İsmi Mensub - İsm-i Mensub - İsmul Mesub اسم المنسوب


İSM-İ MENSUB (اسم المنسوب)
Bir yere, bir aileye, bir mesleğe, bir din veya mezhebe yahut herhangi bir şeye mensub olmayı bildiren, isimden türeyen ve sonu meksur “çift yâ” (- يٌّ)’lı isimlere denir.
Ayla ilgili القمريُّ - القَمَرُ Filistinli فلسطينيّ فلسطين -

İsm-i mensubda yâ’dan bir önceki harf kesralı olur. İsm-i mensubun i’rabı ise, sonundaki “yâ”da görülür:
Basralı Mekke’ye gitti ذهبَ البصريُّ إلى مكّةَ
Basralıyı gördüm رأيتُ البصريَّ
Basralıya uğradım مرَرتُ بالبصريِّ

İsm-i mensubun sonundaki şeddeli yâ’ya “nisbet yâ’sı” (ياء النسبة) denir. Sonunda nisbet yâsı bulunan isimlere de “ism-i mensub (اسم المنسوب ilgi ismi) denir.

İsm-i Mensubun Yapılış Kaideleri:
1- İsmin sonunda “yuvarlak ta” varsa, ism-i mensubu yapılırken “ta” düşer:
Basralı البصرة - البصريُّ Mekkeli - مكّيّ مكّة

2- Sonunda elif-i memdude (_َ اء) bulunan isimlerlin ism-i mensubu yapılırken elif-i memdudenin hemzesinin yerine vâv (و) getirilir:
Behralı بَهْراوِيٌّ - Behrâ بَهراء
Beyazla ilgili بَيْضاوِيٌّ - Beyaz بيضاء

Bazen da (_ ئيٌّ) şeklinde görülür:
Sulu (ماوِيٌّ) مائيٌّ - su ماء göğe ait (سَماوِيٌّ) سَمائيٌّ - gök سماء

3- Sonundan elif-i maksure (_َ ا ، _َ ى) bulunan isimlerin ism-i mensubu yapılırken, elif-i maksure vav’a çevrilir:
Manevî معنويّ - mana مَعْنى Dünyevî دُنيَوِيّ - dünya دُنثا

4- Sonunda (_ ي) ile biten isimlerin ism-i mensubu yapılırken, (_َ ى) gibidir. Ancak “vav”ın evvelindeki harf fethalanır:
Avukatla ilgili الحاميّ - avukat الحامي
Kadıyla ilgili (القاضيُّ) القاضويُّ - kadı القاضي

5- (فَعيلٌ، فُعيْلٌ، فَعيلةٌ، فُعَيْلة) vezninde bulunan isimlerin mensubu yapılırken, vezinlerin “ya” ları düşer:
قريش - القريشيُّ ثقيف - الثقَفِيُّ
جُنيهَةٌ - الجُنيهيُّ مدينة - المدنيُّ


İsm-i mensûb şu hususlardan birine aidiyeti belirtmek için kullanılır:

a) Cinsiyet;

تُرْكِيٌّ Türk فَرَنْسِيٌّ Fransız عَرَبِيٌّ Arab


b) Memleket;

إِزْمِيرِيٌّ İzmir’li بَغْداَدِيٌّ Bağdad’lı قاَهِرِيٌّ Kahire’l

c) Din;

مَسِيحِيٌّ Hristiyanlığa ait, Hristiyanlığa mensûb

إِسْلاَمِيٌّ İslâm’a ait , İslâm ile ilgili


d) Kabile, bir sınıf ya da topluluk;

قُرَشِيٌّ Kureyş kabilesine mensûb (Kureyş kabilesinden)

هاَشِمِيٌّ Haşîmi (kabilesine mensûb)

صَحاَبِيٌّ sahabeye mensûb, sahabi


e) Meslek;

تِجاَرِيٌّ ticârete ait, ticâretle ilgili زِراَعِيٌّ ziraate ait, ziraatle ilgili


f) Sanat;

فِضِّيٌّ Gümüşçü ذَهَبِيٌّ Altıncı سُكَّرِيٌّ Şekerci


g) Durum ve keyfiyet, herhangi bir sıfat;

تَجْرِيبِيٌّ Tecrübeye ait


İsm-i Mensubun Özellikleri:
1- İsimden türerler
2- İsim (cümlenin unsuru) olarak kullanılırlar
3- Kendilerinden önceki isimle münasebetleri varsa “sıfat” olurlar
4- Devlet, mezheb, kabile gibi topluluk bildiren isimlere şibhu’l-cemi veya cins isim denir. Bunlar topluluk ifade ettiklerinden, cemi manalıdır. Bunların müfredleri, nisbet yâ’sı ile yapılır.
Bir Arap العربيُّ Araplar العَربُ
Bu cins isimlerin cemisi de iki türlü gelir:
العربيُّ - العربُ ، العربِيون