştır. Bunların ilki olan Lübnan
İngiliz Enstitüsü ile Kahire Amerikan Üniversitesinin Arapça'nın yabancı dil
olarak öğretimi alanında metot ve kitapların geliştirilerek öğretmenlerin
hazırlanmasında önemli katkıları olmuştur. Günümüzde Ürdün, Birleşik Arap
Emirlikleri, Tunus, Cezayir, Sudan, Suriye, Irak, Katar, Kuveyt, Lübnan, Mısır,
Fas, Suudi Arabistan ve Libya gibi pek çok Arap ülkesinde yabancılara Arapça
öğretimini hedefleyen özel kurumlar bulunmaktadır. Arap ülkelerinde bulunan
bu kurumlardan başka Almanya'da 22, İngiltere'de 14, Endonezya'da 36,
İtalya'da 6, Pakistan'da 8, Belçika'da 6, Fransa'da 12, Nijerya'da 4, Hindistan'da
13, Amerika'da 36 üniversitenin ilgili fakülteleri sadece Arapçanın yabancı dil
olarak öğretimi konusunda eğitim vermektedir. Bunların yanı sıra dünyanın
4 Bu konuda bk. Doğan, a.g.e, s. 61-153; Mehmet Hengirmen, Yabancı Dil Öğretim Yöntemleri,
Engin Yayınevi, Ankara ty, s. 17-42; Ömer Demircan, Yabancı Dil Öğretim Yöntemleri, İstanbul
1990, s. 163-280
5 Ancak Arapça öğretiminde kullanılmaya başlayan yeni metotların yeni gibi görülseler de
aslında diğer dillerin öğretimi için geliştirilen metotların taklidinden ibaret olduğu şeklinde
eleştiriler de yapıla gelmektedir. Bunlara göre her dilin öğretilmesinde o dile has metotlar
kullanılır ve bunlar göz önünde bulundurulmadan bir diğer dilin öğretiminde istiare
edilmeleri isabetli değildir. Bk. Abdurrahman Abdulhâfız el-Hatîbât, el-Müşkilât el-lugaviyye
elleti tuvâcihuhâ et-talebe gayrın-nâtikîne bil-luga el-arabiyye fi'l-Câmiât el-Ürdüniyye er-resmiyye fi
marhaleti bakaloryus, Mute 1999, s. 239; Abdulalîm Fevdâ, “Ta'limu'l-luga el-Arabiyye fî
Cumhuriyyeti Mısr al-Arabî fi rub'i'l-karn el-ahîr”, Ta'limu'l-luga fi rubi'l-karn el-ahîr
Konferansı Tebliği, Amman 1978, s. 185
56
diğer pek çok ülkesinde bulunan fakültelerde yabancı dil olarak Arapça öğretimi
konusunda uzmanlaşmış olarak eğitim yapılmaktadır. 6
Hal böyle olmakla birlikte Arapça öğretimi konusunda İslam aleminde hala
bir arayışın olduğu tartışılmaz bir gerçekliktir. Gerek Araplara gerekse de
yabancılara yönelik Arapça öğretimi genellikle pek başarılı bulunmamakta,
bunun başta gelen sebepleri olarak da uygun metodun geliştirilememiş ve ilmi
araştırmalara dayalı öğretim kitaplarının yazılamamış olması vb. gerekçeler
sayılmaktadır.7
Türkiye'deki Arapça öğretimi de çok önemli mesafeler katetmiş olmakla
birlikte hala bir metot ve kaynak arayışı içerisindedir. Öğreticiler tarafından yeni
araç gereçler ve metotların denenerek daha güzele ulaşma hususunda sürekli bir
gayretin sarfedilmekte olduğu müşahede edilmekle beraber henüz tatmin edici
sonuçların elde edilebildiği söylenemez. Bu konuda daha iyiye ulaşma
noktasında mevcut tecrübelerden istifade etmenin de özel bir öneminin olduğu
inkar edilemez bir gerçektir. Bu düşünceden hareketle, biz burada 2001-2002
öğretim yılında Ürdün’de bulunduğumuz müddet içerisinde, Ürdün
üniversiteleri bünyesinde yer alan dil merkezlerindeki dersleri takip ederek
ayrıca öğretim elamanları ve idarecilerle görüşerek, bunun yanısıra, öğretimde
kullanılan kitap ve diğer araç-gereçleri inceleyip diğerleriyle karşılaştırarak
yerinde tespit ettiğimiz Arapça öğretim uygulamalarının yazılı olarak ortaya
konulmasında fayda mülahaza ettik. Binaenaleyh aşağıda Ürdün
üniversitelerinde Arapça’nın yabancılara hangi esaslar dahilinde ve ne şekilde
öğretildiği üzerinde duracağız.
Ürdün'de yabancılara Arapça öğretimi, genellikle ticarî amaçlarla Ürdün'e
gelen yabancılara yönelik âmmice (konuşma dili) öğreten özel kurslar bir tarafa
bırakılırsa, bazı üniversitelerin bünyelerindeki dil merkezlerinin ilgili bölümleri
vasıtasıyla yapılmaktadır. Biz aşağıda bunlardan Arapça öğretimi alanında
ülkede ilk sıralarda yer alan üç tanesini, kullanılan metotlar ve araç-gereçler
açısından incelemeye tâbi tutacağız.
6 Bk. Doğan, Arapça Öğretim Metot ve Teknikleri, s. 41-47
7 Bk. İbrahim Mahmud eş-Şâfiî, "Naksul-buhûs el-ilmiyye fi mecâli tedrîsi'l-luga el-Arabiyye", ,
Tatvîru tedrîsi ulûm el-luga el-arabiyye ve âdâbihâ Konferansı Tebliği, Hartum 1986, s. 238;
Fevdâ, "Talimu'l-luga el-Arabiyye", s. 185
57
Ürdün Üniversitelerindeki Arapça Öğretim Merkezleri:
I. Ürdün Üniversitesi Dil Merkezi (el-Câmia el-Ürdüniyye
Merkezü’l-lugât/ The Jordan University The Language Center)
Bu merkez tarafından çıkarılan broşürler ve yetkililerden edindiğimiz
bilgilere ve gözlemlerimize göre burada dil öğretimi şu esaslar dahilinde
yapılmaktadır:
A. Merkez Hakkında Genel Bilgiler
1.Kuruluşu: Ürdün Üniversitesi Dil Merkezi, 1979-1980 öğretim yılında
7.7.1979 tarihli kraliyet emriyle kurulmuştur. Üniversitedeki tüm Arapça ve
İngilizce dersleri bu merkez tarafından verilmektedir.
2. İdari Yapısı: Dil merkezinin üç bölümü vardır. Bunlar: a) Arapça Bölümü
b) İngilizce Bölümü c) Yabancılar için Arapça Bölümü.
3. Merkezin Başlıca Faaliyetleri: Merkez başlıca şu faaliyetlerde
bulunmaktadır: a) Tüm üniversite öğrencileri için zorunlu dersler olan
Mehârâtu’l-ittisâl bil-luga el-Arabiyye 101, 102 ve Mehârâtu’l-ittisâl bil-luga el-
İngiliziyye 101, 102 derslerinin okutulması b) Üniversitenin çeşitli fakültelerine
kabul edilen yabancı öğrenciler için yeterlilik imtihanının yapılması c) Doktora
öğrencileri için dil yeterlilik imtihanı d) Doktora öğrencileri için yoğunlaştırılmış
İngilizce kursu e) Yabancılara Arapça öğretimi: merkezin en önemli faaliyetini
teşkil etmektedir ki, aşağıda geniş olarak ele alınacaktır.
B. Ürdün Üniversitesi Dil Merkezinde Yabancılara Arapça Öğretimi
(Tedrîsu’l-luga el-Arabiyye li’n-nâtikıyne bi gayrihâ/Arabic for
speakers of other lenguages)
Merkezde yabancılara Arapça öğretimi 1979-1980 öğretim yılında
başlamıştır. Başlangıçta öğrenci sayısı az iken sonraki öğretim yıllarında giderek
artış göstermiştir. Amerika, İngiltere, Almanya, İsviçre, Fransa, Türkiye,
Malezya, Kore, Çin gibi birçok ülkeden öğrenciler dil öğrenimi için merkeze
gelmektedir. Gurbette yaşayıp Arapça bilmeyen Arap öğrenciler de zaman
zaman gelmektedirler. Dilin dört temel beceriyle öğretilmesi hedeflenmektedir.
Öğretim 6 kur olarak yapılmaktadır. Öğrencilerin kurlara dağıtımı dönem
58
başında yapılan yeterlilik imtihanı (imtihânu’l-kefâe) ile olmaktadır. Merkezin
dünyadaki birçok üniversite ve enstitü ile bağlantısı vardır ve bunlar
öğrencilerini dil öğrenimi için bu merkeze göndermektedir.
Merkezde Dil Öğretimde Kullanılan Araç-Gereçler:
1. Dil laboratuvarı: Merkezde 30 öğrencilik modern bir dil laboratuvarı
bulunmaktadır. Burada dinleme ağırlıklı uygulamalar yapılmaktadır. Öğrenciler
önlerindeki kumanda tablosu vasıtasıyla banda kaydedilen materyalleri defalarca
ileri geri alarak dinleme imkanına sahiptirler. Yine mikrofon sayesinde
öğretmen öğrencilerle iletişim kurabilmektedir. Aynı laboratuvarda büyük ekran
bir televizyon ve video cihazı da bulunmaktadır.
2. Simultine Tercüme Odası: Merkezin kuruluşu esnasında oluşturulmuş olan
ve ortada kulaklıkla yapılan tercümeleri dinlemeye imkan tanıyan teçhizatı
içeren bir çalışma masası ve kenarlarda simultine tercüme kabinleri bulunan bu
kısmın şu an itibariyle herhangi bir işlevi bulunmamaktadır.
3. Film İzleme ve İnternet Salonu: Bu bölümde, öğrenciler merkez
görevlisinden izlemek istedikleri video kasetlerini alarak televizyon ve kulaklık
ile ferdî olarak izleyebilmektedirler. Ancak merkezin film arşivi pek yeterli
görünmemektedir. Ayrıca bu salonda bulunan bilgisayarlardan internet
kullanma imkanı da mevcuttur.
4. Diğer Araç-Gereçler: Bu sayılanların yanı sıra tepegöz, teyp, radyo, insan
vücudunun kısımlarını anlatmak için kullanılan tahtadan insan robotu,
geometrik şekiller, resimli kartlar gibi araçlar da kullanılmaktadır.
5. Pratiğe Yardımcı Olacak Öğrenciler: Üniversitede her öğrencinin belirli bir
saat sosyal faaliyetlere iştirak etmesi gereklidir. Dil merkezi de istekli
öğrencilerin bu sosyal faaliyet saatlerini merkezdeki yabancı öğrencilerin pratik
konuşmalarına yardımcı olma şeklinde değerlendirmelerine imkan tanımakta,
böylece isteyen her bir merkez öğrencisine pratik konuşma yapabileceği bir
üniversite lisans öğrencisi tahsis edilmiş olmaktadır.
Kurlara Göre Arapça Öğretimi
Merkezde yabancılara Arapça öğretimi daha önce de değindiğimiz üzere
altı kura ayrılarak yapılmaktadır. Her kurda belirlenmiş genel esaslar
59
çerçevesinde ders hocalarına göre değişen ve dilin dört becerisini de
geliştirmeye yönelik uygulamalar yapılmaktadır.
1. Kur:
Arapça'yı hiç bilmeden merkeze gelenlere (mübtediûn/beginners) yönelik
bir kurdur. Haftada 10 bloktan oluşan dersleri iki ayrı öğretmen vermektedir.
Bu kurda genel olarak öğrencilerin alfabeyi ve sesleri tanıması, Arapça’yı
başlangıç seviyesinde anlayabilmesi, okuyabilmesi, yazabilmesi ve konuşabilmesi
hedeflenmektedir.
Öğretimde Kullanılan Araç ve Gereçler:
Ders Kitabı: Dil merkezi hocaları tarafından telif edilmiş olan ders kitabı,
yardımcı bir dil kullanılmasını gerektirmeyecek bir tarzda hazırlanmıştır. Zira
tercümenin dil öğretiminde kullanılmasının sağlıklı bir yol olmadığı kabul
edilmektedir. Merkeze gelen yabancı öğrenciler de tek bir dil
konuşmamaktadırlar. Bu açıdan ortak bir dil kullanımı zordur. Ayrıca hoca da
her zaman yardımcı dili iyi seviyede kullanamayabilir ve anlamları yanlış
tercüme edebilir. Bu yüzden kitapta kelimelerin çeviriye ihtiyaç duyulmayacak
tarzda resimler vasıtasıyla öğretilmesi benimsenmiş, bu amaçla kelimelerden de
anlamları resim ve şekiller vasıtasıyla verilebilecek olanlar tercih edilmiştir.
Kitabın metodu önsözünde şu şekilde izah edilmektedir: Başlangıç
seviyesindeki dil öğretiminde nereden başlanacağı hususunda çeşitli görüşler
vardır. Harflerden başlama usulü modern yaklaşımlarda benimsenmemekte,
bunun yerine küllî yaklaşım tercih edilmektedir. Ancak cümleden başlamak son
derece zordur. Yardımcı dil ve tercüme kabul edilmediğinden kelime ile
başlanması zorunlu hale gelmiştir. Kelime üzerine diğer birikimlerin eklenmesi
ile dil kabiliyetinin oluşturulması tercih edilmiştir. Bunun uygulanması için kitap
üç kısma ayrılmıştır:
Birinci kısım hazırlık mahiyetindedir. Bu kısımda öğrencinin sağdan sola
yazmaya ve Arapça seslere alışması ve diğer iki kısımda kullanacağı kelime
hazinesine sahip olması hedeflenmektedir ve bir grup kelime öğretimi ile
başlamaktadır. Burada kolay ve duyu organlarıyla anlamı anlaşılabilen kelimeler
tercih edilmiş, öğrencinin ana dilinde bulunmayan müennes-müzekker gibi
60
unsurlara da yer verilmemiştir. Öğretime dünya siyasî haritası ile başlanmıştır.
Zira ülke isimleri diller arasında fazla değişmemektedir. Bununla öğrenciye
tanıdık şeylerden başlanmış olmaktadır. Bu şekilde öğrencide kelime hazinesi
oluşturulmaya başlanmıştır ve bu kısımda 276 kelime öğretilmektedir.
Kelimelerin hayvan isimleri, meyve-sebzeler, renkler, sayılar, ev aletleri, ulaşım
araçları, elbiseler, geometrik şekiller ve vücut organları gibi çok çeşitli konuları
içermesine dikkat edilmiştir. Her bir grup kelime alıştırmalarla desteklenmiştir.
Zaman zaman kısa terkipler de kullanılmıştır. Bu kısımda herhangi bir yazma
alıştırması yoktur. Zira öğrenci kelimeyi okumakta ancak harflerini
bilmemektedir. Bu sebeple kelimeleri yazmasını istemek aşırı bir zorluk teşkil
edecektir.8
İkinci kısımda öğrencinin öğrendiği kelimeler vasıtasıyla harfleri öğrenmesi
hedeflenmektedir. Kelime hazinesi her ders ilave edilen kelimelerle
genişletilmektedir. Harflerin öğretilmesinde alfabetik sıralama değil de, telaffuz
zorluğunu dikkate alan bir sıralama kullanılmıştır. Harflerle beraber öğretimi,
öğrencinin zihninde karışıklık meydana getirebilir düşüncesi ile, harekelerin,
med, şedde ve tenvinin öğretimi bir sonraki kısma bırakılmıştır.
Böylece ilk iki kısımda öğrencide makul bir kelime hazinesi oluşmuş ve
öğrenci Arapça kelimeleri ve harflerini tanımış olmaktadır. Üçüncü kısımda
dille ilgili yeni unsurların öğretimine geçilmiştir: Marifelik-nekralık, müfredlikcemilik,
müenneslik-müzekkerlik, nisbet, istifham gibi. Tenvin, şedde ve med
de bu kısımda öğretilmektedir. Bu kısımda da öğrenmenin aşamalı olmasına
dikkat edilmiştir. Yeni kelimeler ilave edilmesine devam edilmektedir. Bunlar
çeşitli uslublar ve terkipler içerisinde kullandırılmaktadır. Kelimeler tekrar tekrar
kullandırılmakta, ayrıca müfredi cemi, nekrayı marife, müennesi müzekker
yapma gibi uygulamalar da yaptırılmaktadır. Böylece öğrenci kitabın sonunda
548 kelime öğrenmiş olmaktadır. (Bu kelimelerin listesi kitabın sonuna
eklenmiştir) Kitabın sonu sözlük kullandırmaya ayrılmıştır ki, bununla
öğrencinin sözlük vasıtasıyla basit kısa cümleleri anlayabilmesi
hedeflenmektedir. Kitabın çeşitli ve yeterli sayıda alıştırma içermesi de
sağlanmıştır. Bununla öğretmenin alıştırma hazırlamaktan kurtarılması
8 Ürdün Üniversitesi Dil Merkezi Arapça Öğretim Serisi 1. Kitap, Amman 2000, s. 3-4
61
amaçlanmaktadır. Ancak bu, öğretmenin öğrencilerinin durumuna göre yeni
uygulamalar kullanmayacağı anlamına gelmemektedir.9
Laboratuvar: Haftada bir gün dinlemeye dayalı uygulama yapılmaktadır.
Öğretmenlerden biri ders kitabından cümleleri kasete okumakta, bilahare,
öğrenciler, bunları istedikleri sayıda geri sardırarak dinlemektedirler.
Bunlardan ayrı olarak tepegöz, geometrik şekiller, tahta robot vb araç-
gereçler de kullanılmaktadır.
Öğretmenlerin Uyguladıkları Metot ve Teknikler:
Bu kurda öğretim üç temel aşamada yapılmaktadır ki, bunlar: a) Resimler
vasıtasıyla belirli sayıda kelimelerin telaffuz ve anlamlarının öğretilmesi b) Bu
kelimeler vasıtasıyla harflerin telaffuz zorluğu sırasına göre başta, ortada ve
sonda yazılışlarının öğretilmesi c) Kelime yazımı, yeni kelimeler ve bunlar
vasıtasıyla basit cümleler kurdurulması şeklindedir.
Bu kurda öğretmenler derslerde direkt metot benzeri bir metot
kullanmaktadırlar. Kitapta yardımcı dil kullanılmaması tavsiye edilmekle birlikte,
genellikle kelime anlamlarında ve harflerin yazılış şekilleri anlatılırken İngilizce
kullanılmaktadır. Takip ettiğimiz derslerdeki gözlemlerimize göre;
öğretmenlerin uyguladıkları başlıca teknikler de şu şekildedir:
Tahtaya yazılan bazı kelimeler vasıtasıyla harfler okutulmaya ve harfler
arasındaki farklar gösterilmeye çalışmaktadır: “Tâ”-“zâ” harfleri gibi. Kelimeler
harflerin telaffuzlarına dikkat ederek okutturulmaktadır. Kelimelerin anlamları
ve diğer hususlarda anlaşmak için İngilizce kullanılmakta, kelimenin harfleri
araya tire konulup ayrı ayrı yazılarak nasıl birleşerek kelimeyi meydana
getirdikleri gösterilmekte, kelimeler okutulduktan sonra harflerin başta, ortada
ve sonda yazılışları gösterilmekte, harfler alfabetik sıraya göre değil, mahreç
sırasına göre öğretilmektedir.
Harflerin öğretiminden sonra insan vücudunun kısımları ve onun yakın
çevresinde bulunan varlıkların isimleri öğretilmektedir. Bu yaklaşım, insanın
gözünün önünde olan şeyleri daha rahat hatırlayacağı, soyut kavramları
9 Ürdün Üniversitesi Dil Merkezi Arapça Öğretim Serisi 1. Kitap, s. 4-5
62
hatırlamasının daha zor olduğu düşüncesine dayanmaktadır. (Eğitimde,
yakından uzağa; kolaydan zora prensibi)
2. Kur:
Haftada on bloktan oluşan derslerin 8'ini iki öğretmen paylaşmaktadır. 1
blokta bir başka öğretmen lisan laboratuvarında dinlemeye dayalı uygulama
yaptırmaktadır. Bu kurda öğrencinin 1. kurda elde etmiş olduğu birikimi
geliştirmesi hedeflenmektedir.
Öğretimde kullanılan araç ve gereçler:
Ders kitapları:
1. Öğretmenlerden biri, kendisinin derlediği “Nusûs ta'limiyye li’l-müsteve’ssânî
min gayri’n-nâtikıyne bi’l-lugati’l-Arabiyye” adlı kitabı kullanmaktadır. Kitapta
yer alan ve Ürdün ilköğretim Arapça ders kitaplarından seçilmiş olan harekeli
basit metinler, öğrencilerin okuyuşlarını geliştirmeleri ve pratik konuşma
(muhadese) uygulamalarında içinde geçen konulardan istifade etmeleri için
kullanmaktadır. Ayrıca metinler üzerinde müzekkeri müennese çevirerek gerekli
değişikliklerle yeniden okuma gibi uygulamalar yapılmaktadır.
2. Tunus’ta 1988 yılında es-Saîd Muhammed Bedevî ve Fethî Ali Yunus
tarafından hazırlanan “el-Kitâb el-esâsî fî ta'limi’l-luga el-Arabiyye li gayri’n-nâtikıyne
bihâ” adlı serinin 1. cildinin 220-414 sayfaları arası ayrı olarak ciltlenerek bu
kurun ders kitaplarından birisi olarak kullanılmaktadır.
Tamamı üç ciltten oluşan bu serinin genel amacı, önsözünde de ifade
edildiği üzere öğrencinin dilin temel 4 becerisindeki genel esasları kavrayarak
kendi kendini ilerletebileceği bir seviyeye gelmesidir.
Bu kurda bir kısmı ders kitabı olarak kullanılan birinci ciltte genelde günlük
hayatla ilgili konular ele alınmış ve dilin tabiî hayattaki kullanımı üzerinde
durulmuştur. Bunlar alışveriş gibi sözlü kullanımlar olabildiği gibi, kira
sözleşmesi ve yolculuk kartı doldurulması ve günlük gazeteler gibi yazılı
hususları da içermektedir. Yaşayan bir dilin öğretiminde tabî başlangıç sürecini
63
temsil etmeleri sebebiyle dinleme ve konuşma kabiliyetlerinin geliştirilmesi
üzerinde yoğunlaşılmaktadır.10
Serinin bu cildinde ele alınan konular da şunlardır: Hava alanına varış, giriş
kartının doldurulması, otelde oda ayırtma, lokantada yemek siparişi verme,
doktor ziyareti, telgraf gönderme, et, meyve-sebze, bakkal malzemeleri satın
alma, polise bir olayı haber verme, daire arama ve kira sözleşmesi yapma,
Arapça gazetelerin okunması ve bu durumlarla alakalı zaruri fiil ve isimlerin
öğretilmesi.11
Kitap saatlerin öğretiminden başlayan harekeli basite yakın seviyeli günlük
hayatla ilgili metinlerden ve alıştırmalardan oluşmaktadır. Kitapta geçen
metinler bu seviyeye göre bir miktar uzun görünmektedir. Her metnin sonunda
yeni kelimeler tablo halinde toplu olarak verilmektedir.
Parçada yeni öğrenilen kelimeleri içeren, kelimelerin doğru şekilde sıraya
dizilerek cümle oluşturulması, boşluklara uygun kelimeler getirilerek cümlelerin
tamamlanması, karşılıklı diyalog içerisinde boş bırakılan cümlelerin
tamamlanması, müfred kelimelerin müsenna ve cemiye çevrilerek cümlenin
yeniden yazılması, kelimelerin cümle içerisinde fâil konumundan meful
konumuna geçirilerek gerekli irab değişikliklerinin yapılması, parantez
içerisinden cümleye uygun kelimenin seçilmesi, ism-i mevsullere göre gerekli
değişiklikler yapılarak cümlelerin tamamlanması, boşlukların uygun ism-i
mevsulle doldurulması, verilenin kelimelerden cümle oluşturulması, mazisi
verilen fiillerin muzari, emir, ism-i fâil ve ism-i mefullerinin bulunması (sonra
buna masdar ve ism-i mekan da ekleniyor), boşlukların uygun ismi işaretlerle
doldurulması, boşlukların müevvel masdar ile doldurulması, köklerle türemiş
kelimeler arasındaki ilişkinin gösterilmesi, seçenekler arasından doğru cevabın
seçilmesi, fiil cümlelerinin zamirler başa alınarak isim cümlelerine çevrilmesi, fiil
çekimlerindeki boşlukların doldurulması gibi alıştırmalar yer almaktadır. Ancak
kitapta yer almakla birlikte bu kurda öğrencilere anlatılmamış gramer konularını
içeren alıştırmalar yaptırılmamaktadır.
10 Saîd Muhammed Bedevî-Fethî Ali Yunus, el-Kitâb el-Esâsî fi ta'lîmi'l-luga el-Arabiyye li gayri'nnâtıkıyne
bihâ, Tunus 1983, I, d
11 Bedevî-Yunus, a.g.e, II, 15-16
64
Kartlar: Üzerinde “aşağı, yukarı, büyük, küçük” gibi ifadeler bulunan resimli
kartlar İngilizce veya bir başka vasıta dil kullanılmadan bazı kavramların
öğretilmesinde kullanılmaktadır.
Lisan laboratuarı: Dinleme (istima’-listening) uygulamaları için
kullanılmaktadır.
Öğretmenlerin Uyguladıkları Yöntem ve Teknikler:
Bu kurda 3 öğretmen görev yapmaktadır. Birinci öğretmen gramer
öğretimi ve okuma konuları üzerinde durmakta; ikinci öğretmen, yukarıda
tanıtımını yaptığımız 2. kitabı takip etmekte; üçüncü öğretmen ise lavoratuvarda
dinleme uygulamaları yaptırmaktadır.
Gözlemlerimize göre; birinci öğretmen yeni kelimeler öğretimi, bunların
doğru şekilde telaffuzu ve basit cümlelerde kullanımı üzerinde durmakta,
tahtaya yazılan kelimeleri dağıtılmış cümlelerin sıraya dizilmesi türü
uygulamalar yaptırmaktadır. İngilizce’yi nadiren kelime izahında kullanmakta,
kitaptaki parçalardan öğretilen gramer kaideleriyle ilgili hususları buldurmakta,
parçayı müennes sıygasına göre, sonra cemi sıygasına göre gerekli değişiklikler
yapılarak yeniden okutma şeklinde uygulamalar yaptırmaktadır. Derslerin pratik
konuşmaya (muhâdese) ayrılan bölümünde öğrenciler kitap dışından veya
kitaptan seçtikleri konular üzerinde konuşmaktadırlar.
Ders öğretmeni tarafından, öğrenilen kelimelerden belli sayıda seçerek
öğrencilerin cümle içerisinde kullanmaları, sonra bu kelimeleri kullanarak
paragraf oluşturmaları istenmekte, kelime öğretiminde yakındaki varlıklardan
başlanarak (elbiseler, ev eşyaları, eğitimle ilgili kelimeler vb) uzağa doğru bir sıra
izlenmektedir. Gramer konuları uygulama esas alınarak çok özet olarak
verilmektedir. Bu kurda öğretilen başlıca kelime grupları şunlardır: Fiiller, insan
vücudu, elbiseler, yönler, evdeki eşyalar, eğitim, meyve sebzeler vb. Ayrıca harfi
cerler, ism-i işaretler, müfredleri cemi yapma, mazi-muzari fiil gibi basit
gramer konuları verilmektedir.
İkinci Öğretmen her dersin başında belirli bir süre, öğrencilerin okuyup
sınıfa getirdikleri gazete başlıklarının açıklanması üzerinde durmakta, vasıta dil
kullanmama konusunda son derece titizlik göstermekte, kelimeleri hareketler ve
65
diğer kelimelerle açıkladıktan sonra ders kitabına geçmektedir. Zaman zaman,
okuma, metin ve alıştırmalardan imtihanlar yapılmakta, yazılı ödevler verilip
öğretmen tarafından tashih edilmektedir. Derste kitaptaki metinler okunup,
metinde geçen kelime ve tabirler öğretmen tarafından açıklanmakta ve dersin
son kısmı pratik konuşmaya (muhâdese) ayrılmaktadır. Ders öğretmeni, bazı
kavramların öğretiminde üzerinde aşağı, yukarı gibi kavramların yazılı olduğu
resimli kartlar kullanmakta, monoton bir uygulamaya gitmeksizin dilin tüm
becerilerini değişik faaliyetlerle kazandırmaya çalışmaktadır.
Üçüncü öğretmen tarafından laboratuarda dinleme uygulaması
yaptırılmakta, ders öğretmeni seçtiği metinleri ve bunlarla ilgili sorularını kasete
okumakta, sonra öğrenciler parçayı ve soruları dinleyip cevaplandırmaktadırlar.
3. Kur:
Kullanılan araç ve gereçler:
Ders kitapları:
1. Tunus'ta Saîd Muhammed Bedevî-Fethî Ali Yunus tarafından hazırlanan
ve 1992 yılında ikinci baskısı yapılan el-Kitâb el-esâsî fi ta'limi'l-luga el-Arabiyye li
gayri'n-nâtıkıyne bihâ adlı Arapça öğretim serisinin 2. cildinin 1-82 sayfaları arası
bir öğretmen tarafından ders kitabı olarak kullanılmaktadır. Seride bu ikinci
ciltte birinci ciltte yoğunlaşılan konuşma ve dinleme kabiliyetlerinin yanı sıra
özellikle okuma ve yazma kabiliyetlerinin geliştirilmesi üzerinde yoğunlaşmak
hedeflenmektedir.12
Bu ciltte, muâsır Arap kültür ve medeniyeti ile ilgili konular ele alınarak
Arap ülkeleri, başkentleri, sanatlar (hat, mimarlık, şiir, hikaye, tiyatro vb.), Arap
ülkelerindeki zenginlik kaynakları, basın-yayın araçları, adet ve gelenekler vb
konuların yanı sıra cümle tahlilleri alıştırmaları, Arapça yazma ve anlatma,
sözlük kullanma ve sözlükte mananın nasıl aranacağı, Arapça mektup yazma,
günlük gazete ve dergileri okumaya yardımcı olacak kelime, tabir ve cümleler,
günlük hayatta Arapça’nın konuşmada kullanılması alıştırmaları gibi hususlar
üzerinde durulmaktadır.13
12 Bedevî-Yunus, a.g.e, I, h
13 Bedevî-Yunus, a.g.e, II, 17-18
66
Metinler ilk bakışta da hemen göze çarptığı gibi oldukça uzun tutulmuş
bulunmaktadır. Önsözde bunun Arapça öğretim kitaplarında alışılmış bir üslup
olmadığı belirtildikten sonra sebebi şöyle açıklanmıştır: “Bununla öğrenci dilin
bizzat kendi metni üzerinde yeterli uygulama fırsatı bulsun ve okuma parçası ile
gramer anlatımı ve alıştırmalar arasında bir denge bulunsun istedik. Böylece
kitap sadece kaideleri açıklayıp alıştırma yapan bir kitap hüviyetine dönüşmemiş
olmaktadır. Genel olarak kitabın hacmini bu üç yön (okuma parçaları-kaide
açıklamaları-alıştırmalar) arasında adil olarak paylaştırmak istedik.”14 Ancak fiilî
uygulamada bu değerlendirmenin çok isâbetli olmadığı ortaya çıkmaktadır.
Metinlerin uzunluğu, özellikle yeterli seviyeye sahip olmayan öğrenciler için aşırı
yorulma ve sıkılmaya sebebiyet vermektedir.
Bu ikinci ciltte, cümle içinde fiil-fail, mübteda-haber, sıfat-mevsuf vb
uyumlar üzerinde durulmakta, sonra Arapça cümlelerin temel özelliklerine
geçilmektedir. Nefiy, isbat, taaccub, tafdil ve tekit ve şart cümlesi gibi konular,
gramer izahı, misaller ve alıştırmalar şeklinde ele alınmaktadır.15
Bu cildin sonunda öğrencinin Arapça sözlükleri yeterlilikle kullanılması, tek
başına günlük gazeteleri okuyup en azından genel fikri anlayabilmesi
hedeflenmiştir.16
Kitapta, parçalardan sonra önce parçayı kavrama (istiy’âb) alıştırmaları yer
almaktadır. Bunlar, parçayla ilgili sorular, doğru-yanlış soruları, boşluk
doldurma, karışık kelimeleri isim, fiil, harf olarak ayırma şeklindedir. Sonra
örnek cümleler verildikten sonra çok kısa olarak gramer izahı yapılıp
alıştırmalara geçilmektedir. Ele alınan gramer konuları da şunlardır: İrap
alametleri, mübteda-haber, fiil cümlesi, ef'âl-i hamse, inne ve benzerleri,
müfred-müsennâ-cemi, kâne ve benzerleri, fillerin zamirlerle birleşmesi, ism-i
mevsuller, sıla cümlesi, esmâ-i hamse, masdarlar, fiil çekimleri, izafet terkibi,
harf-i cerler.
Her konu sonunda sözlü ve yazılı anlatım (ta’bir şefevî veya ta’bir kitâbî)
konusu verilmekte, her bir ünitede birden fazla gramer konusu yer almaktadır.
14 Bedevî-Yunus, a.g.e, II, 11
15 Bedevî-Yunus, a.g.e, II, 11-13
16 Bedevî-Yunus, a.g.e, II, 14
67
2. Râid Mustafa Abdurrahim, Nusûs Arabiyye li'l-musteva'l-mutavassıt min
gayri'n-nâtıkıyne bi'l-arabiyye, Amman 2001. Müellifi tarafından okutulan ders
kitabıdır.
Kitap Arapça'da sesleri ve cümle terkiplerini anlayabilecek kadar bir mesafe
kaydetmiş kişiler için hazırlanmıştır. Çoğunluğu gerçek hayatta kullanılan
kelimeleri ihtiva eden ve toplumsal konulardan oluşan 11 dersten meydana
gelmektedir. Tek bir metnin o konuyla ilgili kelime ve terkipleri vermekte
kifayet etmeyeceği düşüncesinden hareketle her derste (ünitede) birden fazla
metin verilmesi yoluna gidilmiştir. Kitap çok sayıda yaygın terkib ve cemi teksir
ve her bir dersle ilgili çeşitli sorular ihtiva etmektedir. Kitapta iki ek vardır:
Birincisi cemiler, müradif kelimeler, yaygın terkiplerden oluşmakta, ikincisinde
kitaptan elde edilenlerin test edildiği genel imtihan soruları yer almaktadır.17
Kitapta, parça ile ilgili sorular, kelimelerin cümlede kullandırılması,
boşlukların uygun kelimelerle doldurulması, parçadaki müzekkerlerin gerekli
değişikliklerle müennese çevrilmesi, müfred kelimelerin cemilerinin yazılması,
dağınık kelimelerin cümle haline getirilmesi, alakalı kelimeler arasında bağlantı
kurulması, evet-hayır soruları, terkiplerin cümlede kullandırılması, belirli
konumlarda "ne yaparsın?" türü sorular, diyalogda eksik kısımların
tamamlanması vb. alıştırmaların yanı sıra her konunun sonunda öğrencilerin
kompozisyon yazacağı (ta'bir kitâbî) konuları da yer almaktadır.
3. Adnan Kannas, el-Kıssa li'l-musteva el-mutavassıt: Ders öğretmeni
tarafından muasır Arap yazarların eserlerinden derlenmiş 10 kısa hikayeden
oluşmuştur. Hikayelerin sonuna parça ile ilgili sorular ve belirli kelimelerin
anlamlarının sözlükten bulunarak cümle içinde kullandırılması türü alıştırmalar
eklenmiştir.
Laboratuvar: Hikayeleri derlemiş olan hoca bunları kasete okumakta, sonra
öğrenciler bunları kulaklık vasıtasıyla dinlemektedirler.
Öğretmenlerin Derslerde Kullandıkları Metot ve Teknikler
17 Râid Mustafa İbrahim, Nusûs Arabiyye li'l-musteva'l-mutavassıt min gayri'n-nâtıkıyne bi'l-Arabiyye,
Amman 2001, s. 4-7
68
Birinci öğretmen Tunus serisinin kitabını (el-Kitâb el-esâsî 2. Cilt) kitabın
usulünü aynen uygulayarak okutmakta, pratik konuşma (Muhâdese), derslerin
ağırlıklı yönünü teşkil etmektedir. Kitaptaki parçalar okutulduktan ve geçen
kelime ve tabirler açıklandıktan sonra, parça üzerinde müfredlerin cemiye
çevrilerek yeniden okunması türü uygulamalar yapılmakta, kitapta yer alan
ancak bu kura uygun olmayan gramer konuları verilmemektedir. Kitap dışında
her öğrencinin belirli bir konudan, örneğin, kendi ülkesinden bahsetmesi
şeklinde konuşma uygulamaları da yaptırılmaktadır.
İkinci öğretmen, gazete-dergi metinleri ve hikâyeler okutmakta ve ta’bir
(anlatım) uygulaması yaptırmaktadır. Hikayeler hoca tarafından kasete de
okunmakta ve dil laboratuvarında öğrenciler tarafından dinlenmektedir. Bu
öğretmen, ayrıca gazete ve dergilerden uygun metinleri seçerek derste
okutmakta, metinlerde geçen kelime ve tabirleri Arapça olarak açıklamaktadır.
Metin bu şekilde açıklandıktan sonra tahtaya onunla ilgili sorulardan ve parçada
geçen kelimeleri içeren boşluk doldurma alıştırmaları vb. alıştırmalar yazılarak
bunlar öğrenciler tarafından cevaplandırılmaktadır.
Üçüncü öğretmen, kendi hazırladığı en-Nusûs el-Arabiyye adlı kitabı
okutmakta ve ayrıca bazı gramer konularını da anlatmaktadır. Kitapta geçen
kompozisyon konuları da öğrenciler tarafından yazılarak hocaya verilmekte ve
bunlar hoca tarafından tashih edilmektedir. Ayrıca öğrenciler haftada bir defa
gazete veya dergilerden bir makale okuyup özetini yazılı olarak hocaya
verilmektedir. Yine sınıf içerisinde hocanın okuduğu bir metni öğrencilerin
bakmadan yazmaları şeklinde bir imla uygulaması da yaptırılmaktadır.
Bu kurda üzerinde durulan gramer kuralları da şunlardır: Mâzi ve muzâri
fiil, fâil, mefulü bih, meçhul fiil, nefy, mübteda-haber.
4. Kur:
Kullanılan araç ve gereçler
Ders kitapları
1. Muhtârât mine'l-kıssati'l-Arabiyyeti'l-kasîra: Ders öğretmeni tarafından
seçilmiş olan kısa seçme hikayelerden oluşmakta, kitapta her bir hikayeden
sonra anlamayı ölçen kısa alıştırmalar da bulunmaktadır.
69
2. Suudi Arabistan Melik Suud Üniversitesinde hazırlanmış olan ve
Türkiye'deki pek çok İlahiyat fakültesinde de halen okutulan Arapça öğretim
serisinden Muhammed İsmail Sıynî ve Muhammed Adil Şaban tarafından telif
edilmiş el-Kırâatul'-müyessere adlı kitabın 3. cildinden ders öğretmeni tarafından
seçilmiş metinler ve alıştırmaları fotokopi çekilip ciltlenerek ders kitabı olarak
kullanmaktadır.
3. Yine aynı serinin el-Kavâidu'l-arabiyye el-müyessere kitabının 2. cildi
gramerde yardımcı ders kitabı olarak kullanılmakta, gramer konuları
anlatıldıktan sonra alıştırmalar bu kitaptan yaptırılmaktadır.
Laboratuar: Hoca seçtiği bir metni kasete okumakta, sonra öğrenciler
bunları dinleyerek ilgili soruları cevaplandırmaktadırlar.
Öğretmenlerin Kullandıkları Yöntem ve Teknikler
Bu kurda dersler üç öğretmen tarafından verilmektedir:
Birinci öğretmen seçme hikayeleri okutmakta, hikayeleri kelimeleri tahtaya
yazarak ve sorduğu sorularla açarak kavratmaya çalışmaktadır. Zaman zaman
parçalarda geçen daha önce görülen gramer konuları ile ilgili sorular da
sormaktadır. Hikayede geçen yeni kelimelerin cümlede kullanılması türünden
ödevler de vermektedir. Ayrıca başını söylediği kelimenin sonunun
tamamlanması ve bir kelime söylenip diğer öğrencinin son harfiyle başlayan bir
başka kelimeden devam ettirilmesi şeklinde dil oyunları (el’âb lugaviyye)
uygulaması da yaptırmaktadır. İki resim arasındaki farkları bulup sözlü olarak
anlatma uygulaması ve her bir öğrencinin kendilerine dağıtılan kağıtlardaki
durumlarla ilgili olarak (Berberdesin, yanlış traş yaptı, ne yaparsın? vb.)
konuşturulması şeklinde uygulamaları bulunmakta ve bunlar derslere canlılık
katmaktadır.
İkinci öğretmen, el-Kırâa el-Müyessere kitabından parçalar okutmaktadır.
Ayrıca laboratuvar uygulaması da bu öğretmen tarafından yaptırılmaktadır. Yine
aynı öğretmen tarafından günlük gazetelerden bir parçanın okunup yazılı
özetinin çıkartılması türü çalışmalar da yaptırılmaktadır.
Üçüncü öğretmen gramer öğretimi yapmaktadır. el-Kavâid el-müyessere
serisinin 2. cildi alıştırmaları noktasında kullanmakta, kitap hariçten metinler,
70
Kur'an-ı Kerim ve şiirlerden verilen örneklerle desteklemektedir. Gramer
konularını son derece özet bir şekilde anlatmaktadır.
Bu kurda anlatılan gramer kaideleri de şunlardır: Mübteda-haber, inne ve
benzerleri, kâne ve benzerleri, tâbiler (sıfat, bedel, atıf), sayılar, te’kit, istisna,
gayr-ı munsarif.
5. Kur:
Kullanılan araç ve gereçler:
Ders kitapları:
1. Suudi Arabistan'da İmam Muhammed b. Suud Üniversitesi tarafından
hazırlanmış olan Arapça öğretim serisinden (Silsiletü ta'lîmi'l-luga el-Arabiyye)
en-Nahv/el-Müsteva er-râbi' adlı kitabı gramer derslerinde okutulmaktadır.
Kitabın bu cildinde şu gramer konuları yer almaktadır: Hal, na't, nidâ,
istisna, ism-i tafdil, teaccüb üslubu, medh ve zem filleri, tekid, bedel, temyiz,
gayr-i munsarifler, meful-u mutlak, meful li eclih, sayılar.
Kitapta konular şu sıraya göre ele alınmıştır: a) Kaidelerin istinbatına
yarayacak örnekleri içeren temel metin, b) Öğrencinin kaideleri istinbatına
yardımcı olmak üzere örneklerin tahlili, c) Kaidelerin verilmesi d) Nahiv
bilgisinin yerleşmesini sağlayacak alıştırmalar.
Kitapta yer alan parçalardan önce yeni kelime ve ıstılahlar tablo halinde
verilmektedir. Sonra ana metin yer almakta, ardından parçayı anlamaya yönelik
peşinden de gramer kısmına geçilmektedir. Gramer bölümünde önce örnekler
verilerek bunlar izah edilmekte bunun ardından çok özet olarak ilgili kaideler
zikredilmektedir. Ardından konulmuş olan çeşitli alıştırmalar vasıtası ile
gramerin öğrencide yerleştirilmesi hedeflenmektedir.
Bu kitapta her ünitede ortalama 9 yeni kelime olmak üzere 131 yeni kelime
kazandırılması hedeflenmiştir.
2. Suudi Arabistan’da hazırlanmış olan el-Arabiyye li'n-nâşiîn serisinden bazı
parçalar ve parçanın kavranma düzeyini ölçen alıştırmaları ders öğretmeni
tarafından seçilerek fotokopi yoluyla ders kitabı olarak kullanılmaktadır.
71
3. Günlük gazete ve dergilerden seçme metinler: Ders öğretmeni
tarafından her ders için ayrı olarak seçilen gazete ve dergi metinlerinden
oluşmaktadır.
Laboratuvar: Ders öğretmeni tarafından seçilen klasik ve modern metinler
kasete okunmakta, sonra öğrenciler önlerindeki kontrol panelinden istifadeyle
bunları bir kaç defa dinleyip yazılı olarak çözümünü yapmaya çalışmakta,
ardından da parça ile ilgili soruları cevaplandırmaktadırlar.
Öğretmenlerin kullandıkları yöntem ve teknikler:
Bu kurda üç öğretmen ders vermektedir:
Birinci öğretmen nahiv kuralları anlatmakta ve bunların alıştırmalarını
yaptırmaktadır.
İkinci öğretmen seçme metinleri okutmakta, bunları geçen kelimeleri ve
tabirleri sorularla açarak izah etmektedir. Sonra parçayı kavrama ile ilgili sorular
cevaplandırılmaktadır. Laboratuvar uygulaması da yine bu öğretmen tarafından
yaptırılmaktadır.
Üçüncü öğretmen okuttuğu gazete dergi metinlerinin yanı sıra sözlü ve
yazılı anlatım uygulaması da yaptırmaktadır. Bu amaçla seçilen konular önce
evde öğrenciler tarafından yazılmakta sonra her öğrenci bunları sınıfta
anlatmaktadır.
6. Kur:
Kullanılan araç ve gereçler:
Ders kitapları:
1. el-Kıssa li'l-müsteva's-sâdis min gayri'n-nâtikîne bi'l-arabiyye: Ders öğretmeni
tarafından derlenmiş, muasır Arap edebiyatından alınmış 9 tane orta uzunlukta
hikayeden oluşmaktadır. Her bir hikayelerden sonra, çoktan seçmeli sorular,
parça ile ilgili soruların cevaplandırılması, parçada geçen bazı ifadelerin
açıklanması, kelimelerin cümle içinde kullanılması, boşlukların uygun
kelimelerle doldurulması türünde alıştırmalar yer almaktadır. Bazı hikayelerin
sonunda parça ile ilgili bir soru sorularak on satır civarında yazılı olarak
72
cevaplandırılması, bazen de birden fazla sorunun üçer satır civarında
cevaplandırılması da istenmektedir.
2. Gazete ve dergi metinleri: Gazete metinleri (sahâfe) dersinde ders öğretmeni
tarafından günlük gazatelerden ve dergilerden seçilen metinler okutulmaktadır.
3. Nusûs Arabiyye li'l-müsteva'l-mütekaddim min gayri'n-natikîne bi'l-arabiyye: Râid
Mustafa Abdurrahman, Râid Hüseyin en-Nebtînî, Abdullah Muhammed elAbd
tarafından hazırlanmış olan kitap, 14 adet, bazıları 4-5 sayfayı bulan orta
uzunlukta metinlerden meydana gelmektedir. Metinler çağdaş hikayelerden veya
çeşitli dergi ve kitaplardan seçilmiş değişik konulardaki parçalardan oluşmakta,
parçalardan sonra şu tür alıştırmalar yer almaktadır: 1. Grup (Anlama ve
kavrama alıştırmaları): Parça ile ilgili ifadelere doğru ya da yanlış işaretini
koyma, parça ile ilgili sorulara cevap verme 2. Grup (kelimeler-dil kullanımları):
Boşlukları uygun kelimelerle doldurma, cümlelerde geçen bazı ifadeleri
açıklama, kelimelerin eş ve zıt anlamlılarını bulma, cemilerin müfredlerini ve
tersini bulma, kelimeleri cümle içinde kullanma, bazı kelimelerin anlamlarını
öğrencinin kendi üslubuyla izah etmesi 3. Grup (dil bilgisi alıştırmaları):
Müfred haberin cümle habere çevrilmesi, altı çizili kelimelerin iraplarının
yapılması, aynı kelimenin farklı cümlelerdeki anlamlarının izahı, failin
mübtedaya ve tersine çevrilerek cümlelerin yeniden yazımı, boşlukların mutel
fiillerle doldurulması, cümlenin başına “lem” ya da “emir lâm”ı getirilerek
yeniden yazılması, boşlukların lâzım fiil ile doldurulması, boşlukların uygun
sayılarla (okunuşlarıyla) doldurulması vb. 4. Grup (şahsi faaliyet "en-neşât ezzâtî"
alıştırmaları): Her parçanın sonunda parçayla ilgili olarak verilen bir kaç
konudan birinin seçilerek kompozisyon yazılması istenmekte, bunlar öğrenciler
tarafından yazıldıktan sonra ders hocası tarafından tashih edilip geri
verilmektedir.
4. Seçme metinler: Ders öğretmeni tarafından lise ders kitaplarından seçilmiş
metinlerden oluşmaktadır. Gramer konuları anlatıldıktan sonra bu metinler
üzerinde uygulama yaptırılmaktadır.
5. Dini metinler, hikayeler: Ders öğretmeni tarafından çeşitli tefsirlerden,
hikayelerden ve kadim şiirlerden seçme metinler okutulmaktadır.
73
Laboratuar: Bu kurda lisan laboratuarında Arapça şarkıların öğrencilere
dinletilerek çözümlerinin yaptırılması şeklinde uygulamalar yaptırılmaktadır.
Öğretmelerin Kullandıkları Yöntem ve Teknikler:
Bu kurda toplam on blokluk dersler 4 öğretmen tarafından verilmektedir.
Birinci öğretmen, üç blokluk derslerinin her bir bloğunu a) hikaye b) sahafe
(gazete-dergi metinleri) ve c) tabir (yazılı ve sözlü anlatım) olmak üzere bir
konuya tahsis etmiştir. Tabir dersinde önceden belirlenen konular öğrenciler
tarafından yazılıp sınıfa getirilmekte ve sınıfta anlatılmaktadır. Öğrenciler
gruplara ayrılarak münazara uygulaması da yaptırılmaktadır.
İkinci öğretmen, Nusûs Arabiyye adlı kitabı okutmaktadır.
Üçüncü öğretmen nahiv konularını anlatmakta ve bunların seçme metinler
kitabı üzerinde uygulamasını yaptırmaktadır.
Dördüncü öğretmen, seçilen dinî ve edebî metinleri okutmakta ve zaman
zaman bunlar üzerinde gramer uygulaması yaptırmaktadır.
Ürdün Üniversitesi Dil Merkezinin Genel Değerlendirmesi
Yaptığımız incelemeler ışığında Ürdün Üniversitesi Dil Merkezindeki,
yabancılara Arapça öğretimi konusunda şu değerlendirmelerde bulunmamız
mümkündür:
1. Birinci kur dışında merkez tarafından hazırlanmış bir temel ders kitabı
bulunmamaktadır. Diğer kurlarda da başka bir merkez tarafından hazırlanmış
bir seri bütün halinde kullanılmayıp her hoca tarafından farklı farklı kitapların
seçilmesi yoluna gidilmektedir ki, bu durum metot birliğine aykırı dağınık bir
görüntü meydana getirmektedir.
2. Öğrencilerin kurlara dağıtımı çok iyi ayarlanamamakta, bunu sonucu
olarak aynı kurda seviyeleri çok farklı öğrenciler yer alabilmektedir. Bunda
öğrencilerin kendi isteklerine bağlı olarak imtihan neticesi belirlenen kurlarını
arkadaşının bir başka kurda olması vb sebeplerle değiştirmesi gibi faktörler de
rol oynamaktadır ki, bu durum ders hocaları açısından öğretimde önemli bir
zorluk meydana getirmektedir.
3. Gramer konularının kurlara göre dağılımı genel bir planla
belirlenmemiştir. Bu da bir önceki kurda anlatılan konuların bir sonraki kurda
74
bir başka öğretmen tarafından da tekrarlanması türünde olumsuzluklara yol
açabilmektedir.
4. Her kurda değişik Arapça öğretim serilerinden fotokopi kitaplar
okutulması, dil öğretiminde belirli bir oranda öneme sahip olan, kullanılan
malzemenin görselliği hususunda da önemli bir eksiklik olarak göze
çarpmaktadır.
5. Merkezde, birinci kur dışında genelde vasıta dil kullanılmayan direkt
metot benzeri bir metot kullanılmaktadır. Öğretmenlerin Arap oluşu ve
derslerde devamlı Arapça kullanılması dilin öğrenilmesi konusunda önemli bir
avantaj oluşturmaktadır. Merkezde görev yapan öğretmenler genelde bu
konudaki tecrübeli isimlerden oluştuklarından dil öğretimini eğlenceli bir hale
getiren teknikler uygulamada başarılı örnekler sergilemektedirler.
6. Gazeteler, hikayeler vb ile öğrenci günlük hayattaki dille doğrudan
karşılaşmış olmaktadır. Okunan metinlerin tercüme edilmeksizin yine Arapça
olarak açıklanması öğrencinin dil öğrenimine pozitif katkı yapmaktadır. Bu tür
metinlerin kullanımının yapay dil kullanımının meydana getireceği
olumsuzluklardan uzak olma şeklinde avantajları da düşünülebilir.
7. Her şeye rağmen Ürdün Üniversitesi Dil Merkezi 20 yıllık köklü bir
müessese olarak dünyanın her tarafından gelen Arapça öğrenmek isteyen
kişilerin ilgisini çekmeye devam etmektedir. Şu an sadece birinci kur için
hazırlanmış bulunan ve diğer kurlar için hazırlıkları devam eden ders kitabı
serisi tamamlandığında merkezdeki Arapça öğretiminin daha da sistematik bir
hale geleceği de kesindir.
II. Âl-i Beyt Üniversitesi Dil Merkezi (Câmiatu Âli'l-beyt Merkezü’llugât/The
Al-al Bayt University The Lenguage Center)
Ürdün'de yabancılara Arapça öğretimi yapan önemli kurumlardan bir diğeri
de Âl-i Beyt Üniversitesi Dil Merkezidir.
A. Merkez Hakkında Genel Bilgiler
Âl-i Beyt Üniversitesi Dil Merkezi, 1994-1995 öğretim yılının başında
kurulmuştur. Merkezin temel kuruluş gayesi, Âl-i Beyt Üniversitesinin
öğrencilerin bir tane müslüman milletlerden birinin dilini ve bir tane de Avrupa
75
dili bilerek mezun olması şeklindeki düşüncesini gerçekleştirmek olarak ifade
edilmektedir.
Merkezde her biri 30 talebelik 12 derslik bulunmaktadır.
Öğrencilerin dil kabiliyetlerinin geliştirilmesi için çağdaş görsel-işitsel araç
ve gereçlerin kullanılması hedeflenmiştir. Bu amaçla merkezde 3 adet dil
laboratuvarı ve bir adet de kayıt stüdyosu bulunmaktadır. Birinci laboratuvar
sesli kayıt araçları ve film izlemeye yarayan monitörlerden oluşmaktadır. İkinci
laboratuvar ferdî dinlemeye, Üçüncüsü ferdî izlemeye tahsis edilmiş tarzdadır.
Dilin daha rahat bir ortamda kullanılmasına imkan tanımak amacıyla
"Başka Diller Konuşanlar İçin Arapça Kulübü" adı altında bir kulüp
oluşturulmuştur. Burada kitaplar, dergiler, Arapça sözlükler, muhtelif
seviyelerde hikayeler ve günlük Ürdün gazeteleri yer almaktadır. Ayrıca
televizyon, video ve teyp cihazları bulunmaktadır. Öğrencilerin ilgi alanları
doğrultusunda konferanslar vb düzenlenmekte, Arap olmayan talebeler
tarafından münazara, tiyatro vb. etkinlikler de yapılmaktadır. Ayrıca dille ilgili
ve kültürel yarışmalar da yapılmakta, kazananlara ödüller verilmektedir. Böylece
öğrencilere dili pratik edebilecekleri bir ortam oluşturulmaya çalışılmaktadır.18
Merkez, 1997-98 öğretim yılında Arapça öğretim serisi hazırlamış
bulunmaktadır. "Silsiletu Câmiati Âli'l-beyt li ta'lîmi'l-luga el-Arabiyye li gayri'nnâtıkîne
bihâ" adını taşıyan bu seri şu kitaplardan oluşmaktadır:
1) el-Kitâbu'-l-evvel
2) el-Arabiyye el-vazîfiyye/el-esvât
3) el-Arabiyye el-vazîfiyye/et-terâkîb el-esâsiyye
4) el-Arabiyye el-vazîfiyye/el-mehârât el-esâsiyye (Birinci Kısım)
5) el-Arabiyye el-vazîfiyye/el-mehârât el-esâsiyye (İkinci Kısım)
6) el-Arabiyye el-vazîfiyye/el-mehârât el-esâsiyye-el-kitâ es-sâni
7) el-Arabiyye el-vazîfiyye/el-müsteva’s-sâlis (3. Kur)
8) el-Arabiyye el-vazîfiyye/el-müsteva’r-râbi’(4. Kur)
9) el-Arabiyye el-vazîfiyye/el-müsteva’l-hâmis (5. Kur)19
Merkezin diğer faaliyetleri:
18 Câmiatu Âli'l-beyt el-kitâbu's-senevî es-sâbi', Mafrak 2001, s. 174-175
19 a.g.e, s. 176
76
Dil Merkezi, üniversitenin çeşitli programlarına yönelik bazı imtihanları da
gerçekleştirmektedir: Bütün üniversite öğrencileri için İngilizce seviye tespit
imtihanı, yüksek lisans ve doktora öğrencilerine yönelik Arapça ve İngilizce
yeterlilik imtihanı, yabancı öğrenciler için seviye tespit ve yeterlilik imtihanları
gibi.20
B. Âl-i Beyt Üniversitesi Dil Merkezinde Yabancılara Arap Öğretimi
(Tedrîsu’l-luga el-arabiyye li’n-nâtikıyne bi gayrihâ/Arabic for
speakers of other lenguages)
Âl-i Beyt Üniversitesi Dil Merkezinin en önemli faaliyetlerinden birini de
yabancılara Arapça öğretimi teşkil etmektedir. Bütün kurlardaki dersleri ayrı ayrı
takip ederek, kullanılan araç ve gereçleri inceleyerek ayrıca idareci ve
öğretmenlerle görüşerek yaptığımız tespitlere göre merkezde yabancılara
Arapça öğretimi 5 kur üzerinden aşağıdaki şekilde yapılmaktadır:
1. Kur:
Arapça öğrenmeye yeni başlayanlara hitap eden bu kurda ders sayısı
diğerlerinden daha fazladır ve birden fazla kitap okutulmaktadır. Bunlar:
1) Âl-i Beyt Üniversitesi Arapça öğretim serisinden, Ömer Ukkaşe
tarafından yazılmış olan el-Arabiyyetü'l-vazîfiyye/el-Esvât, Mafrak 1997: Gelen
öğrenciler sesleri (harfler) tanımayacak bir seviyede ise kullanmakta, eğer
öğrenciler sesleri tanıyorlarsa bu kitap kullanılmaksızın doğrudan diğer kitaptan
başlanılmaktadır.
Kitapta sesler (harfler) 7 gruba ayrılarak öğretilmektedir. Bu amaçla kitap
da yedi üniteye ayrılmıştır. Her bir ünitede sesler için temel bir ders, peşinden
alıştırmalar ve lisan laboratuvarında uygulanacak sorular yer almaktadır.21
Sesler (harfler) şu şekilde gruplara ayrılmıştır: (dal, ra, sin, ayn, be); (ze,
ğayn, şın, te, mim); (ha, fe, dat, zel, kaf); (ta, kha, gaf, nun, se); (cim, za, sad, he,
lam); (hemze). Sesler müstakil olarak değil de önce heceler sonra da kelimeler
bağlamında verilmektedir. Sonra basit bazı terkip ve cümleler yer almaktadır.22
20 a.g.e, s. 175
21 Ömer Ukkaşe, el-Arabiyyetü'l-vazifiyye el-Asvât, Mafrak 1997, s. 9
22 Ukkaşe, a.g.e, s. 12-13
77
Bu kitap iki haftalık bir süre içerisinde bitirilerek ikinci kitaba
geçilmektedir.
2) Harflerin öğretiminden sonra yine Âl-i beyt üniversitesi Arapça öğretim
serisinden, Davud Abduh ve Selma Hulv tarafindan hazırlanan el-Arabiyye elvazîfiyye/et-Terâkîb
el-esâsiyye, Mafrak 1997 adlı kitaba geçilip 1-1.5 ay kadar
bunun üzerinde durulmaktadır. Kitap, yabancılara Arapça öğretimi konusunda
geniş bir tecrübeye sahip olan dil merkezi eski müdürü Davud Abduh tarafın
hazırlanan ve yaygın kelimeleri ihtiva eden kelime listesine göre, basın ve siyaset
dili ağırlıklı olarak hazırlanmıştır ve dil merkezinin temel metodunu ortaya
koyan bir nitelik taşımaktadır.
Daha önce Kuveyt Üniversitesi Dil Merkezinde okutulmuş olan ve bazı
değişikliklerle beraber Âl-i Beyt üniversitesinde okutulmaya başlanmış
bulunulan kitap, Arap dilinde sık kullanılan kelime ve terkipleri ihtiva
etmektedir. Kitapta tedrîcilik esasına göre yeni kelime ve terkipler ilave edilerek
ilerlenmektedir. Bunlar yer aldıkları derste yeterince tekrar ettirildiği gibi, bir
sonraki derste de iyice yerleşmeleri amacıyla pek çoğu yine tekrar
edilmektedir.23
Kitap 28 derse ayrılmıştır. Her bir derste temel cümleler kısmında 10
civarında cümle vardır. Sonra yeni kelimeler başlığı altında yeni öğretilen
kelimelerin listesi yer almaktadır. Ardından ilâve cümleler başlığı altında
cümleler verilmekte, sonra boşluk doldurma, kelimeleri sıraya dizme vb.
alıştırmalar gelmektedir. En son kısımda da 5 civarında İngilizce cümlenin
Arapça’ya çevrilmesi istenmektedir. Konular ilerledikçe verilen cümlelerin
uzunluğu da artmaktadır. Kitapta dilin diğer unsurlarının öğretimine geçmeden
önce temel cümle yapısının kavratılarak diğer esaslara temel teşkil etmesi
gerektiği şeklinde bir düşünceden hareket edilmektedir.
3-4) Âl-i Beyt üniversitesi Arapça öğretim setinden, Hayruddîn Abdulhâdî
tarafından hazırlanan el-Arabiyye el-vazîfiyye/el-mehârât el-esâsiyye, Mafrak 1997 adlı
kitabın 1. ve 2. kısımları okutulmaktadır. Ancak bazen ikinci kısım tam
bitirilememekte ve bir sonraki kura bırakılmaktadır.
23 Davud Abduh-Selma Hulv, el-Arabiyye el-vazîfiyye/el-Terakîb el-esâsiyye, Mafrak 1997,
Mukaddime
78
Kitap çeşitli dil kabiliyetlerini öğrenciye kazandırmayı ve kullandırmayı
hedeflemektedir. Kitap, dili kişinin düşünce ve hislerini ifadeye yarayan
fonksiyonlardan ibaret olarak gören bir anlayıştan hareket etmektedir. Dilin bu
anlayışa göre hedefi anlama ve anlatmadır. Kitap birikim esasına (menhec
terâkumî) dayalı ve devamlı ve düzenli tekrar üzerine kurulmuş bulunmaktadır.
Kitapta dilin çeşitli fonksiyonlarının tek bir noktadan hareketle
gerçekleştirilmesi gerektiğini düşüncesi hakimdir. Yeni kelimeler bu nüveden
(temel metin kastediliyor) alınmakta ve onun çerçevesinde öğretilmektedir.
Nahiv kaideleri de ondan alınıp öğrenciye uygulattırılmaktadır. Öğrenci dilin
anlayarak okuma, konuşma, yazma ve dinleme kabiliyetlerini de onda pratik
etmektedir. Böylece öğrencinin öğrendiği dilin birbirini tamamlayan birbiriyle
uyumlu, ayrılık bulunmayan bir yapı görüntüsü arz edeceği düşünülmüştür.
Kitap 30 üniteden meydana gelmektedir. Her 5 üniteden sonra "Mürâcaa"
adı verilen ve geçmiş konuların tekrarını içeren bir bölüm yer almaktadır. Her
bir ünite de şu kısımlardan oluşmaktadır:
I. Esas metin: Bu kısımda bağımsız veya birbirine bağlı cümleler grubundan
oluşan temel bir metin bulunmakta, yeni kelime ve terkipler bu metin
çerçevesinde verilmektedir. Parçaların konuları da çeşitlilik arzetmektedir: 1-10
arası metinler: Öğrencinin kendisini ve etrafındaki şeylerle ilgili konuları,
11,12,13,15. Metinler: Günlük hayat ve içerisinde yaşadığı Arap toplumunda
ihtiyaçlarını karşılamasına yardımcı olacak konuları, 16-19. metinler: üniversite
camiasıyla ilişkilerine yardımcı olacak konuları, 20-21 metinler: Bazı muasır
Arapça kaynaklarını okumasına yardımcı olacak konuları, 22,28,29. metinler:
Arap-islam kültürünün tanınmasına yardımcı olacak konuları, 25-26. metinler:
Evrensel medeniyet ile ilgili konuları, 30. metin: İslam alemindeki gelişmeleri
içermektedir.
II. İlave okuma: Öğrencinin kelime hazinesini artırmayı hedeflemektedir. Bu
da öğrencinin ana parçada öğrendiği terkipler içerisinde yeni kelimelerin
kullanımı şeklinde yapılmaktadır.
III. Yeni kelimeler: Çoğu ünitede temel parçadan sonra yeni kelimeler liste
halinde verilmektedir. Bununla öğrencinin parçada okuduğu kelimelerin
79
anlamlarını yazabilmesi ve topluca tekrarlama imkanı tanınması
amaçlanmaktadır.
Önceki parçalarda geçmeyip o metinde ilk defa geçen kelimeler yeni olarak
kabul edilmektedir. Bununla öğrenciye listede yer almayan ve parçada geçen
kelimelerin kendisi tarafından bilinmesi gereken, daha önce işlenmiş kelimeler
olduğu gösterilmek istenmektedir.
Özellikle yaygın kelimelerin kullanılmasına özen gösterilmiştir. Bu konuda
Dr. Davud Abduh tarafından hazırlanan kelime listesinden ve yine müellif
tarafından hazırlanan ve Arapça öğretim kitaplarında yaygın olarak kullanılan
kelimeler listesinden faydalanılmıştır. Liste, fiiller-isimler-harfler sırasına göre
hazırlanmıştır. Kelime fiil ise sadece mazisi, isim ise müzekkeri verilmiştir.
Müfredlerin cemisi, cemi teksir ise o da belirtilmiştir.
Manalarının önceden öğrenciye açıklanabilmesi ve öğrencinin bunları
konuşma esnâsında doğru olarak kullanabilmesi amacıyla muhâdese (konuşma)
parçaların içerdiği kelimeler de önceden verilmektedir. Her bir ünitede yaklaşık
20 kelime ve tüm kitapta yaklaşık 600 yeni kelime bulunmaktadır.
IV. Okuma ve mulâhaza (ikra' ve lâhiz): Yeni parçanın içerdiği yeni terkipler
ortaya konulmakta ve tasnifi yapılmakta, ayrıca benzer kalıplar da
zikredilmektedir. Öğrenciler terkiplerle ilgili dilbilgisi kurallarını tespite
yönlendirilmektedir.
V. Kavrama (istîâb): Bu kısımdaki alıştırmalar esas parça ile bağlantılıdır.
Parçayla ilgili bir fikre evet ya da hayır şeklinde cevap verme, listeden seçerek
boşluğa koyma, parçayla ilgili soruları cevaplandırma, karışık fikirlerin sıraya
dizilmesi gibi alıştırmalarla öğrencinin parçayı kavrama durumu ölçülmektedir.
VI. Terkipler: Parçada kullanılan terkiplerle bağlantılıdır. Onlarla ilgili çeşitli
alıştırmaları içermektedir.
VII. Muhâdese: Özellikle ilk ünitelerde temel parça ile bağlantılıdır. Metinde
geçen konu konuşma şeklinde tekrarlanmaktadır ve bununla öğrencinin bildiği
konular vasıtasıyla konuşmaya alıştırılması hedeflenmektedir.
Muhâdese metinleri çeşitli konuları içermekte; öğrencinin günlük
hayatındaki ihtiyaçlarını karşılamayı hedeflemektedir. Çarşıda, otelde,
80
postanede, hava alanında ve kütüphanedeki konuşmalar gibi. Muhâdese
metinlerinden sonra parçayla ilgili alıştırmalar da yer almaktadır.
VIII. Kitâbe (Yazım): Daha önce öğretilenlerin tekrarı niteliği taşımaktadır.
Bu kısımdaki alıştırmalar şu şekillerde yer almıştır: Dağınık kelimelerden cümle
oluşturulması, cümlelerin yeni şeyler eklenerek gerekli değişikliklerle beraber
geliştirilmesi, cümlelerin birbirlerine bağlanması, paragraf oluşturulması,
resimlerde geçen hususların yazılı olarak ifade edilmesi vb.
IX. Murâcaa: Her beş ünitede bir “Mürâcaa” bölümü konulmuştur.
Bununla öğrencinin geçen konularda kendisini denemesi hedeflenmektedir.
Laboratuar Uygulaması: Bu kurda her gün bir saat laboratuar çalışması
yapılmaktadır. Öğretim amaçlı hazırlanmış filimler seyrettirilmekte, ayrıca
manayı anlama çok önemli olmaksızın dinlediği kelimeyi tanımaya yönelik
uygulamalar yaptırılmaktadır. Dinlenen metinlerle ilgili sorular dağıtılmakta ve
bunlar öğrenciler tarafından cevaplandırılmaktadır.
2. Kur:
Bu kurda Ehl-i Beyt Üniversitesi Arapça öğretim serisinden, Mahmud elHalhûlî
ve Ömer Ukkâşe tarafından hazırlanan el-Arabiyye el-vazîfiyye/el-Mehârât
el-esâsiyye/ el-Kitâbu's-sâni adlı kitap okutuluyor.
Dilin temel becerilerinin hepsine şamil olması hedeflenmiş olan kitap şu
ana kısımlardan oluşmaktadır:
I. Temel metin: Dinî, ilmî, târihî, mizâhî vb. konularda Arapça'daki çeşitli
cümle üsluplarını içeren metinlerden oluşmaktadır. Parçalardaki uzunluk ve
zorlukta kademelilik esası gözetilmiştir.
II. Kavrama soruları: Öğrencinin parçayı okuyup anlama durumunu ölçecek
sorulardan oluşmaktadır.
III. Kelime ve tabirler: Uygun kelime, eş veya zıt anlamlı ile boşluğu doldurma
türü alıştırmalardan oluşmaktadır. Dilin kelimeleri arasındaki farkları öğrencinin
ayırt etmesi, yaygın kelimeler ve bunların çoğullarının öğrencilere öğretilmesi
hedeflenmiştir.
81
IV. Kavâid fi's-sıyâk: Bu kısımda esas metinde geçen terkiplerle ilgili kaideler
çeşitli alıştırmalar çerçevesinde verilmektedir. Bu kısım ile öğrencilerin terkipleri
ve terkiplerin cüzleri arasındaki alakayı kavraması ve kelimelerden cümle
oluşturma kabiliyetlerinin arttırılması hedeflenmektedir.
Kitapta kaideler son derece özet olarak ve genellikle örnekler ve
alıştırmalar çerçevesinde verilmektedir. Üzerinde durulan başlıca gramer
konuları da şunlardır: Malum-meçhul fiil, kâne ve benzerleri, müsennâ, cemî
çeşitleri, mâzî-muzârî-emir fiiller: irapları ve çekimleri, mübtadâ, haber ve
çeşitleri, müfred, müsennâ ve cemîlerin irabı, müspet-menfi cümle, ism-i tafdil,
ism-i fâil yapımı, sıfat, nefiy edatları, ism-i mef’ûl, atıf edatları, zaman-mekan
zarfları, harf-i ta’rif, soru edatları, izafet terkibi, nisbe, sayılar.
V. Kitâbe (Yazım): Daha önce öğrenilenlerin uygulanması niteliği
taşımaktadır. Bağlaçlarla cümlelerin birbirlerine bağlanarak paragraf
oluşturulması, verilen resim ile ilgili soruların cevaplandırılması, kelimelerin
sıraya dizilmesi türünde alıştırmalardan oluşmaktadır.24
Laboratuar: Bu kurda her gün bir saat dinleme ve seyretmeye dayalı
laboratuvar uygulaması yapılmakta, öğrencilerin seviyelerine uygun materyaller
dinlettirilmekte veya izlettirilmektedir.
3. Kur:
Bu kurda Âl-i Beyt Üniversitesi yabancılara Arapça öğretim serisinden,
Emine Hâlid el-Hayik ve Ahmed Muhammed el-Harâhışe tarafından yazılmış
olan el-Arabiyye el-vazîfiyye/el-Müsteva's-sâlis, (Mafrak 1998) adlı kitap
okutulmaktadır.
Kitaptaki metinlerin bazıları kültürel, bazıları akademik kitaplardan, bazıları
da dergi ve diğer kaynaklardan seçilmiştir. Üslup olarak hikaye, diyalog, mektup,
vb çeşitlerden oluşmaktadır. Metinler bütün alıştırmalar için temel dayanak
teşkil etmektedir.
Bütün metinlerde muasır Arapça kullanılmaktadır. Tabiî metinler
çerçevesinde en çok kullanılan kelimelerin verilmesi hedeflenmiştir. Küçük
24 Mahmud el-Halhûlî-Ömer Ukkâşe, el-Arabiyye el-vazîfiyye/el-Mehârât el-esâsiyye, el-Kitâbu's-sânî,
Mafrak 1997, Mukaddime
82
tasarruflar bulunmakla beraber özellikle üretilmemiş tabiî metinlerden
kullanılmıştır. Bununla öğrencinin gerçek dille yüz yüze gelmesi amaçlanmıştır.
Metinlerin öğrencinin seviyesine uygun olmasına da çalışılmıştır. Başlangıçta
yaklaşık 250 kelime içeren metinlerden başlanarak yaklaşık 500 kelime içeren
metinlerle bitirilmiştir.
Metinleri takip eden alıştırmalar beş gruba ayrılmış durumdadır:
I. Anlama ve kavrama alıştırmaları: Okunan metnin anlaşılıp tahlil edilmesine
yardımcı olacak alıştırmalardan oluşmaktadır. Bunlar genellikle şu şekillerde
verilmiştir: Metindeki konunun genel olarak anlaşılıp anlaşılmadığını ölçen evethayır
soruları, seçenekler arasından anlamı tamamlayan doğru seçeneğin tespiti,
zamir, ism-i mevsul vb. nin mercilerinin bulunması, parçadan öğrenilen
kelimeler aracılığı ile boşlukların doldurulması vb.
II. Kelimeler-terkipler: Öğrencinin dil hazinesinin genişletilmesini hedefleyen
bu gruptaki alıştırmalar genellikle şu şekillerde verilmiştir: Cümlede geçen bazı
kelimelerin eş ve zıt anlamlılarının, cemilerin müfredlerinin ve tersinin
bulunması, sözlük kullanımı ile ilgili alıştırmalar, kelimenin cümle içerisindeki
anlamının tespiti, boşlukların uygun harf-i cerle doldurulması, aynı kökten gelen
müştak kelimelerin anlam farklılıklarının tespiti vb.
III. Tedrîbât Lugaviyye (Dil Bilgisi Alıştırmaları): Dil bilgisi alıştırmalarında da
metinlerden hareket edilmektedir. Öğrencinin nahvi nazarî kurallar olarak değil
de uygulama yoluyla öğrenmesi hedeflenmektedir. Öğrenci, kaideleri verilen
örnekler ve alıştırmalar vasıtasıyla kendisi çıkarmaktadır. Şaz ve az kullanılan
kâidelerin verilmemesine, genel esasların verilmesine çalışılmıştır. Örneğin bu
kurda kâne ve benzerleri verilirken (mâ beriha, mâ fetie, mâ infekke) den
bahsedilmemiş, öğrencilerin seviyesine göre bunların öğretilip öğretilmemesi
hususu öğretmenlerin takdirine bırakılmıştır. Bu kurda öğrencinin ihtiyacı olan
bütün konulara değinebilmek amacıyla her bir ünitede birden fazla nahiv
konusu ele alınmıştır.
IV. Muhâdese: Muhâdese alıştırmalarında da yine metinlerden hareket
edilmiştir. Bu kısımdaki uygulamalar başlıca şu şekillerdedir: Öğrencinin metinle
alakalı bir konuda görüşlerini açıklaması, öğretilen kelimeler kullanılarak iki
resim arasındaki farkların açıklanması, öğrencinin gruplara ayrılarak parçanın
83
ana fikrinin tartıştırılması, diyalogun tamamlatılması, parça ile ilgili gazete veya
dergiden alınmış bir paragrafın değerlendirilmesi, parça ile alakalı bir resmin
soru-cevap şeklinde açıklanması vb.
V. Kitâbe: Yazma, öğrencinin ünitede öğrendiği kelime, terkip, nahiv, üslup
ve fikirleri ortaya dökeceği dil kabiliyeti olarak düşünülmektedir. Bu kısımdaki
alıştırmaların çeşitli şekillerde olması hedeflenmiştir. Dağınık kelimelerin doğru
cümle haline getirilmesi, öğrencinin metni aktaracağı bir paragraf oluşturması,
parçadaki önemli fikirlerin özetlenmesi, cümlelerin birbirine bağlanması,
mektup yazdırılması, resimde görülenlerin sorulara cevap şeklinde ortaya
konulması, boşlukların uygun atıf harfleriyle doldurulması, bir konu ya da
paragrafın öğrencinin diliyle yeniden yazdırılması, iki şey arasında karşılaştırma
yaptırılması vb. şekillerde uygulamalar yaptırılmaktadır.25
Laboratuar: Bu kurda her gün bir saat dinleme ve seyretmeye dayalı
laboratuar uygulaması yatırılmakta, öğrencilere seviyelerine uygun materyaller
dinlettirilmekte veya seyrettirilmektedir. Dinleme (İstima’-Listening)
uygulamalarında Bazı kelimelerin eksik bırakıldığı metinler dağıtılmakta,.
öğrencilerin kaseti dinleyip boşlukları doldurmaları istenmektedir. Metin
böylece tamamlandıktan sonra kelime izahları ve sorular vasıtasıyla konu
kavratılmaya çalışılmaktadır.
4. Kur:
Bu kurda temel ders kitabı olarak merkezin Arapça öğretim serisinden,
Zeyd Karalife tarafından hazırlanan el-Arabiyye el-vazîfiyye/el-Müsteva'r-râbi' adlı
kitap okutulmaktadır.
Kitapta çok çeşitli konuları içeren ve öğrenciye dil öğretimi yanında Arap-
İslam kültürü hakkında bir fikir vermeyi de hedefleyen parçaların yapma
metinler olmamasına özen gösterilmiş ve bu amaçla metinler Arapça'ya hakim
okuyucu için yazılmış kaynaklardan alınmıştır. Bununla birlikte, öğrenciye
zorluk teşkil etmemesi amacıyla bazı kelimelerde tasarrufta da bulunulmuş olan
parçalarda basitten zora doğru bir tedrîcîlik gözetilmiştir.
25 Emine Halid el-Hayik-Ahmed Muhammed el-Harahışe, el-Arabiyye el-vazifiyye/el-Müsteva essâlis,
Mafrak 1998, Mukaddime
84
Kitapta biri, 10. konunun bitiminde ve biri de kitabın sonunda olmak üzere
iki deneme imtihanı yer almaktadır.
Her bir metinden sonra boşluk doldurma, ifadeleri tamamlama, doğru
cevabı seçme, parçaya göre cevaplandırılacak sorular türünde alıştırmalar yer
almaktadır. Anlama ile ilgili bu sorulardan sonra kelimelerle ilgili sorular
gelmektedir. Bunlar da eş ya da zıt anlamlıyı veya cemi ya da müfredi bulma
şeklinde çeşitlilik arzetmektedir.
Parçayla ilgili bu sorulardan sonra dilbilgisi uygulama alıştırmaları (tedrîbât
lugaviyye) gelmektedir. Bu kısımda alıştırmalar çerçevesinde öğrenciye
Arapça’nın grameri konusunda basitleştirilmiş bilgiler verilmesi hedeflenmekte,
bu sebeple alıştırmalar çok sayıda gramer kaidesini içermektedir.
Dilbilgisi ile ilgili bu alıştırmaların peşinden kitâbe (yazılı kompozisyon)
bölümü yer almaktadır. Burada öğrenciye çeşitli mevzular verilerek yazma yönü
geliştirilmeye çalışılmaktadır. Öğrencinin önceden malumat sahibi olduğu bir
konuda daha kolay olarak yazabileceği düşüncesinden hareketle ana metinle
alakalı konular verilmesi tercih edilmektedir. Bu konuda da basitten zora doğru
bir sıralama tercih edilmiştir. Bazı alıştırmalardan önce o alıştırmada
kullanılması gereken dilbilgisi kural veya kurallarıyla ilgili olarak da çok özet
bilgi verilmektedir.
Son kısım ise konuşma (muhâdese) bölümünden oluşmaktadır. Öğrencinin
konuşma kabiliyetinin geliştirilmesi hedeflenen bu kısımda öğrenciye bazı
konuşma konuları verilmektedir. Bunlardan bazıları ana metnin sözlü olarak
özetlenmesi şeklindedir. Bir kısmı da öğrencinin günlük yaşamı ile ilgili unsurlar
içermektedir.26
Laboratuar: Haftada bir saat olarak yapılan laboratuar çalışmasında
dinlediğini anlama üzerinde durulmakta, konular, anlam farklılıkları vb.
tartışılmaktadır.
5. Kur:
Bu kurda ders kitabı olarak merkez tarafından hazırlanan serinin son kitabı
olan ve Cemal Mukâbele ve Mahmud Berakât tarafından kaleme alınan el-
26 Zeyd Karâlife, el-Arabiyye el-vazifiyye/el-müsteva'r-râbi', Mukaddime
85
Arabiyye el-vazîfiyye/el-Müsteva'l-hâmis (Fonksiyonel Arapça-5. kur) adlı kitap
kullanılmaktadır.
Serinin genel amaçları doğrultusunda bu kitapta da Arapça'nın yapma
metinler ve donuk kalıplardan uzak bir şekilde tabî ortam çerçevesinde
sunulması amaçlanmıştır. Dil öğretiminin dilin her dört kabiliyetinin de
birbirlerine organik bağı olduğu kabul edilerek yapılması gerektiği göz önünde
bulundurulmuştur. Dil öğreniminin, dilin fenlerinin öğrenilmesi değil
kabiliyetlerinin pratik tarzda kazanılması anlamına geldiği gerçeğinden hareket
edilmiştir.
Kitapta geçen metinler öğrencinin üniversite hayatında karşılaşacağı
alanlardaki ihtiyaçlarını karşılamak amacıyla çok çeşitli konulardan seçilmiştir.
Dinî, tarihî, iktisadî, hukukî, ilmî ve edebî konularda metinler yer almaktadır.
Metinlerin üslupları da anlatım, diyalog ve edebî uslub şeklinde farklılık arz
etmektedir. Böylece merkez ile öğrencinin ilerdeki üniversite dönemi arasında
bir köprü oluşturulması hedeflenmektedir.27 Zira merkezin amaçlarından biri de
değişik ülkelerden Âl-i Beyt Üniversitesine öğrenim amacıyla gelen öğrencilere
Arapça hazırlık sınıfı teşkil etmesidir.
Öğrencilerin metinleri iyice kavrayabilmesi amacıyla her metinden sonra
metinlerle bağlantılı alıştırmalar konulmuş bulunmaktadır. Bunlar kelimelerin
anlamları, yakın kelimeler arasındaki anlam farklarının tespiti ve
sınıflandırılmaları ile ilgili alıştırmalardan oluşmaktadır. Sonra bunları metinde
geçen fikirleri anlamaya yardım edecek alıştırmalar takip etmektedir. Peşinden
dilbilgisi kurallarının örnekler üzerinden fonksiyonel tarzda tespitini amaçlayan
alıştırmalar gelmekte, bu alıştırmalar çerçevesinde öğrencilere seviyelerine
uygun nahiv bilgileri verilmektedir. Bunlara teşbih, istiare, haber, inşa, istifham
gibi bir takım belagî üsluplarla ilgili alıştırmalar da ilave edilmiş
bulunmaktadır.28
Dilbilgisi alıştırmaları (tedribât lugaviyye) genellikle şu şekillerde yer
almaktadır: Altı çizili kelimenin yerine müsennasının konularak cümlenin
yeniden yazdırılması, altı çizili ifadenin ism-i fâille veya ism-i mef'ulle
27 Cemal Mukâbele-Mahmud Berekât, el-Arabiyye el-vazifiyye/el-Müsteva el-hâmis, Mukaddime
28 Mukâbele-Berekât, a.g.e, Mukaddime
86
değiştirilmesi, cümlelerde ve parçadan çıkarılan cümlelerde kâne ve
benzerlerinin isim ve haberlerinin bulunması, parçadan nefiy uslubu bulunan
cümlelerin çıkartılması, cümlelerden mutlak mefullerin çıkarılarak fiile
tesirlerinin açıklanması, çeşitli durumlarla ilgili olarak taaccub cümleleri
yazılması, parçadan taaccub üsluplarının çıkartılması, nefiy ve nehiyle ilgili
alıştırmalar, cümlelerdeki malum fiillerin meçhullere çevrilmesi, masdarı verilen
fiillerin muzari-emir-ism-i fâil ve ism-i meful sigalarının yazılması, cümlelerin
uygun bağlaçlarla bağlanması, zaman edatlarıyla bağlanarak iki cümlenin tek bir
cümle haline getirilmesi, müevvel masdarların normal masdarlara çevrilmesi ve
tersi, parçadan izafetlerin çıkartılması, boşlukların uygun sıfatlarla doldurulması
vb.
Muhâdese (konuşma) alıştırmaları metindeki konu çerçevesinde seçilmiş ve
böylece öğrencinin konuşmasının kolaylaştırılması sağlanmaya çalışılmıştır.
Yazma alıştırmalarında çeşitli kelimelerden cümle oluşturulmasından
başlanarak, cümlelerden paragraf oluşturulması ve nihayet metin yazımına
doğru gelişen bir aşama takip etmektedir. Bazı alıştırmalar da kütüphaneden
istifade ile metinde geçen şahıslar, mekanlar vb. hakkında bilgi toplayarak
yazmaya yöneliktir. Yazma, öğrencinin üniversite öğrenimi sırasında çokça
başvuracağı bir kabiliyet olduğundan bununla ilgili yoğun ve çok çeşitli
alıştırmalar konulması yoluna gidilmiştir.29
Kitabın diğer Arapça öğretim kitaplarında ve serinin diğer ciltlerinde
bulunmayan bir bölümü de "el-Kırâa el-muvassaa" (Genişletilmiş okuma) adı
verilen bölümleridir.
Bu bölümler öğrencilerin uzun Arapça metinleri okumaya alıştırılması
amacıyla konulmuştur. Bu kısımda bir kitabın baştan sona okunması
hedeflenmektedir. Bu amaçla Taha Hüseyin'in el-Va'du'l-hak adlı kitabı
seçilmiştir. Kitabın 29 bölümü kitaptaki ünitelerin sayısına uygun olması
amacıyla 16 kısma ayrılmış ve her ünitenin sonuna kitabın o ünitenin sonunda
okunması istenen kısmıyla ilgili olarak öğrencinin anlama oranını test etmesine
yardımcı olacak sorular konulmuştur.30
29 Bk. Mukâbele-Berekât, a.g.e, Mukaddime
30 Bk. Mukâbele-Berekât, a.g.e, Mukaddime
87
Ancak kitabın bu bölümü çok vakit aldığından öğrencilere tavsiye edilip
sınıfta uygulanmamaktadır.
Laboratuar: Laboratuar uygulamasında öğrencilere fasih Arapça ile
hazırlanmış filmler izlettirilmektedir. Film ile ilgili sorular önceden tahtaya
yazılmakta, öğrenciler filmi izledikten sonra bunları cevaplandırmaktadırlar.
Film zaman zaman durdurularak ve geri alınarak öğretmen tarafından
açıklamalar yapılmaktadır. Film bittikten sonra öğrencilerin evde filmi yazılı
olarak özetleyip getirmeleri istenmektedir.
Genel değerlendirme
İncelemelerimiz sonucu elde ettiğimiz bilgiler ışığında Âl-i Beyt
Üniversitesi Dil Merkezindeki yabancılara Arapça öğretimi konusunda şu
değerlendirmelerde bulunmamız mümkündür:
1. Merkez tarafından hazırlanmış bir öğretim serisinin bulunması derli
toplu bir öğretime ve metot birlikteliğine imkan tanımaktadır. Öğretmenler
kendileri de katkıda bulunmakla beraber genel olarak temel ders kitabının
metodunu aynen uygulamaktadırlar.
2. Merkezde, doğrudan gramer öğretimi benimsenmemiştir. Dilbilgisi
kaidelerinin metinler ve alıştırmalar vasıtasıyla ve sadece ana hatlarıyla
öğretilmesi hedeflenmiştir.
3. Merkez eski müdürü Davud Abdun İngiltere’de yabancılara Arapça
öğretimi ile uğraşmış bir kişidir. Şu an merkezde uygulanmakta olan metot "elArabiyye
el-vazîfiyye (fonksiyonel Arapça)" olarak isimlendirilmekte ve ona
izafe edilmektedir. Bu metotta öğrencinin dil seviyesinin, teorik bilgiler yoluyla
değil de dilin becerilerinin kullandırılması yoluyla geliştirilmesi
hedeflenmektedir.
4. Merkezde tümden gelim metodu kullanılarak seslerin (harflerin)
öğretiminin hemen ardından kelime üzerinde durulmaksızın cümleden
başlanmaktadır.
5. Kullanılan seride bütün alıştırmalar genelde temel metin etrafında
gelişmektedir ve bununla kitapta bir bütünlük sağlanması hedeflenmiştir.
88
6. Kullanılan seride önemli eksiklerden birisi, kitapların bir tanesi dışında
kelime listelerine dayalı olarak hazırlanmamış olmasıdır. Metinler öğretmenlerin
tecrübelerine göre seçilmiştir. Bu durum pek çok Arapça öğretim serisinde de
olduğu üzere bilimsel verilere dayalı sistematik bir öğretim yapmaya imkan
tanımamaktadır.
7. Öğretimde tercümeye dayanmayan direkt metot benzeri metotlar
kullanılmakta ve görsel-işitsel araç ve gereçlerden azami ölçüde istifade
edilmektedir.
7. Bütün bu hususlarla beraber Âl-i Beyt Üniversitesi Dil Merkezi, kendi
hazırladığı serisi ve tecrübeli öğretmenleri ile Ürdün'de yabancılara Arapça
öğretimi konusunda önemli müesselerden biri olarak varlığını devam
ettirmektedir.
III. Zerka Üniversitesi Yabancılara Arapça Öğretim Merkezi
(Câmiatü'z-Zerkâ Merkezü Ta'lîmi'l-luga el-arabiyye li gayri'nnâtikîne
bihâ)
Merkez adından da anlaşılacağı üzere birden fazla dilin öğretimini değil
sadece üniversitede okuyacak yabancı öğrenciler için hazırlık sınıfı mahiyetinde
Arapça öğretimi yapmaktadır. Merkezde Arapça öğretimi 4 kur üzerinden
yürütülmekte ve her bir kurda tek öğretmen sistemi bulunmaktadır.
Her bir kur 16 haftalık bir yarıyıl olarak düşünülmüştür. Haftada 20 saat
olmak üzere 1 kur, yaklaşık 320 saatten oluşmaktadır. Her kurda dil çeşitli
kabiliyetlerinin dengeli olarak verilmesi hedeflenmektedir.31
1. Kur:
20 saatlik haftalık ders toplamı dilin çeşitli faaliyetlerine şu şekilde
dağıtılmış bulunmaktadır: istima' (dinleme) 3 saat, muhâdese (konuşma) 3 saat,
kırâa (okuma) 4 saat, et-ta’bir eş-şefevî (sözlü anlatım) 1 saat, et-ta’bir el-kitâbî
(yazılı anlatım) 1 saat, dilbilgisi ve ilgili alıştırmalar 3 saat, hat 1 saat, imla 1 saat,
marşlar ve ezberler 1 saat.32 Ancak tatbikatta bu dağılıma her zaman tam olarak
uyulmamaktadır.
31 Cemil Benî Atâ, Minhâcu ta'lîmi'l-luga el-Arabiyye li-gayri'n-nâtikıyne bihâ, Zerka 2001, s. 13
32 Cemil Benî Atâ, Minhâc, s. 14
89
Bu kurda Suudi Arabistan Ümmü’l-Kurâ Üniversitesi Dil Enstitüsü
tarafından hazırlanmış olan Ta'lîmu'l-Arabiyye li-gayri'n-nâtikıyne bihâ adlı 4 ciltlik
Arapça öğretim serisinin birinci kitabı kullanılmaktadır. Mekke'deki enstitünün
bütün öğrencileri müslüman olduğundan serinin içeriği müslümanlara hitap
edecek tarzdadır ve metinler de genellikle dinî konuları içermektedir.
Serinin genel özellikleri ise şunlardır:
Seride muasır edebiyat ve medyada kullanılan fasih dil esas alınmıştır. Seri,
daha önce aynı enstitü tarafından hazırlanmış olan ve 'Mekke Listesi' olarak
bilinen yaygın kelimeler listesine dayanmaktadır. Ayrıca Arapça cümle
terkiplerinin belirgin özelliklerini ortaya koymakta ve öğrencilerin dil
kazanımlarını ölçen çeşitli alıştırmalar içermektedir. Seride ilk defa o derste
geçen kelimelere ayrı bir liste halinde verilerek dikkat çekilmektedir.33
Kitapta dikkate alınan anlayışa göre: Dil ilk planda sese dayalı bir nizamdır.
Buna göre dil öğretimi, ilk olarak konuşmada kullanılmasının öğretilmesi
anlamına gelir. Yazının öğretilmesi ise ikinci planda yer alır. Dil öğretimi
alanında kullanılan çeşitli metotlar sonuçta kendisini direkt metoda teslim
etmiştir. Direkt metot öğrenciyi dil kullanımı ile yüz yüze bırakma esasına
dayanır. Dilin kazanılmasında çocuğun iktisabındaki devreleri dikkate alır.
Çocuk hayatının ilk yıllarında duyar, anlar ve konuşur. Tek fark öğrencinin
ortamı sınıfken çocuğunki ailedir.
Kitap bu esası gözeterek 15 adet dersten oluşan sesler (harfler) aşaması
(Merhale savtiyye) ile başlamaktadır. Bu dersler kasete kaydedilmiş bulunmaktadır.
Kelimeler resimlerle izah edilebilecek olanlardan seçilmiştir. Daha sonra bu
dersler kitapta yazılı olarak tekrar edilmektedir. Bunda amaç öğrencinin
kavradığı kelimelerle yazılış şekilleri arasındaki bağı kurarak yazılı hallerini
tanıma becerisinin geliştirilmesidir.
Her beş dersten sonra bir “Mürâcaa” (Genel tekrar) dersi konulmuş ve
bununla geçmiş konuların ve geçen kelimelerin tekrar hatırlanması
hedeflenmiştir.34
33 Heyet, Ta'lîmu'l-Arabiyye li-gayri'n-nâtikıyne bihâ/el-Kitâbu'l-esâsî, Mekke 1984, I, 4
34 Heyet, Ta'lîmu'l-Arabiyye, I, 5
90
Kitap seslerle ilgili kısım dışında 30 dersten oluşmaktadır. Her bir ders
temel bir metin ile başlamaktadır. Sonra derste ilk defa geçen kelimelerin listesi
verilmekte, bunları her biri belirli bir eğitim gayesi güden alıştırmalar
izlemektedir. Kitap dil öğretiminin yanı sıra İslam kültürünü öğretmeyi de
hedeflediğinden temel metin ve alıştırmalar İslam kültüründen unsurlar
içermektedir.
Kitap kaidelerden çok terkiplerin verilmesini hedeflediğinden kaideler son
derece sınırlı bir çerçevede verilmektedir. Kaide önce metin çerçevesinde verilip
öğrencinin dikkati terkibe çekildikten sonra olabilecek en kısa ifadelerle kaide
söylenmektedir. Zira kitabın hazırlayıcıları, dilin kaidelerin öğrenilmesi ile değil
de tatbik edilmesi yoluyla öğrenilebileceği kanaati taşımaktadırlar.35
Kitapta başlıca şu konular işlenmektedir: Ders araç gereçleri, trafik, çarşı-
pazar, meyve-sebzelerle ilgili kelimeler resimlere dayalı olarak verildikten sonra
sık kullanılan fiiller yine resimlere dayalı olarak verilmekte ve fiillerin
öğretiminden itibaren basit cümlelere geçilmektedir. Daha sonra doktor ve
muayene ile ilgili kelimeler ve basit cümleler, sofradaki araç gereç ve bunları
içeren cümleler, evdeki araç ve gereçler, hava alanı ve oradaki işlemler ile ilgili
kelimeler, hayvanat bahçesi, evin iç kısımları vb. konular ele alınmaktadır.
Dördüncü üniteden itibaren (15. Ders) kısa cümlelerden oluşan ana
parçalar konu bütünlüğü olan kısa parçalara dönüşmekte, alıştırmalarda da
konuyla ilgili sorular başlamaktadır. Kelime kullanımında bir düzen göze
çarpmaktadır. Kitapta sadece baştan beri öğretilen kelimeler kullanılmış, o
konuda ilk defa geçen kelimeler parça sonunda liste olarak verilmiştir. 28.
Derste yazılı anlatım (ta’bir tahrirî) başlamaktadır. Bu kısımda ana unsurları
verilmiş, belirli bir konu hakkında öğrencilerin uzunluğu sınırlı bir yazı
yazmaları istenmektedir.
Bu kurda ele alınan gramer konuları da şunlardır: Kelimenin kısımları (isim,
fiil, harf), zamirler, işaret isimleri, ism-i mevsuller, basit tarzda mazi, muzari,
emir fiilleri, basit tarzda isim ve fiil cümlesi, yaygın üsluplar (taaccüb, nida,
istifham vb), müennes-müzekker, müfred-müsenna-cemi.36
35 Heyet, Ta'lîmu'l-Arabiyye, I, 6
36 Cemil Benî Atâ, Minhâc, s. 43
91
Bu kurda ders hocası genelde kitabın metodundan hiç ayrılmayıp sırasıyla
kitaptaki konuları uygulamaktadır.
Laboratuar uygulaması: Haftada bir defa “Menâhil” adlı, Ürdün’de
hazırlanmış televizyonla Arapça öğretim serisinin kasetleri izlettirilmektedir.
2. Kur:
20 saatlik haftalık ders toplamı dilin çeşitli faaliyetlerine şu şekilde
dağıtılmıştır: istima' (dinleme) 3 saat, muhâdese (konuşma) 3 saat, kırâa (okuma)
4 saat, et-ta’bir eş-şefevî (sözlü anlatım) 1 saat, et-ta’bir el-kitâbî (yazılı anlatım)
1 saat, dilbilgisi ve ilgili alıştırmalar 3 saat, hat 1 saat, imla 1 saat, marşlar ve
ezberler 1 saat.37 Ancak tatbikatta bu dağılıma her zaman tam olarak
uyulmamaktadır.
Bu kurda Suudi Arabistan Ümmü’l-Kura Üniversitesi Dil Enstitüsü
tarafından hazırlanmış olan 4 ciltlik Arapça öğretim serisinin ikinci kitabı
kullanılmaktadır.
Serinin birinci kurda okutulan birinci kitabında daha çok eğitimle ve ferdi
davranışlarla ilgili konulara öncelik vermişken, ikinci kitap sosyal ve kültürel
konuları ele almaktadır. Birinci kitap 30 ders, ikinci kitap 20 ders içermektedir.
İkinci kitapta tahlil ve derinleşme olduğundan konu sayısı da azalmış
olmaktadır. Her iki kitaptaki öğretilen kelime sayısı da yaklaşık aynıdır. 2. Kurda
okuyan öğrencinin 1. kurda okuyan kadar resimli anlatıma ihtiyaç duymayacağı
düşüncesinden hareketle resim sayısı ikinci kitapta daha az tutulmuştur. İkinci
kitapta yazma konusunda harflerin yerine kelime ve terkiplerin yazımına
yönelinmiştir. Birinci kitaptaki diyaloglar basit cümleler halindeyken ikinci
kitapta iki veya daha fazla cümlenin birbirine bağlanması şekline dönüşmüş,
ayrıca sözlü ve yazılı anlatım (ta’bir tahrirî/ta’bir şefevî) bölümleri de
eklenmiştir. İkinci kitapta öğrencinin temel kaideleri alabilecek seviyeye ulaştığı
düşüncesinden hareketle nahiv kaideleri de zikredilmektedir ve bunlarla ilgili
daha tafsilatlı alıştırmalar konulmuştur. Ayrıca imla kaideleri de yer almaktadır.
Bu kurda gramer konularından fâil, meful bih, meful leh, muzaf-muzaf
ileyh, basit tarzda hal, meşhur zarflar, cemi çeşitleri, bazı müştaklar (ism-i fâil,
37 Cemil Benî Atâ, Minhâc, s. 14
92
ism-i meful, ism-i tafdil), kâne ve benzerleri konuları verilmektedir.38 Gramer
konularında ders hocası kitap harici açıklamalarda da bulunmaktadır.
Bu kurda her gün en son ders karşılıklı konuşmaya (hıvâr) ayrılmakta ve
seçilen konularda öğrenciler karşılıklı olarak birbirlerine sorular sorarak
konuşmaktadırlar. Ders hocası da hataları düzeltip yol göstermektedir.
Laboratuar uygulaması: Haftada bir gün lisan laboratuarında öğretmen
nezaretinde film izlettirilmektedir.
3. Kur:
20 saatlik haftalık ders toplamı dilin çeşitli faaliyetlerine şu şekilde
dağıtılmıştır: istima' (dinleme) 2 saat, muhâdese (konuşma) 2 saat, kırâa (okuma)
5 saat, et-ta’bir eş-şefevî (sözlü anlatım) 2 saat, et-ta’bir el-kitâbî (yazılı anlatım)
2 saat, dilbilgisi ve ilgili alıştırmalar 3 saat, hat 1 saat, imla 1 saat, marşlar ve
ezberler 1 saat.39 Ancak tatbikatta bu dağılıma her zaman tam olarak
uyulmamaktadırlar.
Bu kurda Ümmü’l-Kura Üniversitesi serisinin 3. cildi ders kitabı olarak
kullanılmaktadır.
Kitap, her biri belirli bir nizama bağlı olan 15 dersten oluşmaktadır. Her
ders, dersteki bütün çalışmaların hareket noktasını teşkil eden temel bir metin
ile başlamaktadır. Bu metni bazıları öğrencinin kelime hazinesini geliştirmeyi
bazıları terkiplerin kullanımına alıştırmayı hedefleyen, bazıları daha önce geçen
dil kabiliyetlerini destekleyen alıştırmalar izlemektedir.
Bunlardan sonra nahiv kaideleriyle ilgili özel bir kısım gelinmektedir. Bu
kısım örneklerle başlamakta bunu kaidelerin istinbat edileceği geniş bir açıklama
izlemektedir. Sonra kaide verilmekte ve ardından da ilgili alıştırmalar yer
almaktadır.40
Kaide kısmının ardından seslerle ilgili kısım (cânib savtî) yer almaktadır. Bu
bölüm iki çeşit alıştırmadan oluşmaktadır. Birincisi seslerin teleffuzu ve
aralarındaki farkların ayırdedilmesi, ikincisi ise istima' (anlayarak dinleme)
kabiliyetine yöneliktir. İmla ve yazıma yönelik alıştırmalar da kitaptaki yerini
38 Cemil Benî Atâ, Minhâc, s. 43-44
39 Cemil Benî Atâ, Minhâc, s. 14
40 Heyet, Ta'lîmu'l-Arabiyye li-gayri'n-nâtikıyne bihâ/el-Kitâbu'l-esâsî, Mekke 1984, III, 11
93
almaktadır. Kitabet ve imladan sonra edebî metinler kısmı bulunmaktadır. Bu
kısımda okuyucuya İslam kültüründen seçme örnekler sunulması
hedeflenmektedir. Birliğin sağlanması amacıyla edebî metinler temel metin ile
bağlantılı konulardan seçilmiştir. Mesela temel metin vahiyle ilgili ise edebi
metin Alak sûresinden, Hz. Ömer'in adaleti ile ilgiliyse Hafız İbrahim'in Hz.
Ömer'le ilgili kasidesinden oluşmuştur.41 Edebî metinden sonra kelimelerinin
izahı, genel anlamın izahı ve alıştırmalar yer almakta, ileriki aşamalara hazırlık
olmak üzere edebî sanatlara da çok kısa olarak temas edilmektedir.
En son olarak da tabir (anlatım) kısmı yer almaktadır. Bu kısımda iki çeşit
tabir uygulaması yaptırılmaktadır: Birinci çeşit sınırları belirlenmiş anlatım (ta’bir
mukayyed) adını taşımaktadır. Bunda öğrenci belirli fikirler ve belirli dil
kalıplarıyla kayıtlı bulunmaktadır. Serbest anlatımda (ta’bir hur) ise öğrenci
fikirleri, kelime ve terkipleri kendisi seçmektedir.
Önceki ciltlerde öğrenci okumayı öğreniyorken bu ciltte artık öğrenmek
için okumaya başlıyor kabul edilmektedir. Bu ciltte metinde geçen kelimeler
basit bir anlatımla Arapça olarak izah edilmektedir.42
Kitabın nahiv öğretimindeki felsefesi Gestalt nazariyesine dayalıdır ve tam
cümleden başlamayı temel almaktadır. Bu anlayışta cümlenin idrak ve anlama
ünitesini teşkil ettiği kabul edilmektedir. Sonra cümlenin unsurlarına intikal
edilmektedir. Bu şekil bir yaklaşım, müfredatını tahlilden önce cümlenin
anlamını kavramaya yardım etmektedir.43
Bu kurda verilmesi hedeflenen dilbilgisi kaideleri de şunlardır: İsim ve fiil
cümlesi, masdar çeşitleri, müştaklar (ism-i fâil, mübalağa sigaları, sıfat-ı
müşebbehe, ism-i meful, ism-i mekan, ism-i zaman, ism-i alet, ism-i tafdil),
mazi-muzari-emir, meful çeşitleri.44
Bu kurda kitabın yanı sıra öğrencilere ev için başkaca ödevler de
verilmektedir. Öğrenciler peygamber kıssaları vb. kitapçıkları evde özetleyip
sınıfta okumaktadırlar. Ayrıca çeşitli konularla ilgili kompozisyon ödevleri de
verilmektedir.
41 Heyet, Ta'lîmu'l-Arabiyye, III, 12
42 Heyet, Ta'lîmu'l-Arabiyye, III, 14
43 Heyet, Ta'lîmu'l-Arabiyye, III, 15
44 Cemil Benî Atâ, Minhâc, s. 46
94
Laboratuar uygulaması: Haftada bir defa lisan laboratuarında öğretmen
nezaretinde film izlettirilmektedir.
4. Kur:
20 saatlik haftalık ders toplamı dilin çeşitli faaliyetlerine şu şekilde
dağıtılmıştır: istima' (dinleme) 2 saat, muhâdese (konuşma) 2 saat, kırâa (okuma)
6 saat, et-ta’bir eş-şefevî (sözlü anlatım) 1 saat, et-ta’bir el-kitâbî (yazılı anlatım)
1 saat, dilbilgisi ve ilgili alıştırmalar 3 (saat), hat 1 saat, imla 1 saat, marşlar ve
ezberler 2 saat.45 Ancak fiili tatbikatta bu dağılıma her zaman tam olarak
uyulmamaktadır.
Bu kurda Ümmü’l-Kura Üniversitesi tarafından hazırlanmış olan serinin 4.
kitabı temel ders kitabı olarak kullanılmaktadır.
Diğer kitaplarda olduğu gibi bu ciltte de her beş dersten sonra bir
“Mürâcaa” (Genel tekrar) dersi bulunmaktadır. Parçalar makale, kıssa, tiyatro,
şiir gibi çeşitli edebî üsluplara ait örnekler içermektedir.
Her bir derte dersin etrafında geliştiği bir temel metin bulunmaktadır ve
dersteki diğer metinler de bununla bağlantılıdır.46
Dinleme alıştırmaları özel seçilmiş parçalara dayalıdır. Bu ciltte diğerlerinde
dolaylı yollardan değinilmeye çalışılan kinaye, istiare, teşbih gibi belagatla ilgili
unsurlara doğrudan temas edilmektedir.47
Kitabın günde 4 saatten haftada 20 saat olmak üzere yaklaşık 240 saatlik bir
sürede işlenmesi öngörülmektedir.
Kitaptaki bütün dersler şu plan dahilinde yer almaktadır:
1. Temel metin
2. Yeni kelimelerin çıkarılması ve açıklaması
3. Yeni terkiplerin çıkarılması ve açıklanması
4. Dil alıştırmaları (Tedribât lugaviyye)
a) Okunanın anlaşılması
b) Terkipler
c) Boşluk tamamlama
45 Cemil Benî Atâ, Minhâc, s. 14
46 Heyet, Ta'lîmu'l-Arabiyye li-gayri'n-nâtikıyne bihâ/el-Kitâbu'l-esâsî, Mekke 1984, IV, 14
47 Heyet, Ta'lîmu'l-Arabiyye, IV, 15
95
5. Nahiv kaideleri
a) Örnekler
b) Örneklerin açıklaması
c) Kaide
d) Kaide ile ilgili alıştırmalar
6. Sesler
7. Dinlediğini anlama
8. Edebî metinler
a) Edebî metin
b) Kelime ve terkiplerin şerhi
c) Alıştırmalar
9. Belagat
10. İmla
11. Serbest anlatım (Ta’bir hur)48
Bu kurda şu gramer konuları verilmektedir: Mübteda, haber, fâil, nâib-i fâil,
mef’ûl bih, nevâsih, mukârabe-recâ-şuru' fiilleri, ef'âl-i kulûb, inne ve benzerleri,
tâbiler (sıfat, tekit, atıf, bedel), izafet terkibi, sayılar, harf-i cerler, fiil-i muzârîyi
nasb ve cezm eden edatlar, münâda, temyiz, istisna, hal, medh ve zem filleri,
taaccüb sıygaları, kasem (yemin).49
Gramer konuları öğretmen tarafından tahtada örneklerle açıklanmaktadır.
Kitaptaki metinler de kelime izahları ve sorular vasıtasıyla açıklanmaktadır.
Parçalar okunurken zaman zaman gramer izahları da yapılmaktadır. Muhâdese
uygulaması için öğrenciler kendilerine dağıtılan kitapları yazılı olarak özetleyip
sınıfta anlatmaktadırlar.
Zerka Üniversitesi Dil Merkezinin Genel Değerlendirmesi:
1. Merkezde Arapça öğretiminde kullanılan seri her ne kadar görsel olarak
istenilen seviyede olmasa da tertibinde ve kullanılan kelimelerdeki düzeni dikkat
çekmektedir.
48 Heyet, Ta'lîmu'l-Arabiyye,IV, 16-17
49 Cemil Benî Atâ, Minhâc, s. 46
96
2. Seri sadece müslüman öğrenciler düşünülerek hazırlanmıştır. Ancak bu
durum öğrencilerinin tamamı müslümanlardan oluşan Zerka dil merkezi için
problem teşkil etmemektedir. Belirli bir seriye bağlı kalmanın, avantajları yanı
sıra Ürdün üniversitesi dil merkezinde görülen çok çeşitli faaliyetlerin burada
görülememesi şeklinde dezavantajları da bulunmaktadır.
3. Ümmü’l-Kurâ Üniversitesi Dil Enstitüsü tarafından hazırlanan Arapça
öğretim serisi bu merkezde aynen takip edildiğinden, merkezin dil öğretim
metodu aynı zamanda okutulan serinin metodu olmuş olmaktadır. Bunun yanı
sıra merkez tarafından uygulanan metodla ilgili olarak Minhac adlı bir kitapçık da
hazırlanmış bulunmaktadır. Ancak fiili uygulamada kitapçıkta sözü edilen
esasların hepsinin yerine getirildiğini söylemek güç görünmektedir.
4. Zerka üniversitesinde de diğer iki üniversitede olduğu gibi tercümeye yer
vermeyen direkt metot benzeri metotlar öğretimde temel olarak kullanılmakta,
dilin pratik kullanımlar çerçevesinde öğretilmesi hedeflenmektedir.
5. Zerka üniversitesi dil merkezi diğer iki üniversiteler merkezlerinden
farklı olarak genel olarak yabancılara Arapça öğreten değil de kendi
fakültelerinde okuyacak müslüman öğrencilere Arapça hazırlık sınıfı teşkil eden
bir merkez olarak ön plana çıkmakta ve Arapça öğretiminde Ürdün’deki önemli
bir kaç merkezden birisi olarak kabul edilmektedir.
Sonuç:
Ürdün üniversitelerine bağlı üç dil merkezinde (Ürdün Üniversitesi Dil
Merkezi, Âl-i Beyt Üniversitesi Dil Merkezi, Zerka Üniversitesi Yabancılara
Arapça Öğretim Merkezi) yaptığımız inceleme ve gözlemler ışığında şu
sonuçları ifade etmemiz mümkündür:
1. Her üç merkezdeki Arapça öğretiminde şu ortak noktalar mevcut
bulunmaktadır:
a) Metinler bir başka dile tercüme edilmemekte, bunun yerine, anlaşılıp
anlaşılmadıkları ilgili sorular vasıtasıyla kontrol edilmektedir. Bilinmeyen
kelimeler de yine Arapça olarak izah edilmeye çalışılmaktadır. Bu durum
öğrenciyi parça parça her bir kelimeyi değil de metnin genel anlamını
kavramaya çalışmaya itmektedir. Bunu metinleri anlama kabiliyetini geliştiren
97
bütüncül bir anlayış olarak kabul etmemiz mümkündür. Türkiye'deki Arapça
öğretiminde genellikle kelime kelime tercüme esası benimsendiğinden öğrenci
genel anlamı kavramaya çalışmaktan çok cümle içerisinde anlamını bilmediği
kelimeye takılıp kalmaktadır. Ayrıca Arapça bir metnin yine Arapça kelimeler ve
sorular vasıtasıyla açılması öğrencinin dil hazinesini geliştirmede müspet rol
oynamaktadır.
b) Her üç merkezde de ilk kurlar dışında mümkün olduğunca vasıta dil
kullanılmamaya çalışılmaktadır. Bu durum öğrenciyi zorlayarak dil öğrenmesi
noktasında teşvik edici bir unsur teşkil etmektedir.
c) Dil öğretim metotlarından direkt metot her üç merkezde de genellikle
tercih edilmektedir. Gramer anlatımı son derece kısıtlı olarak yapılmaktadır.
Dilin kabiliyetlerinin çok çeşitli uygulamalarla kazandırılmasına çalışılmaktadır
ki, bu şekilde dilin pratik kullanımlarına ağırlık verilmesi öğrenciler için öğretme
isteklerini artıran bir motivasyon kaynağı teşkil etmektedir. Bir Arap ülkesinde
ve üniversite ortamında bulunma dolayısıyla kolayca elde edilebilecek
öğrenilenleri pratize etme imkanının da bu konuda müspet payı bulunmaktadır.
Öğretmenlerin Arap oluşu da yine öğretime olumlu katkı yapan bir unsur
olarak zikredilebilir.
d) Merkezlerde video, televizyon vb. işitsel-görsel araç-gereçler bulunmakla
beraber dil öğretiminde görülen genel bir hastalık olarak hocaya daha kolay
gelen sınıf içi derslere ağırlık verilmesi olgusu her üç merkezde de göze
çarpmaktadır. Lisan laboratuvarı kullanımı vb. uygulamalar hoca açısından ders
öncesinde daha fazla hazırlık gerektirdiğinden çok fazla tercih edilmemektedir.
Bununla birlikte Ürdün üniversitesinde derste dinleteceği 10-15 dakikalık bir
materyal için saatlerce araştırma yapan bir öğretmene de şahit olduk. Şüphesiz,
Arapça öğretiminde işitsel-görsel araçlardan istifadeye daha fazla ağırlık
verilmesi öğretimi pozitif yönde geliştiren bir unsur olacaktır.
2. Arapça öğretiminde önceden hazırlanmış kelime listelerine göre
hazırlanmış ilmi araştırmalara dayalı serilerin gerekli oluşu dikkat çekici bir
gerçek olarak karşımıza çıkmaktadır. Her merkez iyi kötü kendi serisini
oluşturma sevda ve çabası içerisinde görülmektedir. Bu da bizi ilmi değerleri
tartışmalı, bilimsel araştırmalardan çok tecrübeye dayanan bir çok serinin
98
varlığıyla karşı karşıya bırakmaktadır. Bu husus kanaatimizce Arapça
öğretiminin en önemli genel problemlerinden bir tanesini teşkil etmektedir.
3. Dil öğreniminde istek ve ihtiyaç gibi faktörlerin sağladığı motivasyonun
tartışılmaz bir yeri ve önemi söz konusudur. Gözlemlediğimize göre her yerde
olduğu gibi Ürdün'deki dil öğretiminde de öğrenmek isteyen, metot, öğretmen
vb. faktörler tam istenen düzeyde olmasa da Arapça’yı öğrenmektedir. Nitekim
kısa sürede önemli mesafeler kateden öğrencilerin varlığına şahit olduk. Gerekli
motivasyona sahip olmayan için ise bir Arap ülkesinde bulunma bile, bir de
ammice (konuşma dili) kullanımının yol açtığı dil ikiliği (izdivâciyyetü'lluga/sünâiyyetü'l-luga)
faktörü göz önünde bulundurulduğunda, hiç bir zaman için
Arapça öğrenme anlamına gelmemektedir.
4. Bir dilin uluslarası alanda sahip olduğu cazibe, öğretim metot ve
vasıtalarındaki çeşitlilik olarak da karşımıza çıkmaktadır. Bu cümleden olmak
üzere, bizzat Arapların kendi dilleri konusundaki kayıtsızlıkları da göz önünde
bulundurulduğunda Arapça'nın yakın zamanda İngilizce'nin sahip olduğu
imkanları yakalamasını beklemenin çok gerçekçi olmadığını da itiraf etmek
zorundayız. Ancak yine de halihazırdaki tecrübelerden de istifade edilerek
Arapça öğretimi alanında daha verimli metotlar, teknikler ve araç-gereçler
geliştirmenin zorunlu olduğu ve bu alanda hamiyetperver gayretlere ihtiyaç
duyduğumuz da inkar edilemez bir gerçek olarak karşımızda durmaktadır.