Öğr. Gör. Günay ÇELİKELDEN*
“TEŞBÎH” VE “İSTİÂRE”NİN BELÂGAT KİTAPLARINDAKİ GÖRÜNÜMÜ ÜZERİNE
ÖZ: Muhataba göre açık ve kusursuz bir söylem geliştirmenin kurallarını
inceleyen belâgat, “meânî, beyân ve bedîʽ” olmak üzere üçe ayrı-
lır. Meânî, sözün yerinde kullanılması için gerekli kuralları, beyân ile
bedîʽ ise edebî sanatlar genel başlığı altında görülen anlam ve söz sanatlarını
içerir. Anlam sanatları içinde yer alan teşbîh ve teşbîhten doğan
mecâzlar yani istiâre türleri, günlük konuşma ve yazı dilinin önemli unsurlarını
oluşturmaktadır. Bu makalede öncelikle belâgatin Arap, Fars ve
Türk edebiyatlarındaki gelişiminden kısaca söz edilecek, daha sonra Kazvînî’nin
Telhîs’inden başlanarak çoğu Tanzimat sonrasında Türkçe olarak
kaleme alınmış on bir belâgat kitabının “teşbîh” ve “istiâre” hakkında yapılmış
tarif ve tasnifleri sistemli bir biçimde ortaya konarak topluca de-
ğerlendirilecek; sonuç kısmında da küçük bir tartışma açılacaktır.
Anahtar Kelimeler: Belâgat, beyân, hakîkat, teşbîh, mecâz, istiâre