İsmi Zaman - İsmi Mekan اسم الزمان واسم المكان


İSM-İ ZAMAN VE İSM-İ MEKÂN (اسم الزمان و اسم المكان)
Bir fiilin vuku bulduğu yeri ve zamanı gösteren, fiilden türemiş isimdir:
Yol, mezheb مذهب Gitti ذهب
Konulacak yer محلٌّ Konuldu حَلَّ


I- Sülasi fiillerin ism-i zaman ve ism-i mekânlarının iki vezni vardır:
مَفْعِلٌ مَفْعَلٌ
1- (مَفْعَلٌ) kalıbı daha çok sülasi muzari fiillerin orta harfi fethalı ve zammeli olanları ile sonu illetli fiiller içindir.
Oyun alanı, oyun zamanı لَعِبَ - يَلْعَبُ - مَلْعَبٌ

Sülasi sonu illetli fiillerin de ism-i zaman ve ism-i mekânı (مَفْعَلٌ) vezninden gelir:
Otlama zamanı, otlama yeri رَعَى - يَرْعَى - مَرْعًى

2- (مَفْعِلٌ) Kalıbı daha çok sülasi muzari fiillerin orta harfi kesralı ıolanlarla misal fiiller için kullanılır:
Oturulacak zaman, oturulacak yer جلسَ - يَجْلِسُ - مَجْلِسٌ
Konulan zaman, konulan yer نَزَلَ - يَنْزِلُ - مَنْزِلٌ

Sülasî misal fiillerin de ism-i zaman ve ism-i mekânı (مَفْعِلٌ) vezninden gelir:
Düşülen zaman, düşülen yer وَقَعَ - يَقَعُ - مَوْقِعٌ


II- Mezid fiillerin ism-i zaman ve ism-i mekânları aynı fiilin ism-i mef’ulleridir:
Gitme zamanı, gitme yeri انطلقَ - يَنْطلِقُ - مُنْطَلقٌ
Girdirme zamanı, yeri أدْخَلَ - يُدْخِلُ - مُدْخَلٌ

Mmezid fiillerin ism-i mef’ulleri;
a- İsm-i zaman olur
b- İsm-i mekan olur
c- Mimli masdar da olurlar

III- Bir iş (fiil)’in çok yapıldığı yeri gösteren ism-i zaman ve mekânın sonuna “yuvarlak ta” eklenir, bu isme “ism-i kesret” (اسم الكسرة) denir:
Okul درسَ - يدْرُسُ - مَدْرسَةٌ

İsm-i Zaman ve İsm-i Mekân’ın Özellikleri:
1- Fiilden türerler
2- Müştak isim olur
3- Sülasi fiillerin ism-i zaman ve ism-i mekânları aynı zamanda mimli masdardırlar
4- Mezid fiillerin ism-i zaman ve ism-i mekânları ism-i mef’ulleridir. İsm-i mef’ulleri aynı zamanda mimli masdarlarıdır.
5- Sülasî mücerredle ma’lum muzarilerden yapılır.