Turkish Studies
International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 10/8 Spring 2015, p. 273-298
DOI Number: http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.8219
ISSN: 1308-2140, ANKARA-TURKEY
KIRGIZ TÜRKÇESİ İLE TÜRKİYE TÜRKÇESİNDEKİ ORTAK
ARAPÇA KELİMELERDE GÖRÜLEN SES DEĞİŞMELERİ
Ömer ACAR**
ÖZET
Türkçe ve Kırgızca aynı dilin iki kolu olmaları hasebiyle, pek çok
ortak kelimeye sahiptirler. Bu sözcüklerin bir kısmı, aynı kaynaktan
beslendikleri için, Arapça-Farsça sözcüklerdir. Farsçanın Arapça
sözcükleri diğer lehçe ve dillere taşımada bir köprü rolü oynadığı
bilinmektedir. Türkiye Türkçesinde olduğu gibi, Kırgız Türkçesindeki
bazı Arapça alıntı kelimelerin de Farsça yoluyla dile girdiği
görülmektedir. Yazılı edebiyata diğer Türk lehçelerine göre nispeten geç
sahip olan Kırgız Türkçesindeki Arapça sözcükler ses değişimleri
bakımından incelendiğinde, bunların büyük ölçüde Kırgız dilinin seskalıp,
yapı özelliklerine uygun hale getirildikleri görülür. Kırgızcayı diğer
Türk lehçelerinden ayıran bazı ses kuralları Arapça alıntı kelimeleri
çoğu durumda tanınamaz hale sokmuştur. Eski Türkçe veya Osmanlıca
tabir edilen Anadolu Türkçesi çok eskiden beri Arap alfabesiyle yazıldığı
için, dile giren yeni kelimeler de Arapça asıllarına göre yazılmaktaydı.
Oysa Kırgız Türklerinin böyle bir tecrübesi olmamıştır. 1920’li yıllarda
başlayan yazı dili hayatında çok kısa bir süre Arap alfabesi kullanılmış,
bir müddet Latin alfabesi geçerli olduktan sonra, 1940’lı yıllardan
itibaren bugün kullanılmakta olan Kiril alfabesine geçilmiştir. Özellikle
bağımsızlık sonrasında giren kelimelerde, bahsedilen ses-anlam
değişimlerinin daha az gerçekleştiği görülür. Türkçe ve Kırgızcada ortak
olarak kullanılan Arapça sözcüklerdeki ses değişimlerini inceleyen bu
çalışmanın bir benzerinin diğer Türk dilleri için de yapılması gerekir.
Bazı dilcilerin de işaret ettiği gibi, bahsedilen çalışmalar yapıldığında,
Türk dilleri ile Arapçanın tarihsel süreçte nasıl etkileşime girdiği, hangi
dil unsurlarının paylaşıldığı, Türk dillerinin ileride hedeflediği dil
birliğinde Arapça kökenli kelimelerin nasıl rol oynayacağı gibi sorular
cevabını bulacaktır.
Anahtar Kelimeler: Ses değişmeleri, Kırgız Türkçesi, Türkiye
Türkçesi, Arapça.

 Bu makale Crosscheck sistemi tarafından taranmış ve bu sistem sonuçlarına göre orijinal bir makale olduğu
tespit edilmiştir.
** Yrd. Doç. Dr. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Arap Dili ve Belagatı, El-mek: acaromer25@gmail.com
274 Ömer ACAR
Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 10/8 Spring 2015
THE PHONETIC CHANGES OF THE ARABIC LOANWORDS
WITHIN TURKISH AND KYRGYZ TURKISH DIALECT
STRUCTED ABSTRACT
This paper focuses on phonetic changes in the common Arabic
words in Kyrgyz Turkish and Turkey Turkish. It is known that some of
the common words had been taken through Persian, in other words it is
known that Persian language had played a connective role in carrying
Arabic words into other dialects and languages. Phonetic changes
subject of this paper are divided in various sub-categories and are
explained with sufficient examples. Besides, when it is necessary,
additional notes and details can be found in the footnote section.
1. Introduction and Purpose of Study
Main focus of our paper is the phonetic changes seen in the
common Arabic words in Kyrgyz Turkish and Turkey Turkish, therefore
in order to follow these changes primarily, both of the Turkish dialects'
(especially Kyrgyz dialect) relations with Arabic language and their
interactions throughout history must be presented. Since it is known
that Kyrgyz people started migrating to their homeland since 9th
century, it is apparent that they did not exist in these lands during the
battle of Talas which took place near the borders of Kyrgyzstan (very
important battle in history that happened in 751 A.D.). Even though
there are many theses about adopting Islam by Kyrgyz people, who
came to their homeland only couple of centuries later, generally it is
agreed that they accepted Islam later than other Turkic tribes.
It has been known that since 9th century Arab Caravans
extended their voyages until the point of Yenisei Valley. Muslim Arab
merchants who visited the cities along the Silk Road route also brought
Islam to these regions. What's important, at this stage, is the nature
and the form of Kyrgyz' relationship with Arabic language; in other
words, the question of how did these Arabic words enter the Kyrgyz
Turkish. Since it is known that Kyrgyz people lived as nomads since
ancient ages and that they had adopted written literature quite lately
(just a century ago) we can say that borrowing of the Arabic words
wasn't done through educational or scientific methods. It is interesting
to note that unlike the Kyrgyz language, in the languages of the Uzbeks,
Uighurs and Turkmens, the communities which lived close to important
scientific centers of the Islamic world at that time such as Bukhara,
Samarkand, Tashkent, Kasgar and Merv, there are more words
borrowed from Arabic and more similarities with Arabic language in
terms of phonetic and semantic changes.
It is important to study these interactions because with the help
of these studies we will have an opportunity to appoint the directions of
the phonetic and semantic changes between the common words. It is
also expected that these differences in interactions/relationships
subjected to the aforementioned dialects would also bring different
results in terms of the phonetic and semantic changes in the borrowed
Arabic words. For example, Turkey Turkish has the most Arabic words
Turkish among the Turkic languages and it is a consequence of the
Kırgız Türkçesi İle Türkiye Türkçesindeki Ortak Arapça Kelimelerde Görülen Ses… 275
Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 10/8 Spring 2015
historical experience. Thus, the state system which started with the
Seljuks improved with the Ottomans and ensured that the religious
administrations are founded on solid foundations and the education
was mostly done through Arabic sources. During this period lots of
religious terms had been borrowed into Turkish language from Arabic.
With the madrasah educated scholars and poets' increased usage of the
words with Arabic-Persian origins in their works, the usage of the words
by the society increased and they were integrated within the language.
Also the fact that the Arabic alphabet was used in Anatolia long ago,
helped the borrowing from the Arabic and made it possible that the
words take root in Turkish and be used without any significant change.
As it is known, that in Ottoman language (old Turkish) the words were
written as in their original form. However the Kyrgyz Turks had not
have such experiences because they didn’t start using written language
until 1920's. For a short time they used Arabic alphabet, then they
changed to Latin for a short period and at 1940's they changed to the
Cyrillic alphabet which they been using until today.
2. Conceptual Framework
The borrowed Arabic words in Kyrgyz language are usually
discussed together with Persian words. Çengel's (1995) paper titled,
"Common Borrowed Words Between Turkey Turkish and Kyrgyz
Turkish" focuses on the phonetic changes of the Arabic and Persian
words borrowed by Kyrgyz language. In another paper which was
prepared as a Master thesis (Özlem 2008) focuses on the phonetic
changes of the Arabic and Persian words borrowed by Kyrgyz, Kazak
and Tatar Turkish languages. It also compares them with Turkey
Turkish. Most of the borrowed words in these three dialects which
belong to Kipchak branch. Another similar paper (Akın 2010) in context
of the work of famous Kyrgyz linguist Hüseyin Karasayev is the analysis
which focuses to the phonetic changes in borrowed words in Kyrgyz
Turkish. Akın in his work included the phonetic changes in the
borrowed words, their sources and their usage in the targeted
languages.
The "Borrowed Arabic Words in Kyrgyz Turkish" titled paper
which was written by a person with Kyrgyz origins (Cumakunova 2008),
focuses on Kyrgyz people's and Kyrgyz languages' history but also gives
examples of the borrowed Arabic words in the Kyrgyz language. The
paper notes that Kyrgyz language was less effected by foreign languages
relatively to Turkey Turkish. And it explains the account through the
Kyrgyz languages' characteristics and Kyrgyz people's history and their
lives. What differentiates the paper is that it gives the Arabic words by
dividing them into different categories (for example: religious, cultural,
administrative, abstract, etc.). In another paper done by Gülsine Uzun
(2014: 80-93) the apheresis, syncope and omissions of the words
borrowed into Kyrgyz Turkish from Arabic, Persian, Russian, Mongolian
etc. languages are analyzed. Additionally, in the paper which focuses on
Alip-Bee (the first work written in Kyrgyz language with Arabic alphabet)
(Aşcı 2012) 52 of the 64 words with Arabic roots and some phonetic and
semantic changes were analyzed.
276 Ömer ACAR
Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 10/8 Spring 2015
3. Method
In this paper, modern phonological data and comparative
method was used. For the analysis of the changes it was focused on the
frequency criteria. Changes which were not so frequent were analyzed
under the title "Phonetic Changes". Phonetic change types and their
sub-titles are compared to Turkey Turkish. Besides, to make it easier to
follow the changes that occur in the both Turkish dialects the original
Arabic forms of the words were also included.
4. Conclusion and Suggestions
Since both Turkish and Kyrgyz language are two branches of the
same language family they have many common words. Some of these
words are Arabic-Persian since both languages have been fed up from
the same sources. It is known that Persian language plays connective
role in carrying Arabic words in to other dialects and languages. It is
seen that similar to Turkey Turkish, Kyrgyz Turkish, some words
borrowed from Arabic came to the language through Persian. Another
interaction was done through sister languages such as Uyghur,
Turkmen and Uzbek and with the contribution of living in the same
regions many Arabic-Persian words spread between these languages. In
the hundred year history of the Kyrgyz Turkish literature it is apparent
that it borrowed less Arabic-Persian words than the other Turkish
dialects. This was relatively due to the fact that Kyrgyz accepted Islam
later than the others and lived for a longer period as nomads. However
due to the region's close geographical proximity to the rich science
centers and its commercial, cultural, political, etc. relationships
significant amount of Arabic words entered the Kyrgyz language
through verbal communications. Because the borrowed Arabic words in
Kyrgyz Turkish entered the language through Persian mediation and
verbal communication they adapted to Kyrgyz languages' phonetic
characteristics; on the other hand it is apparent that the Arabic words
borrowed today or in the near past have less phonetic-semantic
changes. Even though many borrowed Arabic words in Turkey Turkish
have relatively low phonetic changes, most of the borrowed Arabic
words in Kyrgyz Turkish are unrecognizable. We analyze these words in
our paper under separate titles and present them together with Arabic
originals so to make it easier to follow them. We believe that similar
papers which analyze the common Arabic words between Turkish
languages should be done for the other Turkish languages. Thereby,
answering the questions regarding, how did the Turkish languages and
Arabic language interacted throughout history, what elements did they
share and what role will the shared Arabic words play in a possible
union of the Turkish languages.
Key Words: Phonetic changes, Kyrgyz Turkish, Turkey Turkish,
Arabic.
Kırgız Türkçesi İle Türkiye Türkçesindeki Ortak Arapça Kelimelerde Görülen Ses… 277
Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 10/8 Spring 2015
Giriş
Hz. Ömer’le başlayan İslâm fetihleri sırasında, uzun zamandır süren Türk-Arap mücadelesi
ilk defa Talas Savaşıyla birlikte yumuşamaya başlamış, bu tarihten sonra İslâmiyet Türkler
arasında hızla yayılmıştır.1 Talas Savaşının kaynaklarda çokça yer verilmeyen bir sonucu da, esir
alınan bazı Çinlilerin Semerkant’ta Müslümanlara keten ve kenevirden kâğıt yapma sanatını
öğretmeleridir. (Özaydın 2002: 422, 423; Compareti 2002: 277).
Abbasî ihtilalinde yararlık gösteren Türklerin, bu grubun gücünü herkese kabul ettirip
hilafeti ele geçirmesinden sonra Araplarla daha sağlam ve güçlü ilişkiler kurduğu görülür. Özellikle
askerî anlamda kendilerinden yardım talep edilen Türkler, Halife Me’mun zamanında bizzat hilafet
ordusunda yer alıp savaşlara katılmışlardı. Mu’tasım zamanında ise nüfuzlarını daha da artırmış,
yeni kurulan hilafet merkezi Samerrâ kentinde müstakil mahallelere kavuşmuşlardı. Türkler sadece
ordu içinde değil, aynı zamanda siyasî ve idarî alanda da Arap ve İranlılara karşı üstün konumda
idiler. Sonraki halifelerin pek çoğu Türk komutanların nüfuzu ile başa geçtikleri için, genellikle
onların tesiri altında kalmışlar, zaman zaman da bu tesiri kırmak için çeşitli hamleler yapmışlardır.
Hilafet merkezinin tekrar Bağdat’a taşınmasına kadar bu mücadeleler sürüp gitmiş, neticede
Türklerin askerî anlamda etkinlikleri devam etse de devlet yönetimindeki nüfuzları zayıflamıştır.
(Özaydın 2002: 425-429).2
Türklerin İslamiyet’i kabulü kılıç zoru veya başka bir baskıcı yöntemle değil, birkaç asır
devam eden süreçte Müslüman Araplarla ilişkilerinin doğal sonucu olarak gerçekleşmiştir. Daha
çok Arapçı politikalar güden Emevîler döneminde İslamiyet’i kabul eden Türklerin sayısı sınırlı
olduğu halde, mevâlîye müsamahalı davranan Abbasiler döneminde Türkler arasında İslamiyet
hızla yayılmıştır. X. yüzyıl Türklerin İslamiyet’i kabulü açısından en önemli dönem olarak
görülmektedir. Çünkü artık devlet düzeyinde İslamlaşma dönemine girilmiş ve ilk Müslüman Türk
devletlerinin temelleri atılmaya başlamıştır. Önce İdil-Volga Bulgar Türkleri, ardından
Karahanlılar ilk Müslüman Türk devletleri olarak diğerlerine öncülük etmişlerdir. Özellikle
Karahanlıların genel anlamda Türklerin İslam’ı kabulünde çok önemli role sahip oldukları,
Türklerin sonraki dönemlerde kurdukları imparatorlukların temelinde yatan mefkûrenin bu
dönemde mayalandığı ifade edilir. (Özaydın 2002: 439).
Büyük Türk mutasavvıfı Ahmet Yesevî’nin öğretileri de Türklerin İslamiyet’e girişinde
etkili olmuş; hatta bu etki sonraki dönemlerde alperenler vasıtasıyla Anadolu ve Balkanlara kadar
uzanmıştır. Ayrıca Abbasî Halifesi Mehdî’nin Türk hakanlara gönderdiği İslam’a davet
mektuplarına, aralarında Semerkant, Toharistan, Fergana, Taşkent beylerinin de bulunduğu pek çok
yönetici olumlu cevap vererek İslâm dinini kabul etmiştir. (Kitapçı 2002: 460).
Türklerin İslamiyet’i kabulüyle ilgili yukarıda anlatılanların da temelini oluşturabilecek en
ilginç yaklaşım, konargöçer Türklerin IX. yüzyılda başlayan göç hareketlerinin İslâm coğrafyasını
da içine alarak süreklilik gösterdiği ve bu özelliğiyle Mavaraünnehir’e yönelik Arap fetihlerinden
ayrıldığını söyleyen yaklaşımdır.3

1 Talas Savaşının Türklerin İslamiyet’e girişlerinin başlangıcı sayılmasını kolaycılık olarak niteleyen Zekeriya Kitapçı’ya
göre, Türklerin eski inanışları ile İslamiyet’in ilkelerinin benzerliğinden hareket etmek doğru değildir. Çünkü ona göre
dinler arasındaki benzerlikler çoğu zaman beraberinde uzlaşmayı değil, çatışmayı getirmiştir. Kitapçı’ya göre esas
sebep, Hz. Peygamber’in kutsal vazifesine başladığı ilk günlere kadar giden “büyük oluşumdur”. Krş. (Kitapçı 2002:
455).
2 Türklerin İslamiyet’i kabulüyle alakalı geniş bilgi için bkz. (Kitapçı 2004).
3 Miller’a göre Türkler hilafet topraklarına düzenli olarak alınsalardı, zamanla yönetim el değiştirebilirdi. Bunun kanıtı,
yarı Türk asıllı olan Abbasi Halifesi Mu’tasım’ın Türkleri önemli mevkilere getirme çabalarına diğer Arap yöneticilerin
karşı çıkmasıdır. Krş. (Miller 2002: 708).
278 Ömer ACAR
Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 10/8 Spring 2015
Talas savaşı sırasında bölgede olmayan ve çok sonraları o toprakları yurt edinen Kırgızların
İslamiyet’i benimsemeleriyle alakalı farklı tezler bulunmakla beraber, genel olarak diğer Türk
boylarına göre İslamiyet’e oldukça geç girdikleri kabul edilmektedir. Hatta bazı XIX. yüzyıl
gezginlerinin, Kırgızların Müslümanlığına dair şüphelerini gösteren ifade ve gözlemleri kayıtlara
geçmiştir. (Radloff 1956: 665, 670; İnan 1952).
Erşahin (1999:404-405), Kırgızların İslamiyet’e girişiyle alakalı çoğu Rus asıllı Kırgız
tarihçilerinin görüşlerini 4 maddede toplamış ve çeşitli yönlerden eleştirmiştir.4 Ona göre
Kırgızların İslamlaşma sürecini, 1. Karahanlılar dönemi (840-1212) 2. Çağataylar dönemi (XIII.-
XVIII. yüzyıllar) 3. Hokand Hanlığı dönemi (XVIII.- XIX. yüzyıllar) olmak üzere üç tarihî
merhalede ele almak daha doğrudur.
Burada bizi ilgilendiren, Kırgızların bahsedilen tarihsel süreçte Arapça ile nasıl ve ne
türden bir ilişki kurduğu; diğer bir ifadeyle, Arapça kelimelerin Kırgız Türkçesine hangi yolla
girdiği sorusudur. Kırgızların çok eski çağlardan beri göçebe hayat sürdükleri ve Kırgızca yazılı
edebiyatın çok sonraları ortaya çıktığı (yaklaşık bir asır önce) bilindiğine göre, Arapça kelimelerin
alıntılanmasında eğitim-öğretim veya ilmî yöntemin geçerli olmadığını söyleyebiliriz. Nitekim bazı
Kırgız araştırmacılar da bu tezimizi doğrulayan tespitlerde bulunmuşlardır. Ancak söylenmek
istenen ve varılan bilimsel sonucun aynı olmadığını vurgulamak gerekir. Örneğin, Kırgız
Türkçesindeki Arapça alıntı kelimelerin, kökenleri anlaşılamayacak derecede Kırgızcalaştırılmış
olduğunu ifade eden Cumakunova (2008:102), bunu Kırgız toplumunun ve Kırgızca dil yapısının
genel karakterine bağlama eğilimindedir. Onun tabiriyle, Kırgızca’ya giren yabancı kelimeler adeta
tutsak alınıp, şekli değiştirilmiş ve tanınamaz hale getirilmiştir. Böylece toplumun bütün kesimleri
onu benimseyip kullanabilmiştir.
Kanaatimizce bu yaklaşım tam olarak doğru kabul edilemez. Zira göçebe hayatı süren
Kırgızların diğer Türk boylarına göre yabancı tesirine daha az açık oldukları ve nispeten
İslamiyet’le geç tanıştıkları düşünülürse, söz konusu edilen dil ve toplum yapısının etkisi sınırlı
kalacaktır. Başka bir ifadeyle, Kırgız Türkçesindeki yabancı kelimelerin oranın diğer Türk dillerine
göre az olmasının nedeni, daha çok, göçebe hayat tarzı ve sınırlı etkileşimlerle alakalıdır.
Kırgızlar Orhun yazıtlarında adından sıkça bahsedilen Türk kavimlerinden biridir. (Tekin
vd. 2003: 93).5 Bilinen en eski yurtları Kögmen Dağlarının kuzeyi, Yenisey Nehrinin kollarından
biri olan Kem havzasıdır. (Taşağıl 2013: 73). Kırgızların IX. asırdan itibaren, Yukarı Yenisey
Vadisi’nden Tanrı dağları bölgesine, yani bugünkü yaşadıkları topraklara göç ettikleri
bilinmektedir. Ancak kaynaklara göre, Yenisey ve Moğolistan bölgesinden Tanrı dağlarına gelen
Kırgız boyları zamanla bölgedeki diğer etnik gruplar arasında erimiş; ancak XV. yüzyıl
dolaylarında Yenisey, Altay ve İrtiş üzerinden Tanrı dağları bölgesine göç eden Kırgızlar etnik
anlamda bir hüviyet kazanmışlardır. (Kalkan 2009: 107).
Türk dillerinin tasnifi6
konusunda tam uzlaşma bulunmasa da, Kırgız Türkçesi genellikle
Kıpçak grubu dilleri arasında sayılmış7
ve tarihî bakımdan şu üç gelişim evresinde incelenmiştir:

4 Rus tarihçilerin tezleri: 1. Tanrı Dağlarına göç esnasında feodallerin halk üzerindeki etkinliklerini devam ettirebilmeleri
için ihtiyaç duydukları yeni ideolojiyi İslamiyet’te bulmaları (XVI.-XII yüzyıllar) 2. Sûfîlerin irşat ve tebliğ faaliyetleri
(XVI. yüzyıldan itibaren) 3. Kalmukların hışmından güneye, Fergana, Semerkant, Taşkent, Buhara, Kaşgar gibi
merkezlere kaçan Kırgızların siyasî, kültürel ve ekonomik ilişkiler sonucu İslam’ı kabul etmeleri 4. Özellikle XVIII.
Yüzyıldaki Hokand Hanlığı döneminde Kırgız manapları ve beyleri tarafından halkın zorla İslamlaştırılması. (Erşahin
1999: 404-405).
5
Kırgızlar hakkında ayrıntılı bilgi için bkz. (Karayev 2001: 201-217; Gömeç 2012; Kalkan 2006; Kalkan 2009: 101-117;
Bozkurt 2005: 655-660; Aydın 2007: 41-64; Karatayev 2002: 200–207; Sıdıkova 2007; Kabılbekova 1997: 32-48;
Solak 2004; Gülensoy 2010: 285-288; Abazov 2004; Osmonov 2013).
6
“Türk dilleri” ifadesi Talat Tekin’e aittir. Ona göre Türk dillerinin tasnifinde şive teriminin kullanılması hatalıdır.
Çünkü şive ‘ağız’ın karşılığıdır. Lehçe veya diyalekt ise birbirine benzer ağızlar/şiveler toplamıdır. Tekin, lehçe ile dil
Kırgız Türkçesi İle Türkiye Türkçesindeki Ortak Arapça Kelimelerde Görülen Ses… 279
Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 10/8 Spring 2015
1. Eski Kırgızca (8-9. yüzyıllar): Bu dönemde eski Uygur ve Oğuz dilleri ile irtibat
halindedir.
2. Orta Kırgızca (10-15. yüzyıllar): Bu döneme dair belge bulunmamakla birlikte, göçebe
olarak yaşayan Kırgız milletinin sözlü kültür ürünleri öne çıkmaktadır.
3. Yeni Kırgızca (15. yüzyıldan günümüze): Özellikle bugünkü yurtları olan Tanrı dağları
bölgesine yerleştikten sonra bölgedeki diğer Türk dilleri ile ilişkiler sonucu Arapça ve
Farsça kelimelerin girdiği görülür. Ekim devrimine kadar yazılı belgeye
rastlanmamaktadır. (Bozkurt 2005: 669; Halilov 1996: 19-21).8
Eski Türkçe veya Osmanlıca tabir edilen Anadolu Türkçesi çok eskiden beri Arap
alfabesiyle yazıldığı için, dile giren yeni kelimeler de Arapça aslına göre yazılmaktaydı. Oysa
Kırgız Türklerinin böyle bir tecrübesi olmamıştır. 1920’li yıllarda başlayan yazı dili hayatında çok
kısa bir süre Arap alfabesi kullanılmış9
, bir müddet Latin alfabesi geçerli olduktan sonra, 1940’lı
yıllardan itibaren bugün kullanılmakta olan Kiril alfabesine geçilmiştir.
Türkiye Türkçesinde olduğu gibi, diğer Türk dillerindeki Arapça kelimeler de çoğunlukla
Farsça kanalıyla alınmıştır.10 (İşler 2004: 1411-1412). Kırgızca’daki Arapça alıntı kelimeler
genellikle Farsça ile birlikte değerlendirilmiştir. Tespit ettiğimiz bazı çalışmaları kısaca
değerlendirecek olursak; Çengel’in “Türkiye Türkçesi ile Kırgız Türkçesi Arasında Ortak Alınma
Kelimeler” başlıklı makalesi (1995: 467-479), Kırgızca’ya geçmiş Arapça ve Farsça kelimelerdeki
ses değişimlerini ele almaktadır. Çalışmada ortak alınma kelimelerin Türkçe ve Kırgızca’daki
formları ayrı ayrı gösterilmekle birlikte, Arapça ve Farsça kelimeler özellikle o dil açısından bir
farklılık söz konusu değilse karışık olarak verilmektedir.
Diğer bir çalışma (Yıldırım 2008), Kırgız, Kazak ve Tatar Türkçelerindeki Arapça ve
Farsça alıntı kelimelerin ses değişimlerini ele almaktadır. Yüksek Lisans tezi olarak hazırlanan
çalışmada ayrıca Türkiye Türkçesi ile kıyaslamalara gidilmiş, Kıpçak grubuna dâhil üç lehçedeki
alıntı kelimelerin önemli bir kısmı tezde kullanılmıştır. Çalışmada incelenen Arapça/Farsça kökenli
kelimeler başka bir tasnife gidilmeksizin karışık bir şekilde verilmiştir. Benzeri kapsamlı bir
çalışma ise, meşhur Kırgız dilcisi Hüseyin Karasayev’in11 Kamus Nama adlı eseri bağlamında

terimlerinden hangisinin kullanılması gerektiğini, dilbilimin çözülmesi zor bir problemi olarak görür. Onun çözümü, iki
dil veya diyalekt arasında karşılıklı anlaşılırlık testi uygulamak şeklindedir. Bu teste göre karşılıklı anlaşılırlık oranı
sıfır veya sıfıra yakın çıkan dilleri diyalekt değil, akraba olmakla birlikte zamanla birbirinden çok farklılaşmış bulunan
iki ayrı dil olarak sınıflandırmaktadır. Anlaşılırlık düzeyi yüksek diller de lehçe/diyalekt olarak tasnif edilmektedir.
Tekin’in Kırgızca ile Türkçe arasında uyguladığı karşılıklı anlaşılabilirlik testine göre bu iki Türk dili lehçe değil,
akraba diller olarak sınıflandırılmıştır. Ayrıntılı bilgi için bkz. (Tekin 1980: 72-85.) Ayrıca Türkçe ile diğer kardeş
lehçeler arasındaki eş değerlikler hakkında bilgi için bkz. (Uğurlu 2012: 215-222). Türkiye Türkçesi ile Kırgız Türkçesi
arasındaki kelime eş değerliği hakkında bkz. (Yalın 2011).
7 Türk dillerinin farklı tasnifleri ve tartışmalar hakkında ayrıntılı bilgi için bkz. (Arat vd. 1992: 225-247; Schönig 2013:
221-257; Akalın 1979: 14).
8 Kırgız Türkçesinin genel özellikleri ve fonetik yapısı hakkında ayrıntılı bilgi için bkz. (Halilov 1996: 44-93; Tenişev
1997: 57-71; Akunova vd. 2001; Çağatay 1972: 165-166; Tekin 2005: 448-449; Kara 2003: 5-61; Gülensoy 2010: 288-
289; Ceritoğlu 2012). Kırgız Türkçesinin Kazak-Uygur ve Özbek Türkçeleriyle karşılaştırmalı ses bilgisi hakkında
ayrıca bkz. (Gülensoy 2010: 290-297).
9 Kırgızca ilk Arap harfli alfabe kitabı hakkında yapılan bir çalışma için bkz. (Aşcı 2010).
10 Johanson bu olguya kopyalama adını vermektedir. Türkçeye yapılan kopyalamalarda çekici olmayan belli ses
parçalarının Türkçenin ses düzenindeki en yakın eşdeğerleriyle değiştirildiğini söyleyen Johanson’un tespitleri için bkz.
(Johanson 2007: 76-78).
11 Kırgız dilinin ve sözlükçülüğünün önde gelen isimlerinden Karasayev, ayrıca Özdöştürülgön Sözdör başlıklı bir eser
yazarak, burada Kırgız Türkçesindeki 5100 alıntı kelimeyi incelemiştir. Karasayev ve Yudahin’in bu alandaki
hizmetleri hakkında ayrıntılı bilgi için bkz. (Öztürk 2012). Çalışmasının sonunda Öztürk’ün Kırgız sözlükçülüğü
alanında bundan sonra yapılması gerektiğini söylediği çalışmalarla ilgili tespitleri, alandaki boşluğa işaret etmesi
bakımından son derece önemlidir. Krş. (Öztürk 2012: 2657).
280 Ömer ACAR
Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 10/8 Spring 2015
çağdaş Kırgız Türkçesindeki alıntı kelimelerde görülen ses değişimleri ile alakalı incelemedir. Akın
(2010), söz konusu eserinde yer verdiği alıntı kelimelerdeki ses değişimleri ile birlikte kelimelerin
kaynak ve hedef dildeki kullanımlarını da vermiştir. Ayrıca genel anlamda Kırgız sözlükçülüğü ve
Kırgız Türkçesinin sözlükleri hakkında yaptığı ayrıntılı çalışmasında Akın (2009: 57-61),
etimolojik sözlükleri tanıtmış ve içerikleri hakkında bilgi vermiştir.
Bizzat Kırgız asıllı bir araştırmacı tarafından yapılan diğer bir çalışma ise, “Kırgız
Türkçesinde Arapçadan Alıntı Kelimeler” başlığını taşımaktadır. Yukarıda bir vesileyle görüşlerine
yer verdiğimiz araştırmacı, makalesinde Kırgız diline geçmiş Arapça alıntı kelimelere örnekler
vermekle birlikte, daha çok, Kırgızların ve Kırgızcanın tarihi üzerinde durmuştur. Kırgızcanın
Türkiye Türkçesine göre yabancı dillerden daha az etkilendiğini kaydederek, bu durumu hazırlayan
sebepleri Kırgız dilinin özellikleri ve Kırgızların tarihsel süreçteki yaşamları üzerinden
açıklamıştır. Çalışmayı diğerlerinden farklı kılan özelliği ise, Arapça alıntı kelimeleri çeşitli
kategorilere (örneğin; dinî, kültürel, idarî, soyut vs.) ayırarak vermesidir. (Cumakunova 2008: 109-
116). Ayrıca, Gülsine Uzun tarafından yapılan çalışmada (2014: 80-93) Kırgız Türkçesine Arapça,
Farsça, Rusça, Moğolca vb. dillerden giren sözcüklerde ön, iç ve sonseste görülen ses düşmeleri
örnekleriyle incelenmiştir. Arap harfli ilk Kırgızca alfabe kitabı olma özelliği taşıyan Alip-Bee adlı
eserle ilgili çalışmasında Aşcı, kitapta yer alan 64 Arapça kökenli sözcükten yalın halde kullanılan
52 sözcük üzerinde durmuş ve bazı sözcüklerde görülen ses-anlam değişmelerine yer vermiştir.12
Bu bağlamda son olarak Arapça’nın en temel kaynağı Kur’an-ı Kerim’in Kırgızca çevirileri
ve bunlarla ilgili çalışmalara değinmek gerekir.13 Zira Kur’an çevirilerinde Kırgızcada karşılığı
bulunmayan Arapça kelimelerin doğrudan alındığı bilinmektedir. Ayrıca, her ne kadar sure
isimlerini çevirmek genel kabul gören bir yaklaşım olmasa da, Yüksekkaya’nın araştırmasında da
(2014: 34) görüldüğü gibi, meallerde Kırgız Türkçesinde karşılığı bulunmayan sure isimleri
doğrudan aktarılma yoluna gidilmiştir.
Aşağıda, Kırgız Türkçesindeki Arapça kelimelerde görülen ses değişmeleri başlıklar
halinde ele alınmıştır. Her başlıkta ses değişmeleri ile ilgili genel bilgi verildikten sonra, kelimenin
sırayla Türkçe, Kırgızca, Arapça formları gösterilmiştir. Alıntı kelimelerin Kırgız Türkçesindeki
formu hem Latin harfleri hem de Kiril alfabesiyle ve eğik olarak, Arapça orijinalleri de Arap
alfabesiyle yazılmış ve dipnotta gerekli görülen açıklamalara yer verilmiştir.
A. Ünlü değişmeleri
Ses değişimleri14 birden fazla nedene bağlı olarak meydana gelebilmektedir. Demircan’ın
(2013: 71) da kaydettiği gibi sesler, girdikleri çevrelerde anlamı değiştirmeyecek ve anlamayı
güçleştirmeyecek ölçüde birbirlerinden etkilenirler. Ses birimlerinin kendilerinden önce veya sonra
gelen komşu seslerin etkisiyle çeşitli şekillerde değişikliğe uğraması benzeşme olarak
nitelendirilmektedir. Üçok, benzeşmenin, fonetik değişmelerin en sık rastlanılan ve bu yüzden
üzerinde en fazla durulması gereken türü olduğunu kaydeder (2007: 171).

12 Eserin orijinali elimizde olmadığı için kıyaslama şansına sahip değiliz; ancak Aşcı’nın verdiği Arapça kelime listesinde
hem yazım hem köken anlamında bazı hatalar göze çarpmaktadır. Örneğin, Farsça kökenli dıykân, kâğaz, kand gibi
sözcükler Arapçaya nispet edilmiştir. Ayrıca [آدم [örneğinde olduğu gibi bazı Arapça kelimelerin imlâsı hatalıdır. Krş.
(Aşcı 2010: 32-36).
13 Kur’an-ı Kerim’in Kırgızca çevirileri veya başka bir ifadeyle Kırgızca mealler hakkında ayrıntılı bilgi için bkz.
(Yüksekkaya 2014).
14 Bu konuda dilciler arasında terim birliği olmadığı görülmektedir. Örneğin bazı dilcilerin ötümsüzleşme adını verdiği
ses olgusu için diğer bazı dilciler tonsuzlaşma terimini kullanmıştır. Şüphesiz, ses bilime dair yeni çalışmaların
gösterdiği istikamette yeni ve farklı terimlerin kullanılması anlaşılabilir bir husustur. Örneğin, Bilgegil’in (2014: 267)
kullandığı gırtlaklılar, ünlekler, damaklaşık dişli, çınlak gibi terimler yerini bugün farklı Öztürkçe karşılıklara
bırakmıştır.
Kırgız Türkçesi İle Türkiye Türkçesindeki Ortak Arapça Kelimelerde Görülen Ses… 281
Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 10/8 Spring 2015
Kırgız Türkçesindeki Arapça alıntı kelimelerde benzeşme yoluyla meydana gelen ünlü
değişmeleri aşağıda verilmiştir.
1. Ünlü kalınlaşması
Belirli ünsüzlerin kalınlaştırma etkilerine bağlı olarak veya kelime içindeki başka
sebeplerden dolayı ince ünlülerde görülen kalınlaşma hadisesidir. (Vural ve Böler 2012: 123).
Kırgız Türkçesinde güçlü bir şekilde var olan büyük ünlü (kalınlık-incelik) uyumu Arapça kökenli
kelimelerde de çoğunlukla uygulanmaktadır. Örnekler:
/-i-/> /-ı-/
15
Türkiye Türkçesi Kırgız Türkçesi Arapça
آخ رَة акырет/ Akıret Ahiret
Âlim Aalım/аалым لم عا
ج نْس жыныс/Cınıs Cins
İkbal Ikıbal/ыкыбал بالْإق
Nakil Nakıl/накыл لْنقَ
َتفْس ير тапсыр/ Tapsır Tefsir
2. Ünlü düzleşmesi
Yuvarlak bir ünlünün düz ünlü haline gelmesine ünlü düzleşmesi adı verilmektedir.
Türkçede düzlük-yuvarlaklık uyumuna uygun olan bazı kelimelerdeki yuvarlak ünlüler, daha çok
düz geniş ünlülerin (/a/, /e/) etkisiyle, ilerleyici/gerileyici benzeşme yoluyla düzleşmektedir. (Vural
2012: 120). Benzer bir durum Kırgızcaya Arapçadan giren alıntı kelimelerde de görülmektedir.
Örnekler:
/-u-/ > /-ı-/
16
Türkiye Türkçesi Kırgız Türkçesi Arapça
Kabul Kabıl/кабыл بولَق
غ رْبال калбыр/ Kalbır Kalbur
Malumat Malımat/малымат لوماتْمعَ
Maymun Maymıl/маймыл مونْميَ
Namus Namıs/ намыс موسُنا
3. Ünlü yuvarlaklaşması
Kırgız Türkçesinde kelimenin ilk hecesinde bulunan yuvarlak ünlüler diğer hecelerindeki
ünlüleri de yuvarlaklaştırmaktadır. (Caparov vd. 2013: 58-59). Örneğin, col “yol”, coldor “yollar”;

15 Diğer örnekler: Âhir/Ahır-Akır; Ariza-Arız; Asil-Asıl; Cariye-Carıya; Cebir-Cabır; Cins-Cınıs; Cinsî-Cınıstık; DâhilDakıl;
Daima-Dayıma/Dayım; Emir-Amır/Amir (buyruk); Farisi(Farsça)-Parsı; Feraiz-Barayız; Gazi-Kazı; HadisAdıs;
Hakikat-Akıykat; Hizmet-Kızmat; İhlas-Iklas; İhtimal-Iktımal; İhtiyar-Iktıyar; ; İkrar-Ikrar; İktisadi-Iktısadı;
İlaç-Ilacı; İltimas-Iltımas; İmtihan-Imtıkan; İnsan-Insan; İntibak-Intımak; İntizar-Intızar, İsim-Isım; İslam-Islam;
İsraf-Isırap; Miskal-Mıskal; Mizan-Mıyzam; Nasihat-Asaat/Nasıyat; Netice-Natıyca; Nifas-Nıpas; Nisap-Nısap;
Rahim-Irayım (merhamet, acıma); Riayet-Iraat; Ruhî-Ruhıy; Sihir-Sıykır; Şeriat-Şaraat/Şarıyat; Şerif-Şarıp; Şifa-Şıpa;
Şiir-Şığır; Tabii-Tabıyğı; Tabip-Tabıp; Takdir-Tagdır; Tarih-Tarıh/Tarık; Tasdik-Tastık; Tayin-Dayın; TazimTaazım/Taacım;
Teftiş-Taptış; Terbiye-Tarbıya/Tarbiya (yeni metinler); Tesir-Taasir/Taasır; Vakit-Ubakıt; VehimUbayım;
Zahir-Zayır; Zalim-Zalım; Zina-Zınaa; Ziyafet-Zıyapat; Ziyaret-Zıyarat; Ziynet-Zıynat.
16 Diğer örnekler: Sabun-Samın; Tabut-Tabıt; Tecrübe-Tacırıyba/Tacırıypa/Taciriyba/Tacrıyba (sonuncusu yeni
metinlerdeki kullanımı yansıtmaktadır).
282 Ömer ACAR
Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 10/8 Spring 2015
cürök “yürek”, cüröktör “yürekler”, cüröktördö “yüreklerde”, köl “göl” köldör “göller”, köldördön
“göllerden” vb. (Tekin vd. 2003: 96). Çeşitli şekilleri bulunan ve Kırgızcayı diğer Türk
lehçelerinden ayıran bu güçlü ses uyumu (singarmonizm) yabancı dillerden alınan kelimelerde de
uygulanmış ve çoğu durumda onları tanınmaz hale getirmiştir.17
Kırgız Türkçesinde yer alan Arapça alıntı kelimelerde bu ses hadisesinin değişik formları
mevcuttur:
/-e-/ > /-ö-/ /-a-/ > /-ö-/ /-i-, -ı-/ > /-u-/
Türkiye Türkçesi Kırgız Türkçesi Arapça
Devlet Döölöt/дөөлөт18
َدوَْلة
ُمْهلَة мөөнөт/Möönöt Mühlet
Nöbet Nöömöt/нөөмөт بةَْنوَ
صُورَة сүрөт/Süröt Suret
سُنَّة сүннөт /Sünnöt Sünnet
أُْلفَة үлпөт/Ülpöt Ülfet
Ümmet Ümmöt/үммөт مةَّ
أُ
Dükkân Dükön/дүкөн انّدكُ
Dünya Düynö/дүйнө دنياُ
فُرصَة пурсат/Pursat Fırsat
Minare Munara/мунара ةَمنارَ
Miras Muras/ мурас يراث م
Misafir Musapır-Musaapır/мусапыр ر مسافُ
Benzer bir durum da “h” ünsüzünün düşmesiyle ortaya çıkmaktadır:
Türkiye Türkçesi Kırgız Türkçesi Arapça
Sahur Zoor/зоор ورُساه
صُحْبَة сөөмөт/Söömöt Sohbet
/-a-/ > /-o-/
Türkiye Türkçesi Kırgız Türkçesi Arapça
قَْهوَة кофе/Kofe Kahve
ُنقْطَة нокот/Nokot Nokta
Sual Sobo/собо ؤالُس
Tufan- Topon/ топон وفانُط
/-e-/ > /-o-/
Kırgızca’da başta, ortada ve sonda bulunan “v” ünsüzünün düşmesiyle “a” ve “e”
ünlülerinin yuvarlaklaşarak “o” ve “ö” ünlülerine dönüştüğü görülmektedir. Örnekler:

17 Yudahin, Kırgız Türkçesini diğer Türk lehçelerinden bariz bir şekilde ayıran ünlü uyumlarının ve özellikle de ünlü
yuvarlaklaşması olayının dile giren yabancı kelimelerin tesiriyle gücünü kaybetmeye başladığı ve sonuçta konuşma
dilinde bazı istisnai kullanımların ortaya çıktığına dikkat çekmektedir. Krş. (Yudahin 1998: vii-viii).
18 Kırgızca’da ayrıca servet, güç anlamlarına da gelmektedir. Krş. (Yudahin 1998: 313).
Kırgız Türkçesi İle Türkiye Türkçesindeki Ortak Arapça Kelimelerde Görülen Ses… 283
Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 10/8 Spring 2015
Türkiye Türkçesi Kırgız Türkçesi Arapça
Cevap Coop/жооп وابَج
َدعْوَى доо/Doo Dava
طَبْل доол/Dool Davul
أَوْقات оокат/Ookat Evkat
أَوْ لياء оолуя /Ooluya Evliya
أَوَّلا оболу/Obolu Evvela
Mevlüt/Mevlit Moolut /моолут لدْ موَ
Sevap Soop/сооп ثوابَ
شَوْكَة шөөкөт/Şöököt Şevket
Tavus Toos/тоос وسُطاو
َتوَكُّل тобокел/Tobokel Tevekkül
وَص يَّة осуят /Osuyat Vasiyet
ذَوْق зоок/Zook Zevk
4. Ünlü daralması
Yanlarında geniş ünlüleri daraltma etkisi yapan bazı ünsüzlerin tesiriyle geniş ünlülerin a >
ı, o > u, e > i, ö > ü biçimindeki daralması olayına denir (Karaağaç 2013: 97). Türkiye Türkçesinde
daha çok söyleyişte karşımıza çıkan bu olguya, özellikle /g/, /ğ/, /y/ ünsüzlerinin neden olduğu
bilinmektedir. (Vural 2012: 121). Ancak, Kırgız Türkçesindeki Arapça alıntı kelimelerde bu
ünsüzlerin bariz etkisi tespit edilmemiştir. Bütün örnekler için geçerli olmamak şartıyla, alıntı
kelimelerde inceltme etkisi yapan ünsüzlerin aynı zamanda daraltma etkisi de yaptığı söylenebilir.
Örnekler:
/-a-/ > /-ı-/ /-a-/ > /-i-/ /-a-/ > /-u-/
/-e-/ > /-ı-/ /-e-/ > /-i-/ /-ö-/ > /-ü-/
Türkiye Türkçesi Kırgız Türkçesi Arapça
أَصْلا асылы/Asılı Asla
عُشْر/أَعْشار ошур/Oşur Öşür/Aşar
Hayal Kıyal/кыял يالَخ
قَناعَة каниет/ Kaniet Kanaat
كَفَن кепин/Kepin Kefen
َمعْنَى маани/ Maani Mana
َمشَقَّة мышакат/Mışakat Meşakkat
ُمعاَملَة мамиле/Mamile Muamele
عُرْف үрүп/Ürüp Örf
طائ فَة тайпы/Taypı Tayfa
Sefer Sıpıra/сыпыра19
سَفَر
شَجَرَة санжыра/Sancıra Şecere
زَلزََلة зилзала /Zilzala Zelzele

19 Kez, defa anlamında. Krş. (Yudahin 1998: 651).
284 Ömer ACAR
Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 10/8 Spring 2015
5. Ünlü genişlemesi
Kelime içindeki dar /ı/, /i/, /u/, /ü/ ünlülerinin çeşitli sebeplerden dolayı, boğumlanma
özellikleri bakımından geniş /a/, /e/, /o/, /ö/ ünlülerine dönüşmesi (Vural 2012: 121) olarak
tanımlanan ses olayının Kırgız Türkçesindeki alıntı kelimelerde tespit edilen sınırlı örnekleri
incelendiğinde, daha çok /h/ ünsüzünün erimesi nedeniyle ilk hecedeki /i/ dar ünlüsünün
genişleyerek /e/ ünlüsüne dönüştüğü görülür:
/-i/ > /-e/
Türkiye Türkçesi Kırgız Türkçesi Arapça
ح صَّة эсе/Ese Hisse
ا حْت مال ээтимал/Eetimal İhtimal
ا عْت ياد этият/Etiyat İhtiyat
ا ْمت حان эмтикан/Emtikan İmtihan
ا عْت بار этибар/Etibar İtibar
م ْهنَة меенет/Meenet Mihnet
Niyet Neet/неет20
ن يَّة
Tespih Tespe-Tesbe/теспе-тесбе بيحْتسَ
Zihin Zeen/зеен هن ْذ
/-i/ > /-a/
Türkiye Türkçesi Kırgız Türkçesi Arapça
Akik Akak/акак قيقَع
Ecinni Acına/ажына
ج نّي21
Kaide Kaada/каада دة َقاع
Mizah Mazak/мазак زاح م
Nasihat Asaat/асаат ةَنصيحَ
س ياسَة саясат/Sayasat Siyaset
Siyasi Sayasiy/саясий22 ّ
س ياس ي
شَريعَة шараат/Şaraat Şeriat
Talih Taalay/таалай لع طا
/-ü/ > /-e/ /-i/ > /-ö/ /-ı/ > /-a/ /-u/ > /-o/ /-ü/ > /-ö/

20 Yeni metinlerde niet olarak kullanılmaktadır.
21 Kelimenin orijinal formu bu olsa gerektir. Her iki Türk lehçesinde de kelime başına ünlü ilavesiyle kullanılmaktadır.
(جنين ( َveya (ةَّجن( ِkelimesinden bozulmuş olma ihtimalini, ceninden çok cinle irtibatlı olduğundan ve ikincisinin mastar
ve çoğul anlamlarına muhtemel olmasından dolayı zayıf görüyoruz. Ayrıca kelimenin eski kaynaklarda ecinne şeklinde
de kullanıldığını tespit eden Tietze’nin cinler karşılığıyla cin’in çoğulu olduğunu söylemesi kanaatimizce isabetli
değildir. Krş. (Tieztze 2002: 621). Nitekim hiçbir Arapça sözlükte cin kelimesinin çoğulu olarak ecinne karşılığının
verildiğine rastlamadık. Kelime zaten Arapçada cins isim /topluluk ismi kategorisindedir. Tekili cinnî dir. Ayrıca cinne
kullanımı da çoğul anlamı taşır. Krş. (el-Halîl b. Ahmed 2002: 267-268); (İbn Manzûr: 95-96). Tietze’nin çoğul
olduğuna dair fikri, sadece Türkçede hatalı olarak çoğul yapıldığı kastediliyorsa doğru kabul edilebilir.
22 Bu kelime Kırgız Türkçesinde sıfat olarak (politik anlamında) kullanılmaktadır. Politikacı anlamı ise sayasatçı ve
sayasatçıl kelimeleri ile karşılanmaktadır. Bkz. (Yudahin 1998: 641).
Kırgız Türkçesi İle Türkiye Türkçesindeki Ortak Arapça Kelimelerde Görülen Ses… 285
Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 10/8 Spring 2015
Türkiye Türkçesi Kırgız Türkçesi Arapça
طَبْل добол/Dobol Davul
Divit Dööt/дөөт دواةَ
غ يبَة кайбат /Kaybat Gıybet
حُكْم өкүм/Öküm Hüküm
حُكُوَمة өкмөт/Ökmöt Hükümet
Kahır Kaar/каар هرَْق
ُمْهَلة мөөнөт/Möönöt Mühlet
Ruh Oroy/орой وحُر
Sahur Zoor/зоор ورُساه
Sual Sobol/собол ؤالُس
شُعْلَة шоола/Şoola Şule
Tavus Toos/тоос وسُطاو
َتوَكُّل тобокел/Tobokel Tevekkül
B. Ünsüz değişmeleri
1. Tonlulaşma
Ünsüzlerin boğumlanması sırasında, ciğerlerden gelen havaya ses tellerinin titreşerek ton
vermesi; tonsuz p, ç, t, k vb. ünsüzlerin b, c, d, g şeklinde boğumlanmasında olduğu gibi ünsüzlerin
tonluluk niteliği kazanması olayına denir. Örnekler: sebep > sebebi, kebap > kebaba, ağaç > ağacı,
topaç > topaca, art > arda, dört > dörde, denk > dengi, eşik > eşiğe, köpük > köpüğün vb.23
Kırgız Türkçesinde yer alan bazı Arapça alıntı kelimelerde sondaki /p/ ünsüzünün
tonlulaşarak /b/ ünsüzüne dönüştüğü görülmektedir.
Arap (T.T.) Arab/араб (K.T.) بَرَع
Bazı örneklerde ise farklı bir tonlulaşma hadisesi görülür: Kırgız Türkçesine geçmiş
Arapça kelimelerin baş, orta veya sonunda bulunan /f/ ünsüzlerinin tamamının /p/ ünsüzüne
dönüştüğü bilinmektedir.24 İşte bu şekilde değişime uğramış /p/ ünsüzü kimi örneklerde
tonlulaşarak /b/ ünsüzüne dönüşmüştür:
َة) bata>fatiha); أَفْضَل) abzel>efdal); فَالكَة) baleket>felaket25); فَأْل) bal>pal>Fal
.(فاتِح
(Çengel 1995: 475).
Benzer bir değişim de k>g sesleri arasında görülür:

23 Büyük Türkçe Sözlük 1998: 2232.
24Diğer örnekler: afet-apat; af-apı; cefa-capaa; defter-depter; faiz-payiz; farz-parz; fayda-payda; fen-pan; ferasetparasat;
fikir-pikir; fil-pil; fitre-pitir; harf-arıp; kefen-kepin; kefil-kepil; keyif-keyip; kıyafet-kıyapat; misafir-musaapır;
mustafa-mustapa; müftü-muptu; nafaka-napaka; nifas-nıpas; örf-urp; saf-sap; sarraf-sarap; sedef-sedep; sefer-sapar;
sıfat-sıpat; sofra-supra; sofu-sopu; şefkat-şapkat; şerif-şarıp; şifa-şıpa; taraf-tarap; tarif-daarip; tayfa-taypa; tefsirtapsır;
teftiş-taptış; teneffüs-tanapis; tufan-topon; ülfet-ülpöt; vefa-opaa; vefat-opat; ziyafet-zıyapat.
25 Şemsettin Sami, kelimenin Arapça olmadığını, Arapça (ك-ل-ف (köküne benzetilerek uydurulmuş olabileceğini veya
yanlış bir kullanım olduğunu kaydetmektedir. Krş. (Sami 1317: 1002). Türkçede anlam kaymasına uğrayan Arapça
kelimelerle ilgili çalışmasında İşler, kelimenin Arapça (ك-ل-ف (kökünden gelip fakirlik anlamını yansıttığını, Türkçede
ayrıca büyük zarar, yıkım, bela gibi farklı anlamlar kazandığını ifade etmektedir. Krş. (İşler 1997: 43). Lisanu’l-Arab
ve el-Kâmusu’l-Muhit’te kelimenin “fakirlik” anlamı mevcut değildir. Bu anlamın Arapçada sonradan oluşmuş
olabileceği gibi, Türkçede anlam kaymasına uğramış bazı Arapça kelimeler gibi, dilimizde kazandığı yeni anlamın
tekrar Arapçaya geçmiş olması da mümkündür. Krş. (İbn Manzûr: 478-479); (el-Fîrûzâbâdî 2005: 951)
286 Ömer ACAR
Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 10/8 Spring 2015
Sadaka (T.T) Sadaga/садага (K.T.) ةَدقََص
Takdir (T.T.) Tagdır/тагдыр (K.T.) ديرْتقَ
Kırgız Türkçesindeki Arapça alıntı kelimelerin başında bulunan /t/ ünsüzleri, Türkiye
Türkçesinde olduğu gibi genellikle korunmakla birlikte,26 bazı örneklerde /d/ ünsüzüne
dönüşmüştür:
Taharet (T.T.) Daarat/даарат (K.T.) ةَهارَط
Tayin (T.T) Dayın/дайын (K.T.) ين يْتعَ
Taam (T.T.) Daam/даам (K.T.) عامَط
Tarif (T.T.) Daarip/даарип (K.T.) ريفْتعَ
Tekbir (T.T.) Depkir/депкир (K.T.) بيرْتكَ
2. Tonsuzlaşma
Ses tellerinin ciğerlerden gelen havayı titreştirmemesi ve ton vermemesi; p / ç / t gibi
ünsüzlerde olduğu gibi, ünsüzlerin boğumlanma sırasında titreşimlerini kaybederek tonsuzluk
niteliği kazanmasıdır.27 Demircan (2013: 76) bu ses olayını ‘ses telleri titreşiminde gecikme’ olarak
tanımlar.
/b/>/p/
Kırgızca’ya geçmiş Arapça kelimelerde bulunan /p/ ünsüzü çoğu durumda, yanındaki
ünlüyü de incelterek /b/ ünsüzüne dönüşmüştür. (Yıldırım 2008:128).
Cebbar (T.T.) Capar/жапар (K.T.) ارّبَج
Esbap (T.T.) Aspap/аспап (K.T.) ثوابْأا
Hutbe (T.T.) Kutpa/кутпа (K.T.) ةَبْطُخ
/d/ > /t/
Bazı Arapça alıntı kelimelerin baş, orta ve sonunda bulunan /d/ ünsüzleri Kırgız
Türkçesinde tonsuzlaşarak /t/ ünsüzüne dönüşmüştür:
Deccal (T.T.) Tacaal/тажаал (K.T.) الّدجَ
Tasdik (T.T.) Tastık/тастык (K.T.) ديقْتصَ
/ğ/ > /k/
Türkiye Türkçesinde Arapça alıntı kelimelerdeki /ğ/ ünsüzü genellikle korunmuşken,
Kırgız Türkçesinde önseste ve ortada yer alan bu ünsüzün tonsuzlaşarak /k/ ünsüzüne dönüştüğü
görülmektedir:
Galat (T.T.) Kalet/калет (K.T.) لطََغ
Gaza (T.T.) Kazat/казат (K.T.) زاةَغ/وْزَغ
Gazi (T.T.) Kazı/казы (K.T.) غاز
Gazap (T.T.) Kazap/казап (K.T. بَضَغ
Gazel (T.T.) Kazal/казал (K.T.) لَزَغ
Gıybet (T.T.) Kaybat/кайбат (K.T.) ةَيب غ

26 Örneğin: terbiye-tarbıya; teftiş-taptış;tertip-tartıp;tercüme-tarcıma; talep-talap; takva-takıbaa, tabut-tabıt; tekebbürtekeber.
27 Büyük Türkçe Sözlük 1998: 2232.
Kırgız Türkçesi İle Türkiye Türkçesindeki Ortak Arapça Kelimelerde Görülen Ses… 287
Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 10/8 Spring 2015
Bunların dışında, çok nadir olmak üzere n>t (zaman-zamat) ve z>s (rızık-ırıskı, zekâtseket)
değişimleri de söz konusudur.
3. Süreklileşme
Bilindiği gibi, ses yolunun çeşitli yerlerinde oluşan bir daralma neticesinde sürtünerek veya
sızarak çıkarılan ünsüzlere sızıcı veya sürekli ünsüzler adı verilmektedir. (Vural 2012: 65). İşte bu
şekilde ünlüler gibi sürekli uzatılarak çıkarılabilen /f/, /ğ/, /h/, /j/, /l/, /m/, /n/, /r/, /s/, /ş/, /v/, /y/, /z/
ünsüzlerinden birinin /b/, /p/, /c/, /ç/, /d/, /t/, /g/, /k/ patlamalı ünsüzlere dönüşmesi durumunda
süreklileşme denilen ses olayı meydana gelmektedir. Kırgız Türkçesine Arapçadan geçen
sözcüklerde aşağıdaki örneklerde süreklileşme görülmektedir:
b>m
İntibak (T.T.) Intımak/ынтымак (K.T.) باق نط ا
Kurban (T.T.) Kurman/курман (K.T.) بانْرُق
Sabun (T.T.) Samın/самын (K.T.) بونُصا
Sohbet (T.T.) Söömöt/сөөмөт (K.T.) ةَبْحُص
4. Süreksizleşme
Yukarıda verilen sürekli ünsüzlerin, değişime uğrayarak süreksiz ünlü haline gelmelerine
süreksizleşme denilmektedir. Bu ses olayının Kırgızcadaki Arapça alıntı kelimelerde birçok örneği
bulunmaktadır:
f>b
Fakat (T.T.) Bakat/бакат (K.T.) طَقَف
Fakir (T.T.) Bakır/бакыр (K.T.) قيرَف
Fark (T.T.) Bark/барк (K.T.) قْرَف
Fayda (T.T.) Bayda/байда (K.T.) دة َفائ
Fehim (T.T.) Baam/баам (K.T.) همَْف
Fetva (T.T.) Batıba/батыба (K.T.) ىَوْتَف
h>k
Haber (T.T.) Kabar/кабар (T.T.) رَبَخ
Halk (T.T.) Kalk/калк (K.T.) لقَْخ
Harita (T.T.) Karta/карта (K.T.) ةَيط رَخ
Hayır (T.T.) Kayır/кайыр (K.T.) رْيَخ
Hizmet (T.T.) Kızmat/кызмат (K.T.) مةَد ْخ
Hutbe (T.T.) Kutpa/кутпа (K.T.) ةَبْطُخ
Muhtaç (T.T.) Muktaç/муктач (K.T.) تاجْمحُ
Rahat (T.T.) Irakat/ыракат (K.T.) ةَراح
Ruhsat (T.T.) Uruksat/уруксат (K.T.) ةَصْخُر
Mizah (T.T.) Mazak/мазак (K.T.) زاح م
Tarih (T.T.) Tarık/тарык (K.T.) تاريخ
Şeyh (T.T.) Şayık/шайык (K.T.) خْيَش
v>b
Elvan (T.T.) Alban/албан (K.T.) لوانَْأ
288 Ömer ACAR
Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 10/8 Spring 2015
Hava (T.T.) Aba/аба (K.T.) هواءَ
Helva (T.T.) Alba/алба (K.T.) ىَلوَْح
Salavat (T.T.) Salabat/салабат (K.T.) لواتََص
Takva (T.T.) Takıba/такыба (K.T.) ىَوْتقَ
Varak (T.T.) Barak/барак (K.T.) قَرَو
5. Ünsüz düşmesi
5.1.Kelime başında: Türkiye Türkçesinde Arapça alıntı kelimelerin başındaki /h/ ve /v/
ünsüzleri büyük oranda korunduğu halde, Kırgız Türkçesinde çoğunlukla düşmüş veya başka bir
ünsüze dönüşmüştür:28
Hac (T.T.) Acı/ажы (K.T.) ّجَح
Hacet (T.T.) Acat/ажат (K.T.) ةَحاج
Hadis (T.T.) Adıs/адыс (K.T.) ديثَح
Hâkim (T.T.) Akim/аким (K.T.) م حاك
Haram (T.T.) Aram/арам (K.T.) رامَح
Vaat (T.T.) Ubada/убада (K.T.) دْعَو
Vaka (T.T.) Okuya/окуя (K.T.) ةَعْقَو
Vebal (T.T.) Ubal/убал (K.T.) بالَو
Vekil (T.T.) Ökül/өкүл (K.T.) يل كَو
Vicdan (T.T.) Ucdan/уждан (K.T.) دانْج و
5.2. Kelime içinde: Arapça alıntı sözcüklerde kelime içinde yer alan /h/ ve /v/ ünsüzleri de
düştüğü için, çoğu durumda uzun ünlü türemesi29 görülmektedir:
Cevap (T.T.) Coop/жооп (K.T.) وابَج
Devir (T.T.) Door/доор (K.T.) رْدوَ
Devlet (T.T.) Döölöt/дөөлөт (K.T.) لةَْدوَ
Divit (T.T.) Dööt/дөөт (K.T.) دواةَ
Evliya (T.T.) Ooluya/оолуя (K.T.) لياء وَأ
Kahır (T.T.) Kaar/каар (K.T.) هرَْق
Mühlet (T.T.) Möönöt/мөөнөт (K.T.) ةَهلْمُ
Sahur (T.T.) Zoor/зоор (K.T.) ورُساه
Sohbet (T.T.) Söömöt/сөөмөт (K.T.) ةَبْحُص
Ayrıca, Arapça kelimelerde bulunan şeddeli kelimelerdeki ikiz ünsüzler Türkiye
Türkçesinde çoğu durumda korunurken, Kırgız Türkçesinde ya başka harfe dönüşmüş veya
tamamen düşmüştür:30

28 Diğer örnekler: hacı-acı; had-ada; hak-ak; hakaret-akarat; hakikat-akıykat; hâkimiyet-akimdik; hal-al; hâlâ-ali;
halka-alka; hareket-areket; hayran-ayran; hayvan-ayban; hazır-aazır; hazret-aziret; hece-ece; helak-alaket; helalalal;
helva-alba; hesap-esep; heves-apsi; heybet-aybar/aybat; heykel-aykel; hile-ayla; hilkat-alk; hisse-ese; hukukukuk;
huri-ur; hüdhüt-üpüp; hüküm-öküm; hürmet-urmat; hürriyet-uruyat; vakit-ubakıt; vefa-opaa; vefat-opat; vehimubayım;
vezir-uvazir; vücut-ucut.
29 Kırgızca’nın uzun ünlü bakımından en zengin Türk dillerinden biri olduğunu söyleyen Tekin’e göre, Kırgız
Türkçesindeki ünlü uzunluklarının pek çoğu ikincil olup, çeşitli ses gruplarının büzülmesi ile meydana gelmiştir.
Ayrıntılı bilgi için bkz. (Tekin 1975: 67-68).
30 Diğer örnekler: cebbar-capar; dükkân; dükön; izzet-ızat; kuvvet-kubat; mahalle-maala; meşakkat-maşakat; mukavvamukaba;
müselles-musaldas; sarraf-sarap; takke-takıya; temmuz-tamız; tevekkül-tobokel.
Kırgız Türkçesi İle Türkiye Türkçesindeki Ortak Arapça Kelimelerde Görülen Ses… 289
Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 10/8 Spring 2015
Bakkal (T.T.) Bakal/бакал (K.T.) الّبقَ
Deccal (T.T.) Tacaal/тажаал (K.T.) الّدجَ
Evvel (T.T.) Abal/абал (K.T.) لَّوَأ
Hisse (T.T.) Ese/эсе (K.T.) ةَّص ح
Muallim (T.T.) Mugalim/мугалим (K.T.) مِّلَمعُ
Bu kuralın cennet-cannat; sünnet-sünnöt; ümmet-ümmöt gibi istisnaları da vardır.
Bunlardan başka; /b/, /n/, /s/, /t/ ve /y/ gibi ünsüzlerin düştüğü örnekler de mevcuttur:
Mübarek (T.T.) Maarek/маарек (K.T.) كَمبارُ
İnsaf (T.T.) Isap/ысап (K.T.) صافْإن
Mescit (T.T.) Meçit/мечит (K.T.) د جْمسَ
Bereket (T.T.) Bereke/береке (K.T.) ةَكَبرَ
Niyet (T.T.) Neet-Niet/неет-ниет (K.T.) ةَّي ن
5.3.Kelime sonunda: Başta ve ortada düşen veya başka bir harfe dönüşen /h/ ve /v/
ünsüzlerine ilave olarak; /m/, /t/ gibi ünsüzlerin düştüğü de tespit edilmiştir:
Allah (T.T.) Alla/алла (K.T.) هللا
Mekruh (T.T.) Makröö/макрөө (K.T.) روهْمكَ
Nikâh (T.T.) Nike/нике (K.T.) كاح ن
Tespih (T.T.) Tespe/теспе (K.T.) بيحْتسَ
Bereket (T.T.) Bereke/береке (K.T.) ةَكَبرَ
Tamam (T.T.) Tama/тама (K.T.) تمامَ
6. Aykırılaşma (dissimilation)
Aykırılaşma, “kelimedeki benzer seslerin zaman içinde birbirlerini itmesi” (Coşkun 2010:
55) olarak tanımlanmaktadır. Türkçede aynı ünsüzün ekleme ve birleşme dışında yan yana
bulunmamasından dolayı, yabancı dillerden alınan kelimelerde görülen bu ses olayının Kırgız
Türkçesindeki yansımasında önemli bir fark ortaya çıkmaktadır. Şöyle ki, Türkiye Türkçesinde
yazı diline geçmiş olan aykırılaşma örnekleri nispeten sınırlı olduğu halde, bahsedilen değişim
Kırgız Türkçesinde sadece söyleyişle sınırlı kalmayıp, sözlük ve imla kitaplarına da girmiş ve
kelimenin yeni formu olarak kullanıma yerleşmiştir. Örneğin, T.T.’de “muşamma>muşamba”,
“tennur>tandır”, “attar-aktar”, “mihekk>mihenk” gibi sınırlı örneklerde görülen standartlaşmanın
yanı sıra; “hamal>hambal”, “battaniye>batdaniye”, “okka>okga”, “hakkı>hakgı” gibi söyleyişte
kullanıldığı halde yazı diline yansımamış bolca örnek mevcuttur.31 Kırgız Türkçesinde tespit
ettiğimiz örnekler:
Allah (T.T.) Alda/алда (K.T.)32
هللا
Cellat (T.T.) Celdet/селдет (K.T.) لدَّج
İllet (T.T.) İldet/илдет (K.T.) ةَّل ع
Molla (T.T.)33 Moldo/молдо (K.T.) مولنا/َمولَ
Müselles (T.T.) Musaldas/мусалдас (K.T.) ثَّلَمثُ

31 Ayrıntılı bilgi ve diğer örnekler için bkz. (Vural 2012: 127-129); (Demir 2013: 48-49).
32 Yukarıda ünsüz düşmesiyle alakalı olarak Alla formuna yer verilmişti. Alda kullanımı da imla ve lügat kitaplarına
geçmiştir. Krş. (ed. S. İbragimov vd. 2009, 57); (Yudahin 1998: 24).
33 Kelimenin (مال ( ُve (الْمن ( ُkullanımlarının olduğunu kaydeden Şemsettin Sami, bilinen anlamı dışında mevleviyet sahibi,
mevlevîlik payesinde bulunan zat anlamlarını da vermektedir. Krş. (Sami 1317: 1398).
290 Ömer ACAR
Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 10/8 Spring 2015
Tellal (T.T.) Daldal/далдал (K.T.) للّدَ
7. Metatez (yer değiştirme/göçüşme)
Basitçe, bir gramer birliğinde yan yana gelen iki sesin yer değiştirmesi34 (Ergin 2013: 52)
olarak tanımlanan bu ses olayının, uzak ve yakın ünsüzler arasında olmak üzere iki türü vardır.
Yazı diline geçen ve/veya konuşma diliyle sınırlı kalan bazı metatez örnekleri: “culah>çulha
(Far.)”, “çar+yek>çeyrek (Far.)”, “emrûd>armut (Far.)”, “toprak>/torpak”, “yaprak>/yarpak” vb.
Arapçada kalb (قلب (veya el-kalbu’l-mekânî (المكانيِالقلب (olarak isimlendirilen bu
ses olgusunun Kırgız Türkçesindeki Arapça kelimelerde yol açtığı değişimlere örnek verecek
olursak;
Dünya (T.T.) Düynö/дүйнө (K.T.) دنياُ
Fitil (T.T.) Bilte/билте (K.T.) يل تَف
Lanet (T.T.) Naalat/наалат (K.T.) ةَنْلعَ
C. Ses türemeleri
1. Ünlü türemesi
“Ses özelliklerine veya birbirleri ile birleşme şartlarına bağlı bazı nedenlerle kelimenin ön,
iç ve sonuna ünlü getirilmesi olayına ünlü türemesi denir.” (Vural 2012: 90).
1.1.Kelime başında: Bilindiği gibi, Anadolu ağızlarında Türkçe kelimelerin başında
bulunamayan /l/, /r/, /v/ gibi ünsüzlerden önce ünlü türemesi görülür (ramazan>ıramazan,
lazım>ılazım gibi). Kırgız Türkçesinde de benzer ünlü türemesi mevcuttur:
Lazım (T.T.) Ilaazım/ылаазым (K.T.) م لز
Layık (T.T.) Ilaayık/ылаайык (K.T.) ق لئ
Rahmet (T.T.) Irakmat/ыракмат (K.T.) مة َح ْرَ
Ramazan (T..) Iramazan/ырамазан (K.T.) مضانََر
Razı (T.T.) Iraazı/ыраазы (K.T.) ض را
Rızık (T.T.) Irıskı/ырыскы (K.T.) قْز ر
Vade (T.T.) Ubada/убада (K.T.) )ة)دَْعَو
Vakit (T.T.) Ubakıt/убакыт (K.T.) تْقَو
Ayrıca, bazı Arapça alıntı kelimelerin başında veya ilk hecesindeki ayın (ع (harfi,
Kırgızca’da çift “a” ünlüsüyle karşılanmıştır (Çengel 1995: 478):
Âlem (T.T.) Aalam/аалам (K.T.) مَعال
Âlim (T.T.) Aalım/аалым (K.T.) لم عا
Malum (T.T.) Maalım/маалым (K.T.) لومْمعَ
Mana (T.T.) Maana/маана (K.T.) ىَنْمعَ
Talim (T.T.) Taalım/таалым (K.T.) يم لْتعَ
Tesir (T.T.) Taasir/таасир (K.T.) ثيرْتأَ
1.2.Kelime ortasında: Arapça alıntı kelimelerde iç seste diğer ünlülerle uyumlu olarak
bazı ünlü türemeleri görülür:
Ahval (T.T.) Akıbal/акыбал (K.T.) والْحَأ
Alamet (T.T.) Alaamat/алаамат (K.T.) مةَلَع

34 Metatez ile bazı kelimelerde semantik başkalaşma meydana geldiğine dair bir tespit için bkz. (Kaya 2011: 108-112).
Kırgız Türkçesi İle Türkiye Türkçesindeki Ortak Arapça Kelimelerde Görülen Ses… 291
Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 10/8 Spring 2015
Cins (T.T.) Cınıs/жыныс (K.T.) سْن ج
Ders (T.T.) Darıs/дарыс (K.T.) سْدرَ
Harf (T.T.) Arıp/арып (K.T.) فْرَح
Hikmet (T.T.) Ekimet/экимет (K.T.) ةَمْك ح
İflas (T.T.) Ipılas/ыпылас (K.T.) لسْإف
Örf (T.T.) Ürüp/үрүп (K.T.) فْرُع
1.3.Kelime sonunda: Kırgız Türkçesinde, kelime başı ve ilk hecede meydana gelen uzun
ünlüye dönüşme olayı, son hece veya kelime sonunda da görülür. Ayrıca bazı ünsüzlerden sonra
ünlü türemesi meydana gelmektedir.
Bela (T.T.) Balaa/балаа (K.T.) بلءَ
Cefa (T.T.) Capaa/жапаа (K.T.) فاءَج
Deva (T.T.) Dabaa/дабаа (K.T.) دواءَ
Hac (T.T.) Acı/ажы (K.T.) ّجَح
Harç (T.T.) Karcı/каржы (K.T.) جْرَخ
Has (T.T.) Kasa/каса (K.T.) ّخاص
İcar (T.T.) İcara/ижара (K.T.) إيجار
Mendil (T.T.) Mandili/мандили (K.T.) يل دْن م
Taç (T.T.) Tacı/тажы (K.T.) تاج
2. Ünsüz türemesi
“Kelime ön, iç ve sonuna, kelimenin aslında olmayan bir ünsüzün getirilmesine ünsüz
türemesi denir.” (Vural 2012: 92).
2.1.Kelime başında: Kırgız Türkçesinde Arapça alıntı kelimelerin başındaki ayın (ع (sesi
bazı durumlarda /g/ veya /ğ/ ünsüzüne dönüşmektedir. Bunun dışında, kurallı olmamak şartıyla
başka ünsüz türemeleri de görülür:
Asıl (T.T.) Nasıl/насыл (K.T.) صلَأ
Esir (T.T.) Cesir/жесир (K.T.) سيرَأ
İlim (T.T.) Gılım/гылым (K.T.) لم ْع
İklim (T.T.) Kılım/кылым (T.T.)35
إقْليم
2.2.Kelime ortasında: Burada da genellikle ayın sesinden kaynaklanan bir değişim söz
konusudur. Başka sebeplerle içseste ünsüz türemesi örnekleri de mevcuttur (Yıldırım 2008: 101):
Celep (T.T.) Caldap/жалдар (K.T.) لبََج
Dua (T.T.) Duba/дуба (K.T.) دعاءُ
Kanaat (T.T.) Kanagat/канагат (K.T.) ةَناعَق
Melun (T.T.) Malgun/малгун (K.T.) لعونْمَ
Muallim (T.T.) Mugalim/мугалим (K.T.) لمَِّمعُ

35 Bu kelime Kırgız Türkçesinde, yüzyıl (asır) ve dünya, âlem gibi farklı anlamlarda kullanılmaktadır. Krş. (Yudahin
1998: 452). Yudahin, kelimenin Grekçeden Arapçaya geçtiğini kaydetmektedir. İbn Manzûr da dünyanın eski
bilginlerce yedi iklime (bölgeye) ayrıldığını kaydederek, kelimenin Arapça kökenli olmadığına dair görüşleri
nakletmiş; bununla birlikte iklim kelimesinin kalem sözcüğü ile aynı kökten gelmiş olabileceğini; bu durumda (قلم (
kökünde bulunan kesmek, yontmak anlamlarından hareketle, dünyanın yedi bölgesinin birbirinden kesilip ayrıldığına
delalet edebileceğini belirtmiştir. Krş. (İbn Manzûr: 491).
292 Ömer ACAR
Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 10/8 Spring 2015
Sual (T.T.) Sobol/собол (K.T.) ؤالُس
Şecere (T.T.) Sancıra/санжыра (K.T.) ةَرَجَش
Şiir (T.T.) Şıgır/шыгыр (K.T.) رْع ش
Genellikle Arapça alıntı kelimelerdeki uzun /i/ ünlüsünden kaynaklanan /y/ ünsüz
türemesine örnekler:
Azrail (T.T.) Azreyil/азрейил (K.T.) رائيلْزَع
Daima (T.T.) Dayıma/дайыма (K.T.) ماا دائ
İman (T.T.) Iyman/ыйман (K.T.) إيمان
Nizam (T.T.) Mıyzam/мыйзам (K.T.) ظام ن
Netice (T.T.) Natıyca/натыйжа (K.T.) ةَيج نتَ
Tabiat (T.T.) Tabıygat/табыйгат (K.T.) ةَيع بَط
Tecrübe (T.T.) Tacırıyba/тажырыйба (K.T.) بة َرْتجَ
2.3.Kelime sonunda: Arapça alıntı kelimelerin sonunda bulunan uzun /i/ ünlüsünden
kaynaklanan /y/ türemesiyle birlikte başka ünsüz türemeleri de söz konusudur:
Edebî (T.T.) Adabiy/адабий (K.T.) ي دبَ
أَ
Medenî (T.T.) Madanıy/маданый (K.T.) ي دنَمَ
Mesela (T.T.) Maselen/маселен (K.T.) لاَمثَ
Ruhî (T.T.) Ruhiy/рухий (K.T.) ي وحُر
Tarihî (T.T.) Tarıhıy/тарыхый (K.T.) ي يخ تار
Türbe (T.T.) Turbat/турбат (K.T.) بةَْترُ
Zarurî (T.T.) Zarıl/зарыл (K.T.) ي رورَض
D. Diğer ses değişmeleri
1. /y/ > /c/ değişimi: Kıpçak grubu Türk lehçelerinin karakteristik ses olayını yansıtan
bu değişimin Arapça alıntı kelimelerde de etkili olduğu görülmektedir:36
Yakut (T.T.) Cakut/жакут (K.T.) وتُياق
Yetim (T.T.) Cetim/жетим (K.T.) يم يتَ
Yezit (T.T.) Cezit/жезит (K.T.) يد يزَ
2. /h/ > /y/ değişimi: Ön ve içseste çoğu zaman düşen veya /k/ ünlüsüne dönüşen /h/
ünlüsünün, bazı Arapça alıntı kelimelerde sürekli /y/ ünlüsüne dönüştüğü görülür:
Nasihat (T.T.) Nasıyat/насыят (K.T.) ةَيح نصَ
Rahim (T.T.) Irayım/ырайым (K.T.) يم حَر
Ruh (T.T.) Oroy/орой (K.T.) وحُر
Sihir (T.T.) Sıykır/сыйкыр (K.T.) رْح س
Şehit (T.T.) Şeyit/шейит (K.T.) يد هَش
Talih (T.T.) Taalay/таалай (K.T.) لع طا

36 Türkolojinin kurucularından sayılan Radloff’un, Kırgız bölgesindeki gezilerinde söz başı /c/ ünsüzlerini /y/ olarak
derlediği bilinmektedir. Alanın uzmanları bu kayıtlarda Radloff’un hata yaptığını düşünmektedirler. Ancak bazı
çalışmalarda bölgesel farklılıklara işaret edilerek, Radloff’un derlemelerinin tespit yapılan bölgeler açısından doğru
olduğu, ancak bütün Kırgız ağızlarını kapsamadığı ifade edilmiştir. Krş. (Aşcı 2009). Türk lehçelerinde ön seste
bulunan /y/ ile ilgili ayrıntılı bir çalışma için bkz. (Alibekiroğlu 2013).
Kırgız Türkçesi İle Türkiye Türkçesindeki Ortak Arapça Kelimelerde Görülen Ses… 293
Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 10/8 Spring 2015
Zahir (T.T.) Zayır/зайыр (K.T.) ر ظاه
3. /r/ > /l/ değişimi: Uzmanların, içseste titrekten akıcı ünsüze geçme (Öner 1998:
19) olarak tanımladığı bu ses olayının Kırgız Türkçesindeki Arapça alıntı kelimelerde bazı
örnekleri mevcuttur:
Merhem (T.T.) Malaam/малаам (K.T.) مَهْمرَ
Seyir (T.T.) Seyil/сейил (K.T.) رْيَس
Zarar (T.T.) Zalal/залал (K.T.) رَرَض
Zaruri (T.T.) Zarıl/зарыл (K.T.) ي ورُرَض
Bunların dışında çok seyrek olmak üzere; /d/>/z/, /m/>/y/, /s/>z/, /ş/>/s/, /z/>/c/ gibi ünsüz
değişmeleri de görülmektedir:
Darp (T.T.) Zarp/зарп (K.T.) بْرَض
Ganimet (T.T.) Kaniyet/канийет (K.T.) ةَيم نَغ
Şecere (T.T.) Sancıra/санжыра (K.T.) ةَرَجَش
Ezel (T.T.) Ecel/ежел (K.T.) لَجَأ
Tazim (T.T.) Taacım/таажым (K.T.) يم ظْتعَ
Elmas (T.T.) Almaz/алмаз (K.T.) )ماسِ)ماسْ أل
Sükût (T.T.) Züküt/зүкүт (K.T.) وتُكُس
Ses değişimi nedeniyle, farklı kökten bazı kelimelerin sesteş hale geldikleri tespit
edilmiştir:
Havl [can havli] (T.T.) Al/ал (K.T.): Kuvvet, kudret لْوَح
Hal (T.T.) Al/ал (K.T.): Vaziyet, durum حال
Bazı durumlarda ise, aynı kökten gelmekle birlikte farklı anlam ve kullanıma sahip
kelimeler, Kırgız Türkçesinde aynı formla ifade edilmiştir:
Taam (T.T.) Daam/даам (K.T.) : yemek, yiyecek عامَط
Türkçede yok Daam/даам (K.T.): tat, yemeğin tadı مْعَط
Sonuç
Türkçe ve Kırgızca aynı dilin iki kolu olmaları nedeniyle, pek çok ortak kelimeye
sahiptirler. Bu sözcüklerin bir kısmı, aynı kaynaktan beslendikleri için Arapça-Farsça sözcüklerdir.
Farsçanın Arapça sözcükleri diğer lehçe ve dillere taşımada bir köprü rolü oynadığı bilinmektedir.
Türkiye Türkçesinde olduğu gibi, Kırgız Türkçesindeki bazı Arapça alıntı kelimelerin de Farsça
yoluyla girdiği görülmektedir. Diğer bir etkileşim de, kardeş Türk dilleri yani Uygur, Türkmen ve
Özbek dilleri ile gerçekleşmiş; ortak coğrafyada yaşamanın da etkisiyle pek çok Arapça-Farsça
sözcük bu diller arasında yayılmıştır.
Bir asırlık yazılı edebiyat mazisi olan Kırgız Türkçesinin diğer Türk lehçelerine göre daha
az Arapça-Farsça kelimeler ihtiva ettiği görülür. Bunda Kırgızların İslamiyet’le nispeten daha geç
tanışmış olmaları ve uzun müddet göçebe hayatı sürmeleri etkili olmuştur. Bununla birlikte, zengin
ilim merkezlerine olan coğrafî yakınlık ve ticarî, kültürel, siyasî vb. ilişkiler sözlü kültür kanalıyla
belli sayıda Arapça kelimenin Kırgız Türkçesine girmesini sağlamıştır.
Kırgız Türkçesindeki Arapça alıntı kelimelerin çoğunun Farsça dolayımıyla ve sözlü
yoldan alınması nedeniyle, tamamen Kırgızcanın ses özelliklerine uyduğu; öte yandan, günümüzde
veya yakın geçmişte alınan Arapça kelimelerin ses-anlam değişimlerine daha az maruz kaldığı
görülmektedir. Türkiye Türkçesinde bulunan Arapça alıntı kelimelerdeki ses değişimleri nispeten
294 Ömer ACAR
Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 10/8 Spring 2015
az olduğu halde, özellikle erken dönemlerde Kırgızcaya girmiş Arapça kelimelerin çoğunu tanımak
neredeyse imkânsızdır. Çalışmamızda bu kelimelerin geçirdiği ses değişimleri ayrı başlıklar
halinde incelenmiş ve Türkiye Türkçesi ile Arapça orijinalleri birlikte verilerek değişimin takip
edilmesi kolaylaştırılmıştır.
Türkçe ve Kırgızcada ortak olarak kullanılan Arapça sözcüklerdeki ses değişimlerini
inceleyen bu çalışmanın bir benzerinin diğer Türk dilleri için de yapılması gerektiğini
düşünüyoruz. Böylece, Türk dilleri ile Arap dilinin tarihsel süreçte nasıl etkileşime girdiği, hangi
dil unsurlarının paylaşıldığı, Türk dillerinin ileride hedeflediği dil birliğinde Arapça kökenli
kelimelerin nasıl rol oynayacağı gibi sorular cevabını bulacaktır.
KAYNAKÇA
ABAZOV, Rafis (2004). Historical Dictionary of Kyrgyzstan. Oxford: The Scarecrow Press, Inc.
AKALIN, Mehmet (1979). Tarihî Türk Şiveleri. Ankara: Sevinç Matbaası.
AKIN, Cüneyt (2009). “Kırgız Sözlükçülüğü ve Kırgız Türkçesinin Sözlükleri”. Turkish Studies -
International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 4/4 Summer 2009, p. 47-70, ISSN: 1308-2140, www.turkishstudies.net, DOI
Number: http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.800, ANKARA-TURKEY.
______ (2010). Hüseyin Karasayev’in “Kamus Nama” Adlı Eseri ve Çağdaş Kırgız Türkçesindeki
Alıntı Kelimelerde Görülen Ses Değişmeleri. (Yayınlanmamış Doktora Tezi). İzmir.
AKUNOVA, A.R. vd. (2001). Azırkı Kırgız Tili-Fonetika.Bişkek.
ALİBEKİROĞLU, Sertan (2013). “Türkçede Ön Seste Y”. Turkish Studies - International
Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 8/1
Winter 2012, p. 685-710, ISSN: 1308-2140, www.turkishstudies.net, DOI Number:
http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.4464, ANKARA-TURKEY.
ARAT, Reşid Rahmeti ve Temir, Ahmet (1992). “Türk Şivelerinin Tasnifi”. Türk Dünyası El
Kitabı. 2. Cilt “Dil-Kültür-Sanat”. Ankara.
AŞCI, Ufuk Deniz (2010). “Kırgız Türkçesiyle Yazılmış Alip-Bee Adlı İlk Alfabe Kitabındaki Söz
Varlığı Üzerine”. Türkiyat Araştırmaları Dergisi S. 27: 19-43.
______ (2009). “Wilhelm Radloff Kırgız Lehçesini Neden Söz Başı y- Tarafında Bir Türk Lehçesi
Olarak Göstermiştir?”. Modern Türklük Araştırmaları Dergisi C. 6/2: 77-97.
AYDIN, Erhan (2007). “Eski Türk Yazıtlarındaki Kırgız Seferleri Üzerine Notlar”. Sibirische
Studien (Sibirya İncelemeleri) II/1. Göttingen/İstanbul.
BİLGEGİL, Kaya (2014). Türkçe Dilbilgisi. Konya: Salkımsöğüt Yay.
BOZKURT, Fuat (2005). Türklerin Dili. İstanbul: Kapı Yayınları.
CAPAROV, Ş. ve Sıdıkova, T. (2013). Azırki Kırgız Tilinin Fonetikası. Bişkek: Arabayev
Üniversiteti.
CERİTOĞLU, Murat (2012). Kırgız Türkçesinin Söz Dizimi. İstanbul. Kesit.
COMPARETİ, Matteo (2002). “Soğdiyana Tarihine Giriş”. Türkler Ansiklopedisi. C. II. Ankara:
Yeni Türkiye Yayınları.
COŞKUN, Volkan (2010). Türkçenin Ses Bilgisi. İstanbul: IQ Kültür Sanat Yayıncılık.
Kırgız Türkçesi İle Türkiye Türkçesindeki Ortak Arapça Kelimelerde Görülen Ses… 295
Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 10/8 Spring 2015
CUMAKUNOVA, Gülzura (2008). “Kırgız Türkçesinde Arapça Alıntı Kelimeler”. Hacettepe
Üniversitesi Türkoloji Araştırmaları Dergisi 9: 101-117.
ÇAĞATAY, Saadet (1972). Türk Lehçeleri Örnekleri II-Yaşayan Ağız ve Lehçeler. Ankara:
A.Ü.D.T.C. Fak. Yay.
ÇENGEL, Hülya Kasapoğlu (1995). “Türkiye Türkçesi ve Kırgız Türkçesindeki Ortak Alınma
Kelimeler”. Türk Dili 521: 467-479.
DEMİR, Tufan (2013). Türkçe Dilbilgisi. Ankara: Kurmay Kitabevi.
DEMİRCAN, Ömer (2013). Türkçenin Sesdizimi. İstanbul: Der Yay.
ERGİN, Muharrem (2013). Türk Dil Bilgisi. İstanbul: Bayrak Basım Yayım Tanıtım.
ERŞAHİN, Seyfettin (1999). “Kırgızların İslamlaşması Üzerine Bazı Mülahazalar”.
A.Ü.İ.F.Dergisi. XXXIX (1): 393-438.
EL-FÎRÛZÂBÂDÎ, Mecduddîn Muhammed b. Ya‘kûb (2005). el-Kâmûsu’l-Muhît. Beyrut:
Muessesetu’r-Risâle.
GÖMEÇ, Saadettin (2002). Tarihte ve Günümüzde Kırgız Türkleri. Ankara: Akçağ Yay.
GÜLENSOY, Tuncer (2010). Türkçe El Kitabı. Ankara: Akçağ Yay.
El-HALÎL b. Ahmed, Ebû Abdurrahmân (2002). Kitâbu’l-‘Ayn. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye.
HALİLOV, A. (1996). Azırki Kırgız Tili. Bişkek: Kırgızstan Basma Üyü.
İBN MANZÛR, Ebu’l-Fadl Cemâluddîn Muhammed b. Mukerrem. Lisânu’l-Arab. Beyrut: Dâru
Sâdır.
İNAN, Abdülkadir (1952). Müslüman Türklerde Şamanizm Kalıntıları. A.Ü.İ.F. Dergisi C.1/4: 19-
30.
İŞLER, Emrullah (1997). Türkçede Anlam Kaymasına Uğrayan Arapça Kelimeler. İstanbul: Türk
Dünyası Araştırmaları Vakfı.
_______ (2004). “Türkçedeki Arapça Alıntı Kelimelerde Farsça Etkisi”. V. Uluslararası Türk Dili
Kurultayı Bildirileri I: 1409-1420.
JOHANSON, Lars (2007). Türkçe Dil İlişkilerinde Yapısal Etkenler. çev. Nurettin Demir. Ankara:
Türk Dil Kurumu.
KABILBEKOVA, Tamara (1997). “Kırgız Halkının Ortaya Çıkışı”. bilig 4: 32-48.
KALKAN, Mustafa (2006). Kırgızlar ve Kazaklar. İstanbul: Selenge Yay.
_______ (2009). “Kırgızların Diğer Orta Asya Kavimleri ile Etnik Temasları”. Tübar 25: 101-117.
KARA, David Somfai (2003). Kyrgyz. Lincom Europa.
KARAAĞAÇ, Günay (2013). Türkçenin Ses Bilgisi. İstanbul: Kesit Yay.
KARASAEV, Husain (1986). Özdöştürülgön Sözdör. ed. B. Ö. Oruzbaeva. Frunze: Kırgız Sovet
Ensiklopediyasının Başkı Redaksiyası.
_______ (1990). Kaamus Nama. Frunze (Bişkek).
KARATAYEV, Olcobay (2002). “Kırgızların- Oğuzların (Türkmenlerin) Tarihî ve Etnik Bağları”.
(çev. Mustafa Kalkan). KTMU Sosyal Bilimler Dergisi 5: 199-207. Bişkek.
296 Ömer ACAR
Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 10/8 Spring 2015
KARAYEV, Ömürkul, “Kırgızların Ortaya Çıkışı”. (çev. Mehmet Kıldıroğlu). Kırgızistan Türkiye
Manas Ü. Sosyal Bil. Dergisi: 1/1: 201-217. Bişkek.
KAYA, Mehmet (2011). Ayrı Düşmüş Kelimeler. İstanbul. Kesit Yay.
[KIRGIZCA İMLA KILAVUZU] Kırgız Tilinin Orfografiyalık Sözdügü (2009). ed. S. İbragimov,
A. Biyaliyev, N. Abdesov, Bişkek: Mamlekettik Til Cana Entsiklopediya Borboru.
KİTAPÇI, Zekeriya (2002). “Türklerin Müslüman Oluşu”. Türkler Ansiklopedisi C. 4. Ankara:
Yeni Türkiye Yayınları. 263-270.
________ (2004). Türkler Nasıl Müslüman Oldu? Konya. Yedikubbe Yay.
MILLER, Ruth A. (2002). “VII. Yüzyılda Arapların ve XI. Yüzyılda Türklerin Orta Doğu
Fetihlerinin Karşılaştırılması”. Türkler Ansiklopedisi C. 4. Ankara: Yeni Türkiye Yayınları.
388-393.
OSMONOV, O.C. (2013). “Eski Kırgızlar”. (çev. Vefa Kurban). Dokuz Eylül Ü.E.F.D. S. 2/3: 147-
166.
ÖNER, Mustafa (1998). Bugünkü Kıpçak Türkçesi. Ankara: TDK.
ÖZAYDIN, Abdülkerim (2002). “Türklerin İslamiyet’i Kabulü”, Türkler Ansiklopedisi C. 4.
Ankara: Yeni Türkiye Yayınları. 239-262.
ÖZTÜRK, Faruk (2012). “Kırgız Sözlükçülüğünde Husein [Karasayeviç] Karasayev ve Konstantin
[Kuzmiç] Yudahin’in Yeri”. Turkish Studies - International Periodical for the Languages,
Literature and History of Turkish or Turkic Volume 7/4 Fall 2012, p. 2643-2654, ISSN:
1308-2140, www.turkishstudies.net, DOI Number:
http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.4231, ANKARA-TURKEY.
RADLOFF, Wilhelm (1956). Sibiryadan. çev. Ahmet Temir. İstanbul. Maarif Basımevi.
SAMİ, Şemsettin (1317). Kâmûs-ı Türkî. Dersaadet :İkdâm Matbaası.
SCHÖNIG, Claus, (2013). “Modern Türk Dillerinin Eş Zamanlı Tasnifi ve Tarihsel Yönleri”. (çev.
İsa Sarı). Dil Araştırmaları 12: 221-257.
SIDIKOVA, Kalen (2007). Kırgız Tarıhı. Bişkek: Biyiktik.
SOLAK, Fahri (2004). “Kırgızistan’la İlgili Türkçe Bibliyografya (1928-2003) (Tezler-KitaplarMakaleler).”
Manas Ü.S.B.F.D. 5/9: 67-115. Bişkek.
TAŞAĞIL, Ahmet (2013). Çin Kaynaklarına Göre Eski Türk Boyları. Ankara: Türk Tarih Kurumu
Yay.
TEKİN, Talat ve ÖLMEZ, Mehmet (2003). Türk Dilleri. İstanbul: Yıldız Dil ve Edebiyat 2.
TEKİN, Talat (1975). Ana Türkçede Aslî Uzun Ünlüler. Ankara: H.Ü. Yayınları.
_______ (1980). “Türk Dilleri Ailesi: II”. Genel Dilbilim Dergisi 2/7-8, Ankara.
_______ (2005). Makaleler III-Çağdaş Türk Dilleri. ed. Emine Yılmaz & Nurettin Demir. Ankara:
Grafiker Yay.
TENİŞEV, E.R. (1997). “Kırgızların ve Kırgızcanın Kökeni Sorunu Üzerine”. (çev. Caştegin
Turgunbayev). Türk Lehçeleri ve Edebiyatı Dergisi 11: 57-71. Ankara.
TIEZTZE, Andreas (2002). Tarihî ve Etimolojik Türkiye Türkçesi Sözlüğü. İstanbul: Simurg.
TÜRKÇE SÖZLÜK (1998). Ankara. Türk Dil Kurumu. I-II. 9. Baskı.
Kırgız Türkçesi İle Türkiye Türkçesindeki Ortak Arapça Kelimelerde Görülen Ses… 297
Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 10/8 Spring 2015
UĞURLU, Mustafa (2012). “Türk Lehçeleri Arasında Benzer Kelimelerin Eş Değerlik Durumu”.
Turkish Studies - International Periodical for the Languages, Literature and History of
Turkish or Turkic Volume 7/4-I Fall 2012, p. 215-222, ISSN: 1308-2140,
www.turkishstudies.net, DOI Number:
http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.4235, ANKARA-TURKEY.
UZUN, Gülsine (2004). “Kırgız Türkçesinde Yabancı Dillerden Alıntılanan Kelimelerde Ses
Düşmeleri”, M.S.K.Ü. Sosyal Bilimler Enst. Dergisi. S. 3: 80-93.
ÜÇOK, Necip (2007). Genel Fonetik (Ana Çizgileri). İstanbul: Multilingual.
VURAL, Hanifi & Böler, Tuncay (2012). Ses ve Şekil Bilgisi. İstanbul: Kesit Yay.
YALIN, Yasemin (2011). Kırgız Türkçesi ile Türkiye Türkçesi Arasındaki Kelime Eş Değerliği.
Yüksek Lisans Tezi. Samsun: Ondokuz Mayıs Üniversitesi.
YILDIRIM, Özlem (2008). Kazak, Kırgız ve Tatar Türkçelerindeki Arapça-Farsça Kelimelerin Ses
Değişimleri (Türkiye Türkçesi ile Karşılaştırılması).Yüksek Lisans Tezi. Kars: Kafkas
Üniv.
YUDAHİN, K.K. (1985). Kirgizsko-Russkiy Slovar. Frunze: Glavnaya Redaktsiya Kirgizskoy
Sovetskoy Entsiklopedii. I-II.
__________ (1998). Kırgız Sözlüğü. çev. Abdullah Taymas. Ankara: T.D.K. I-II.
YÜKSEKKAYA, Gülden Sağol (2014). “Kur’an-ı Kerim’in Kırgızca Çevirileri”. Turkish Studies -
International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 9/9 Summer 2014, p. 31-37, ISSN: 1308-2140, www.turkishstudies.net, DOI
Number: http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.7322, ANKARA-TURKEY.
Citation Information/Kaynakça Bilgisi
ACAR, Ö., Kırgız Türkçesi İle Türkiye Türkçesindeki Ortak Arapça Kelimelerde Görülen Ses
Değişmeleri, Turkish Studies - International Periodical for the Languages, Literature and
History of Turkish or Turkic Volume 10/8 Spring 2015, p. 273-298, ISSN: 1308-2140,
www.turkishstudies.net, DOI Number: http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.8219,
ANKARA-TURKEY
298 Ömer ACAR
Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 10/8 Spring 2015