Arapçada Cümle Çeşitleri:

1- İsim Cümlesi: Cümle isim bir kelimeyle başlıyorsa isim cümlesidir.
2- Fiil Cümlesi: Cümle fiil bir kelimeyle başlıyorsa fiil cümlesidir.
3- Soru Cümlesi: Cümle soru edatı ile başlıyorsa soru cümlesidir.


İSİM CÜMLESİ (MÜBTEDA-HABER) ve MÜBTEDA-HABER UYGUNLUĞU: İsim cümlesi, bir durumu, bir varlığın nasıl olduğunu haber verir, bir hüküm bildirir. Umumiyetle, isim cinsinden bir kelime ile başlar.
Kitap faydalıdır الكتاب نافع Mektep temizdir المدرسة نظيفة
İsim cümlesinde, söze kendisiyle başlanan kelimeye mübteda denir. Mübteda, isim cümlesinin öznesidir. Özneyi niteleyen, öznenin durumunu haber veren kelimeye haber denir. Haber isim cümlesinin yüklemidir.
Kapı açıktır الباب مفتوح cümlesinde, الباب kelimesi mübteda, kapının ne durumda olduğunu bildiren مفتوح kelimesi ise haberdir. Mübteda, daima marife, haber ise nekra’dır.
Hem mübteda hem de haber marife ise, mübtedadan sonra gelen marife kelimenin, mübtedanın sıfatı olmayıp, haber olduğunu belirtmek için mübteda ile haber arasına munfasıl zamirlerden biri gelir ve ikisini ayırır.
Alah, işte O dosturفالله هو الولى Kardeşin alimdir أخوك هو العالم
Gerek mübteda, gerekse haber merfudur, merfu oluş, müfret kelimede, ötre ile, tesniyede elif ile, cemi müzekker salimde vav ile, cemi müennes salim ve cemi mükesserde ise ötre iledir.
Öğrenci zekidir الطالب ذكى Kız öğrenci zekidir الطالبة ذكية
İki öğrenci zekidir الطالبان ذكيان İki kız öğrenci zekidir الطالبتان ذكيتان
Öğrenciler zekidir الطلاب اذكياء Kız öğrenciler zekidir الطالبات ذكيات
Görüldüğü gibi, haber, mübtedaya, 1- Erlik-dişilik 2- Teklik-ikilik-çokluk bakımından uymaktadır.

Not: Mübteda, akıllı olmayan bir şeyi gösteren kelime olup cemi ise, haber, cemi olabileceği gibi, ekseriya müfret müennes olur.
Binalar büyüktürالعمارات ضحمات = العمارات ضحمة ß Bina büyüktür العمارة ضحمة

Haber Dört Çeşit Olabilir:
1- Tek kelime İnanmış kuvvetlidir المؤمن قوى
2- İsim veya fiil cümlesi
a)isim cümlesi: Komşunun kitapları çoktur الجار كتبه كثيرة
b)fiil cümlesi: Biz Müslümanları severiz نحن نحب المسلمين
3- Car ve mecrur Kağıtlar dosyadadır الأوراق فى الملف
4- Zarf Cennet anaların ayakları altındadır الجنة تحت اقدام الامهات

MÜBTEDA-HABER UYUMU

a) Haber tek kelime olduğunda, (1-Erlik-dişilik 2-Teklik-ikilik-çokluk bakımından) uyum, o tek kelime ile mübteda arasındadır.
Öğrenci zekidir الطالب ذكى Kız öğrenci zekidir الطالبة ذكية
b) Haber fiil cümlesinden ibaret olunca, bu uyum, fiil ile mübteda arasında olur.
Çocuk oynuyor الولد يلعب Kız oynuyor البنت تلعب
Çocuklar oynuyorlar الاولاد يلعبون Kızlar oynuyorlar البنات يلعبن
c) Haber, isim cümlesinden ibaret olursa, uyum, mübteda ile, cümlede bulunması gereken zamir arasında olur.
Öğrencinin kitapları çoktur الطالب كتبه كثيرة Kız öğrencinin kitapları çoktur اطالبة كتبها كثيرة
Öğrencilerin kitapları çoktur الطلاب كتبهم كثيرة Kız öğrencilerin kitapları çoktur الطالبات كتبهن كثيرة
Not: bir mübtedanın birden fazla haberi olabilir.
Kardeşin alimdir, sporcudur, tacirdir. اخوك عالم رياضى تاجر




FİİL CÜMLESİ: Fiil cümlesi, umumiyetle, zamana bağlı (işlenen, işlenmekte veya işlenecek olan) olayları anlatır ve bir fiille başlar.
Yağmur yağdı نزل المطر Çocuk oynuyor يلعب الطفل
Fiil cümlesinde esas unsurlar, fiil ile bu fiili işleyen fail’dir. mübteda isim cümlesinin öznesi olduğu gibi, fail de fiil cümlesinin öznesidir, daima merfudur.

FAİL ve FİİL–FAİL UYUMU: Fail (fiil cümlesindeki özne), fiilden sonra gelir, işi yapanı, fiili işleyeni gösterir, daima merfudur.
Hoca geldi جاء الاستاذ Kız oynuyor تلعب البنت
Fail, yukarıdaki misallerde görüldüğü üzere, ayrı bir isim olabildiği gibi, birinci, ikinci veya üçüncü şahıs zamiri de olabilir.
كسرتن الزجاج كسرتم الزجاج كسرن الزجاج كسروا الزجاج
كسرنا الزجاج كسرتما الزجاج كسرتما الزجاج كسرتا الزجاج كسرا الزجاج
كسرت الزجاج كسرت الزجاج كسرت الزجاج كسرت الزجاج كسر الزجاج
كسرت كسرت كسرت kelimelerindeki ت zamiri faildir.
كسرنا كسرتما كسرن كسروا kelimelerinde ise, sırasıyla و ن تما نا faildir.
كسر kelimesinde zamir müstetir (örtülüdür), takdiri هوdir.
كسرت kelimesinde zamir müstetir (örtülüdür), takdiri هى dir
Görüldüğü üzere, fail zamir olursa, zamirler mebni olduğundan, fail, mahallen merfu olur.

Örneğin; كسرت الزجاج cümlesinde كسر mazi fiildir, sükun üzere mebnidir. ت faildir, ref yerindedir. الزجاج mefulu bih’tir, fetha ile mansubdur.

Fail alameti, tesniyelerde elifdir, cemi müzekkerlerde ve beş isimde vavdır.
O ikisi camı kırdı كسرا الزجاج Onlar camı kırdılar كسروا الزجاج

Fail, görünen, ayrı bir isim ise, fiil ona, erkeklik ve dişilik bakımından uyar, yani, bu durumda, fail müzekkerse, fiil de müzekker, fail müennesse fiil de müennes olur.
Çocuk oynadı لعب الطفل Kız oynadı لعبت الطفلة
Fail, görünen, ayrı bir isim ise, fiil ona erkeklik ve dişilik bakımından uymakla beraber, ikilik ve çokluk bakımından uymaz, tekil olarak kalır.
Çocuklar oynadı لعب الاطفال Kızlar oynadı لعبت الطفلات
Halbuki, fail, görünen bir isim değilse, fiil ona, her bakımdan (erkeklik-dişilik, teklik-ikilik-çoklukta) uyar.
Çocuklar oynayıp yoruldular (هم) لعب الاطفال فتعبوا
İki çocuk oynadı ve yoruldu (هما) لعب الطفلان فتعبا
Kızlar oynayıp yoruldular (هن) لعبت الطفلات فتعبن

FİİL CÜMLESİNDE NESNE (MEFULU BİH):
Öğrenci bir mektup yazdı كتب التلميذ رسالة cümlesinde, fiil ve failden başka, düz tümleç (nesne) de vardır. Çünkü, cümlenin fiili, geçişli (nesne alan=müteaddi) fiildir, yaptığı iş, bir nesneye geçmektedir. Cümleyi كتب التلميذ şeklinde bırakırsak, “öğrenci yazdı” sözünden, onun ne yazdığı anlaşılamaz. Mananın eksik kalmaması için, öğrencinin neyi yazdığının belirtilmesi gerekmektedir. رسالة kelimesi, cümlede nesne (düz tümleç) dir. Kendisine Arapçada mefulu bih denir. Mefulu bih mensub olur. Müfret kelimede nasb alameti, üstündür.
NAİBU FAİL: fiili mechul (edilgen) olan cümlede fail bulunmaz, mefulun bih onun yerine geçer ve failin irabını alır. Böyle, gerçekte mefulun bih (nesne: düz tümleç) olan, görünüşte fail yerine geçmiş olan kelimeye naibu fail denir.
Çocuk suyu içti شرب الولد الماء Ana kızı dövdü ضربت الأم ولدها

Bu cümlelerdeki failleri kaldırıp fiilleri mechul yaparsak, mefulun bih’ler naibu fail olur.
Su içildi شرب الماء Kız dövüldü ضربت البنت

Malum fiilli cümlede, birden fazla mefulu bih varsa, fiil, mechul yapılınca, ilk mefulu bih, naibu fail olur, merfu olarak gelir.
Öğretmen, öğrenciye okumayı öğretti علم المعلم التلميذ القراءة
2.meful 1.meful fail malum fiil
Öğrenciye okuma öğretildi علم التلميذ القراءة
meful naibu fail mechul fiil

HAL: Hal, fiil olurken, failin, mefulun veya her ikisinin durumunu gösteren sözdür. Türkçedeki durum zarfı karşılığıdır. (nasıl?) sorusuna cevap teşkil eder.
Çocuk koşarak geldi جاء الولد عدوا
Halid binmiş olarak geldi جاء خالد راكبا
Cümlelerindeki son kelimeler hal’dir, failin durumunu göstermektedir.

Hasta sütü soğuk olarak içti شرب المريض الحليب باردا
Mahmudu uyur halde gördüm رايت محمودا نائما
Cümlelerindeki son kelimeler de hal olup mefulun durumunu göstermektedir.

Meyve olgun olarak yenir تؤكل الفاكهة ناضجة
Su soğuk olarak içilir يشرب الماء باردا
Cümlelerindeki son kelimelerde haldir, naibu failin durumunu göstermektedir.

Not: bir cümlede, birden fazla hal olabilir.
Tahir binmiş olarak gülerek geldi جاء طاهر راكبا ضاحكا
Çocuk ağlayarak, bağırarak oturdu جلس الطفل باكيا صائحا
Hal sahibine sahibul hal denir, umumiyetle marife olur.

HALİN ÇEŞİTLERİ: hal, yalnız bir kelimeden ibaret olabileceği gibi, isim cümlesi, fiil cümlesi, zarf, carr ve mecrur da olur.

a)İsim cümlesi: hal olan isim cümlesinin başında, bu cümleyi asıl cümleye bağlayan, hal vavı denen bir vav bulunur.
Bildiğiniz halde Allah’a eşler yapmayınız. فلا تجعلوا لله اندادا وانتم تعلمون
Subay susamış olarak savaştı قاتل الضابط وهو عطشان
b)Fiil cümlesi: hal olan fiil cümlesinin de başında, eğer cümlede, sahibul hale ait bir zamir yoksa, bu cümleyi asıl cümleye bağlayan hal vavı bulunur.
İmam güneş doğmadığı halde uyandı استيقظ الامام ولم يطلع الشمس
c)Zarf:
Arkadaşımın sesini, kapı arkasında olduğu halde işittim سمعت صوت صديقى خلف الباب
d)Carr ve mecrur:
Mahmud, sevinçle bir mektup okudu قرأ محمود رسالة فى فرح


BASİT İSİM VE FİİL CÜMLESİ: Basit cümle, bir hükmü, isteği, hadiseyi, açık olarak anlatan, unsurlarının her biri, cümle olmayan cümledir.
Öğrenci okumayı öğrendi تعلم التلميذ القراءة
Çok konuşma لاتتكلم كثيرا

Basit cümle, fiil cümlesi veya isim cümlesi olur. Bilindiği gibi cümle, fiille başlarsa, fiil cümlesi olur.
Rüzgar kapıyı açtı فتحت الريح الباب

Cümle, isimle başlarsa, isim cümlesi olur.
İlim faydalıdır العلم نافع

Basit cümlelerin bağlanışı: Basit cümleler, birbirlerine atıf edatı ile bağlanır. Kullanılacak edatlar, manaya göre değişir:

a)Yalnız bir takım unsurlar sıralanıyorsa, bu olayları anlatan basit cümleleri birbirine bağlamakta umumiyetle و kullanılır.
المسلم الحقيقى يصدق ولايكذب ويخشى الله ولايخشى العباد
Gerçek müslüman doğru söyler, yalan söylemez, Allah’tan korkar ve kullardan korkmaz.

b)Birbiri ardınca hızla olan hadiseleri anlatan basit cümleleri bağlamakta umumiyetle ف kullanılır.
Arkadaşıma rastladım, tokalaştık, konuştuk صادفت صاحبى فتصافحنا فتحدثنا

c)Ardı ardına olan, aralarında kısa da olsa bir zaman fasılası bulunan hadiseleri anlatan basit cümleler, birbirlerine umumiyetle ثم bağlanır.
Adam rüya gördü, sonra uyandı حلم الرجل ثم استيقظ

d)Netice, sebebe, umumiyetle ف ile bağlanır.
Çocuk düştü bir ayağı kırıldı سقط الطفل فانكسرت احدى رجليه

BİRLEŞİK İSİM VE FİİL CÜMLESİ:
a)Birleşik fiil cümlesi: Mürekkep (birleşik) fiil cümlesinde, temel cümle fiil cümlesidir, bu temel cümleye bir veya birkaç cümle bağlanır.
Meydanda oynayan bir çocuk gördüm رايت طفلا يلعب فى الساحة
Burada esas cümle, رأيت طفلا dir, يلعب فى الساحة ise mefulun bihi Nitelemekte, onun durumunu bildirmektedir, esas cümledeki mefulun sıfatıdır.

b) Birleşik isim cümlesi: Mürekkep (birleşik) isim cümlesinde esas, isim cümlesidir, bir veya daha çok cümle bu esas cümleye bağlanır.
Doğruluk, insana, her durumda yarayan bir dosttur. الصدق صديق ينفع الانسان فى جميع الاحوال