AKSAMI SEBA

AKSAM-I SEB’A (YEDİ KISIM)

Arapça’da fiiller, içinde illet harfi (و ي ا) bulunup bulunmaması bakımından iki kısma ayrılır: Sahih fiiller, illetli fiiller.

Sahih fiiller üç çeşittir: a) Sâlim b) Mehmûz c) Muzaaf

İlletli fiiller dört çeşittir: a) Misâl b) Ecvef c) Nâkıs d) Lefîf


Fiil sembol olarak 3 harfli (فَعَلَ) kelimesinde gösterilir. Fiilin birinci harfine bu sembolden yola çıkılarak fâu’l-fiil denir. Ortadaki (ع) fiilin ikinci harfini temsil eder ve ayne’l-fiil denir. (ل) harfi de fiilin üçüncü harfini temsil eder ve lâme’l-fiil adını alır. Aşağıdaki konularda bu lafızlar sık sık kullanılacaktır. Şimdi bu fiilleri ve çekimlerini sırayla görelim:

I) SAHİH FİİLLER

A) SÂLİM FİİL

Kuruluşunda harf-i illet denen ي و ا harflerinden biri bulunmazsa veya aynı cins iki harf (şeddeli olarak) yanyana gelmemişse yahut harfleri arasında hemze ( أ ء ) yoksa bu fiile sâlim fiil denir.

fiilleri gibi جَلَسَ -كَتَبَ – فَتَحَ – عَلِمَ

Sâlim fiille ilgili çekimleri daha önce gördüğümüz için burada tekrar etmiyoruz. Örnekleri:





جَلَسَ الْأَوْلاَدُ فِي الْحَدِيقَةِ.

Çocuklar bahçede oturdu.
اَلْأَوْلاَدُ جَلَسُوا فِي الْحَدِيقَةِ.

Çocuklar, bahçede oturdu.
Arapçada bir fiilin hangi harfi içine aldığı, şeddeli olup olmadığı, içinde illetli harfin bulunup bulunmadığı ya da kaç tane illetli harfin bulunduğu önemlidir. Çünkü fiilin çekimi sırasında ve emir yapılışında, fiilin aksam-ı sebada hangi kısma girdiğine göre şekil alır.

Aksam-ı seba: Yedi kısım demektir. Mazideki harf durumuna göre bir fiil yedi kısımdan birine girer.

Aksam-ı Seb’a ikiye ayrılır: 1- Sahih Fiiller 2- Mu’tel Fiiller.

Sahih fiiller: Kök harflerinden hiçbiri illetli harf olmayan fiil demektir. İllet harfleri “elif, vav, ye” harfleridir. Demek, bir fiilin kök harflerinde bu üç harften hiçbiri yoksa bu fiil sahih fiillerdendir. Sahih fiiller de kendi arasında üçe ayrılır. Bunlar: 1- Salim Fiil 2- Mehmuz Fiil 3- Mudaaf fiildir.

Mutel fiiller: Kök harflerinden biri veya ikisi illetli harf olan fiil demektir. Mutel fiiller 4 grupta incelenir. Bunlar: 1- Misel fiil 2- Ecvef fiil 3- Nakıs fiil 4- Lefif fiildir.

Şimdi sırasıyla bu fiil gruplarını inceleyelim. İlk önce Salim Fiil ile başlıyoruz:

Salim Fiil: Kök harflerinde illetli harf olmayan, hemze bulunmayan ve harf tekrarı olmayan fiildir. حَسُنَ ، عَلِمَ ، جَلَسَ ، فَتَحَ gibi fiiller salim fiillerdendir. Salim fiillerden olan جَلَسَ fiilinin mazi, muzari ve emir çekimini yaparak salim fiilin çekimini görelim:

Mazi çekimi:

Cem’i

Müsenna

Müfred


جَلَسُوا

جَلَسَا

جَلَسَ

Gaib
Onlar oturdular

İkisi oturdu

O oturdu


جَلَسْنَ

جَلَسَتَا

جَلَسَتْ

Gaibe
Onlar oturdular

İkisi oturdu

O oturdu


جَلَسْتُمْ

جَلَسْتُمَا

جَلَسْتَ

Muhatab
Sizler oturdunuz

Siz ikiniz oturdunuz

Sen oturdun


جَلَسْتُنَّ

جَلَسْتُمَا

جَلَسْتِ

Muhataba
Sizler oturdunuz

Siz ikiniz oturdunuz

Sen oturdun


جَلَسْنَا

جَلَسْنَا

جَلَسْتُ

Mütekellim
Biz oturduk

Biz ikimiz oturduk

Ben oturdum




Muzari çekimi:

Cem’i

Müsenna

Müfred


يَجْلِسُونَ

يَجْلِسَانِ

يَجْلِسُ

Gaib
Onlar oturuyorlar

O İkisi oturuyor

O oturuyor


يَجْلِسْنَ

تَجْلِسَانِ

تَجْلِسُ

Gaibe
Onlar oturuyorlar

O ikisi oturuyor

O oturuyor


تَجْلِسُونَ

تَجْلِسَانِ

تَجْلِسُ

Muhatab
Sizler oturuyorsunuz

İkiniz oturuyorsunuz

Sen oturuyorsun


تَجْلِسْنَ

تَجْلِسَانِ

تَجْلِسِينَ

Muhataba
Sizler oturuyorsunuz

İkiniz oturuyorsunuz

Sen oturuyorsun


نَجْلِسُ

نَجْلِسُ

أَجْلِسُ

Mütekellim
Biz oturuyoruz

Biz ikimiz oturuyoruz

Ben oturuyorum




Emir çekimi:

Cem’i

Müsenna

Müfred


اِجْلِسُو

اِجْلِسَا

اِجْلِسْ

Muhatab
Sizler oturun

Siz ikiniz oturun

Otur


اِجْلِسْنَ

اِجْلِسَا

اِجْلِسِي

Muhataba
Sizler oturun

Siz ikiniz oturun

Otur


Aksâm-ı Seb’a Kısımları

Kelimelerin içindeki harflerin illetli (ye, vav, elif) harf olup olmamasına (illetli olmayan harflere sahîh harf denilmektedir) ve harflerin tekrarlı olup olmamasına göre aşağıdaki gibi yedi kısmı ayrılırlar :

Sahîh
Sâlim (illetli harf (elif, vav ve ye) , hemze ve tekrarlanan bir harf bulunmaz)
Mehmûz (illetli harf (elif, vav ve ye) ve takrarlanan harf bulunmaz , aslî harflerden biri hemze harfidir)
Muzâ’af (aslî harflerinin ikinci ve üçüncü harfi aynıdır)
İlletli
Misal (aslî harflerden ilki ye veya vav harfidir)
Misâl-i vâvî (ilk harf vav)
Misâl-i yâyi (ilk harf ye)
Ecvef
Ecvef-i vâvî (ikinci harf vav)
Ecvef-i yâyî (ikinci harf ye)
Nâkıs
Nâkıs-ı vâvî (üçüncü harf vav)
Nâkıs-ı yâyî (üçüncü harf ye)
Elifli nâkıslar (üçüncü harf elif)
Lefîf
Lefîf-i mefrûk (İlletli harfler kelime başında ve sonunda)
Lefîf-i makrûn (son iki harf illetli)