International Journal of Science Culture and Sport (IntJSCS)
August 2015 : Special Issue 4
ISSN : 2148-1148
Doi : 10.14486/IJSCS367
Copyright©IntJSCS (www.iscsjournal.com) - 123
Arap Dilinde Ezdad (Zıt Anlamlılar) Konusu
Abdulmuttalip IŞIDAN, Ahmad ALDYAB
Yıldırım Beyazıt Üniversitesi Doğu Dilleri ve Edebiyatları Bölümü, Ankara, TÜRKİYE
Email: muttalipisidan@gmail.com
Özet
Diğer dillerde olduğu Arapçada da dilciler arasında tartışmalara sebep olan birçok konu
vardır. Arap dilinde dilcilerin arasında sürekli tartışma konusu olan konulardan biri de Ezdad
konusudur. Ezdad birbirinin zıddı olan iki kelime için aynı lafız kullanılmasıdır. Ezdad yani
zıt anlamlılık bütün dillerde mevcuttur ancak Arapçada bu konu diğer dillere göre farklılık
göstermektedir. Ezdad konusu Kur’an çalışmalarında, fıkıh çalışmalarında ve ibadet ile ilgili
çalışmalarda ele alınmıştır. Bunun yanı sıra tefsir alanı da ezdad konusunda faydalanmıştır.
Ezdadın önemi Kur’an-ı Kerim lafızlarında uygulanmasında gizlidir. Dilciler ezdad
konusunda ikileme düşmüşlerdir. Bazı dilciler ezdadı Arap dilinin güzelliği olarak
düşünürken bir kısmı da ezdadın Arapçayı fasih dilden uzaklaştırdığını ve anlam da kapalılık
meydana getirdiğini düşünmektedirler. Bu çalışmanın girişinde Ezdad kavramından ve Arap
dilindeki öneminden bahsedilecektir. Daha sonra ezdadın dildeki tanımı yapılacak ve eski
tanımı ile modern tanımı arasındaki farklardan bahsedilecektir. Bundan sonra ezdad kavramı
ile ilgili olarak ezdadın varlığını kabul eden ve reddeden dilcilerin görüşleri ele alınacaktır.
Daha sonra bir kelimenin ezdad olması için gerekli olan şartlardan bahsedilecektir. Daha
sonra ezdadın ortaya çıkış sebepleri ele alınacaktır. Çalışmanın sonunda ise ezdad konusuna
ilişkin görüşler sunulacaktır.
Anahtar Kelimeler: Arapça, Dilbilgisi, Arapça Dilbilgisi, Ezdad

International Journal of Science Culture and Sport (IntJSCS) August 2015
Copyright©IntJSCS (www.iscsjournal.com) - 124
The Subject of Ezdad (Antonyms) in Arabic Language
Abstract
As in other languages there are many issues which cause debate among linguists in Arabis
Language. One of the issues that is constantly the subject of debate among linguists in the
Arabic language is the Ezdad topic. Ezdad is to use the two words interchangeably for the
same word. Ezdad in other words antonyms available in all languages but it varies in Arabic
Language. Ezdad subject is discussed in studies related to Quran studies, fiqh studies and
worship studies and also tafseer area benefited from this subject. The importance of Ezdad is
hidden in the implementation of Holy Quran words. The linguists fell into disagreement on
Ezdad subject. Some linguists think that Ezdad is the beauty of Arabic Language while the
other think it moves away from Fusha Language. The concept of Ezdad and the şmportance of
Arabic Language will be discussed in the introduction of this study. And then definition of
Ezdad and differences between old and new definition of Ezdad. After that the views of the
linguists who accepts and who rejects the concept of Ezdad. Then the requirements of a word
to be Ezdad will be discussed. Then the reasons of occurence Ezdad will be discussed. And at
the end the opinions about Ezdad subject will be presented.
Keywords: Arabic, Grammar, Arabic Grammar, Ezdad

Special Issue on the Proceedings of the 4th ISCS Conference – PART B August 2015
Copyright©IntJSCS (www.iscsjournal.com) - 125
Giriş
Arap dili birçok zenginliği içinde barındırmaktadır. Bu dilin zenginliklerine girdiğimizde ise
kendimizi bu dilin belagatinin, güçlülüğünün, canlılığının içinde buluruz. Buradan bu dilin bir
tarafının diğerinden ayrılamadığı bir bütün olduğunu anlayabiliriz. Dildeki bu canlılıktan
dolayı bu dil diğer dillerde olmayan çeşitli yöntemler, özellikler ve olgulara sahiptir.
Kuran’da bu yöntemler ve türlerle ilgili yapılan fıkhı çalışmalar sınıflandırıldı ve dilin
özelliklerinden biri olarak bağımsız bir alan olmaya başladı. Buna istinaden bu alanda
çalışmalar yapılmaya başlandı.
1- Ezdad’ın Tanımı
Ezdad Lisan’ul Arab’ta bir şeyin zıddı, tersi olarak tanımlanmaktadır. Al-Wafi ise terimsel
olarak ezdadı bir kelimenin iki zıt anlama sahip olması olarak tanımlanmaktadır. Bunun yanı
sıra birçok yerde ezdad ortak ad olarak tanımlanmaktadır. Günümüzde ise ezdad bir kelimenin
iki zıt anlama sahip olması değil anlam olarak anlam bakımından birbirinin tersi olan
sözcükler olarak tanımlanmaktadır.
2- Ezdad Olgusu İle İlgili Görüşler
Ezdad olgusu ile ilgili çeşitli görüşler vardır. Bu görüşlerden birisi bir kelimenin iki zıt
anlama sahip olamayacağını düşünüp ezdadı reddedenlerdir. Ezdadı reddedenler Arapçadaki
ezdadları kaldırmak için çaba göstermiş ve bu konuda kitap yazmışlardır. Al-Jawaliqi bu
konuda önemli ilerleme kaydetmiş ve birçok ezdad kelimenin ezdad olmadığına açıklık
getirmiştir. Ebu Abbas Ahmed Bin Yahya ise beyazın siyah, siyahın beyaz olmayacağı
örneğinde bir kelimenin iki zıt anlamı taşıyamayacağını ifade etmiştir. ( Al-Jawaliqi, 1931)
Ibn Al-Anbari ezdadı kabul etmeyenlerin söylemlerini şu şekilde özetlemektedir: Bir
kelimede iki tane zıt anlam varsa bunun Arapça olması imkansızdır. Bir kelime de iki zıt
anlam varsa bunlardan biri Arapça ise diğeri farklı bir dildedir. Örneğin الجون Arapçada beyaz
anlamında ise başka bir dilde siyah anlamındadır. (Al-Anbari, 1960)
Ebu Ali El-Qaly ise ezdadı kabul etmemesinin nedeni şöyle açıklamaktadır: الصريم kelimesi
sabah anlamındadır çünkü geceden ayrılmıştır. Aynı kelime (الصريم (gece anlamındadır çünkü
gündüzden ayrılmıştır. Bu da Arapçada ezdad olmadığına delalettir. (Al-Qaly, 1906)
Ezdadı kabul edenler ise etmeyenlere göre daha fazladır. Ezdadı kabul edenlerden Al-Anbari
Arapların sözlerinin birbirini doğruladığı, başı ile sonunun uyuştuğunu, bir kelimede iki zıt
anlamın olabileceğini çünkü zıt anlamlardan birinde diğerinin özelliğini işaret eden bir belirti
olduğunu ifade etmektedir. (Al-Anbari, 1960) Bunun yanı sıra ezdadı ortak ad olarak kabul
edenlerde vardır. Bunlardan Suyuti ezdadın ortak isimlerin bir türü olduğunu ifade etmiştir.
3- Ezdad Şartları
1- İki zıt anlamın aynı dilde olması gerekir ve ilk başta iki zıt anlam aynı kelime içinde
olmamalıdır. Önce birinci anlam verilmelidir daha sonra farklı etkenlere istinaden birinci
anlamın zıddı olan ikinci anlam verilmelidir. (Ibn Al-Anbari, 1960)
2- Ebu Tayyip ezdadın şartının herhangi bir değişiklik olmaksızın bir kelimede iki zıt anlamın
kullanılması olduğunu ifade etmiştir. Başka bir ifadeyle bir kelimede iki zıt anlamın
türetilmesidir.
3- Ezdadlar dilciler yanlış telaffuz ettiği kelimelerden zıtlığından şüphe edilen kelimelerden
olmamalıdır.

International Journal of Science Culture and Sport (IntJSCS) August 2015
Copyright©IntJSCS (www.iscsjournal.com) - 126
4- Ezdadın Ortaya Çıkışının Sebepleri
Ezdadın ortaya çıkış sebeplerine farklı dilbilgisi kitaplarında yer verilmiştir. Bu sebpleri
aşağıdaki gibi sıralayabiliriz.
1- Lehçe Farklılaşması: Ezdad kelimeleri dildeki lehçe farklılaşmalarıyla açıklanabilir. Bir
kelime de iki zıt anlam varsa bunlardan biri Arapça ise diğeri farklı bir dildedir. الجون
kelimesi Arapçada beyaz anlamında ise farklı bir lehçe de ya da dilde siyah anlamında
olabilir. (Ahmad Omer Muhtar). Bununla birlikte bazı dilbilimciler Arapçada ezdad olgusunu
kabul etmemektedirler.
2- Genişleme: Bir kelimede iki zıt anlam varsa asıl anlam tektir. Daha sonra genişlemeyle
ikinci anlamda dahil olmuştur. (Subhi Salih)
3- Asıl Anlamın Genelleştirilmesi: Asıl anlam genelleştirilmiş gibi delalet edilir daha sonra
herhangi bir lehçeye ait olur ve zıtlık yönünde başka bir lehçeye ait olur. Örneğin الطرب
kelimesi zıtlık kitabında mutluluk ve hüzün anlamındayken asıl anlamı erkeğin üzüntüsünü ve
mutluluğunu belirleyen değişkenliktir.
4- Ezdadın ortaya çıkış sebeplerinden bir diğeri de Arapçanın diğer dillerden aldığı
kelimelerdir. Örneğin جلل kelimesi İbranice olup yuvarlanmak anlamındadır. Eğer yuvarlanan
şey hafif ya da ağırsa bu iki zıtlığı ifade etmek için tek bir kelime kullanılır. (Ahmad Muhtar
Omer)
5- Mecazı Akli: İsmi failin simi meful gibi ismi mefulun ise ismi fail gibi amel etmesidir.
Örneğin ayette geçen راضية عيشة في ifadesi tefsirciler tarafından مرضية olarak
yorumlanmaktadır. (Kemal, 1970)
6- Mecazı Mürsel: الناهل kelimesinin العطشان)susuz), الريان) susuzluğunu gidermiş olan)
anlamlarına gelmesidir. Birincisi asıl anlam ikincisi ise mecazı mürseldir. Çünkü susuz olan
bir kişinin su içmeye gidip ve sonunda susuzluğunu giderir. (Ahmad Omer Muhtar)
7- Asıl anlamdaki belirsizlik ve anlamın tam olarak belirlenememesidir. Bu yanlış
kullanımlarda ortaya çıkabilir. Bir taraf bir kelimenin asıl anlam olduğunu düşünürken diğer
bir taraf aynı kelimenin zıt anlam olduğunu düşünebilir. (Ahmad Omer Muhtar) Ebu Hatim
(حلق الماء في البئر إذا غار وسفل وحلق الطائر في الجو إذا ارتفع) :açıklamaktadır örnekle şu bunu
Su kuyuda yaratıldı ve alçalabilir, kuş havada yaratıldı ve yükselebilir. Anlamlardan
birbirinden uzaklaştığı varsayılmaktadır. Bir grup kelimenin anlamını yükselme olarak kabul
ederken diğer grup alçalma olarak kabul eder.
8- İfade gücünün artırılması ve dinleyiciyi etkilemesi: Antaki bu durumu şöyle
açıklamaktadır: Çok yakın bulduğumuz, sevdiğimiz biriyle ilgili olarak it herif, şeytan, çakal
gibi ifadeler kullanırız. Aynı zamanda çok hoşumuza giden bir şey için bir şey için çok kötü,
iğrenç ifadelerini kullanırız. Örneğin Endülüs’te bir kişiye çok yakışıklı olmasından dolayı
çirkin lakabı takılmıştır. (Muhammed Al-Antaki)
9- Her bir zıt kelimenin asıl kökleri farklılık göstermektedir. Yani kelime şekil olarak aynı
olsa da kök olarak farklılıklaşmaktadır. Örneğin ضاع fiili kaybolmak ve gözükmek
anlamındadır. Ancak bu kelimenin ortasındaki elif harfi kaybolmak anlamında olursa muzari
fiilde ortadaki harf ya (يضيع (olur, eğer gözükmek anlamında olursa muzari fiilde ortadaki harf
vav (يضوع(olur.

Special Issue on the Proceedings of the 4th ISCS Conference – PART B August 2015
Copyright©IntJSCS (www.iscsjournal.com) - 127
10- Değiştirme (İbdal): Zamanla kelimelere yeni sesler eklenerek değişime uğramasıdır.
Örneğin siyah anlamındaki الجون kelimesinin kökü جن kelimesidir. Ancak zamanla farklı
sebeplerden dolayı vav harfi eklenmiştir. (Rabhi Kemal)
11- Kalıpların hem olumlu hem de olumsuzluğa delalet etmesi: Bu kalıplar özellikle ،أفعل، عل ّف
عل ّتف kalıpları olup nahvin ispatı ve olumlu hale getirilmesi için kullanılır. Örneğin: ،زيدا اكرمت
أخرته، علمته.Bu aynı zamanda nahvin olumsuzlaştırılması ve yalanlanması içinde kullanılır.
أشكيت زيدا: أزلت شكواه، أعجمت الكتاب: أزلت استعجامه :Örneğin
12- Kalıpların failliğe ve mefulluğe delalet etmesi: فعيل kalıbı fail ve meful anlamında
َمن ve المؤت ِمن anlamındaki األمين :Örneğin. gelebilir
المؤت kelimeleridir. Bunun yanı sıra فعول
kalıbınında fail ve meful şeklinde kullanımı mevcuttur.
13- Ezdadların ortaya çıkışı toplumsal sorunlarla da ilgilidir. Çölde yaşamayı başaran ilgili
olarak çöle المفازة yani başaranın yeri ismi verilmiştir. Siyah kelimesinin beyaz olarak
isimlendirilmesi siyah yada kara kelimesindeki kötümserlikten kaynaklanmaktadır. Alay
konusunda örnek verecek olursak akıllı olan birisine deli diye hitap edilmesidir. Bunun yanı
sonra görebilene kör denmesi gibi toplumsal sorunlarla ilgili ortaya çıkan birçok ezdad
mevcuttur. (Enis, 1965)
14- Ezdadların ortaya çıkışının diğer sebebi de anlamların zihinde çağrışım yapmasıdır. Zıtlık
anlamlarla ilişkili bir durum olup kelimenin zıt anlamı direkt akla gelir. Örneğin arasında
kelimesinin ayrılıkla ilgili çağrışım yapmasıdır. Buna bağlı olarak ayrılık kelimesi de onun
zıddı olan beraberlik kelimesinin zihinde çağrıştırır.
15- Gordis ezdadların ortaya çıkışının insanların konuşmalarından ortaya çıktığını ve bu ilk
insanların düşünme yöntemlerinin kalıntılarını olduğunu ifade etmektedir.
5- Ezdad Olgusu
Ezdad olgusunun Arapçaya yöntem ve kelime açısından zenginlik, çeşitlilik kattığı ve dili
genişlettiği konusunda şüphe yoktur. Ezdadların ortaya çıkışının birçok sebebi olmasına
karşın bu sebeplerin birçoğunun temel dayanağı olmamasından dolayı ezdadların var olduğu
düşüncesini zayıflatmaktadır. Çünkü gerçekte bir kelime iki zıt anlam taşıyamaz. Herhanbig
bir Arap bir kelimeye iki zıt anlam yükleyemez. Bu dilin mantığına aykırıdır.
Ancak ezdad olgusunun tamamen yok sayılması imkânsızdır. Çünkü bu konu şiir Kur’an-ı
Kerim ile ilgili tartışmalarda kendine yer bulmuştur. Buradan kelimenin iki zıt anlamı
taşımasının dayanağı olduğunda bu olguyu kabul edebileceğimiz sonucunu çıkartabiliriz.
Ancak herhangi bir dayanağı ya da bağlamı olmaksızın ezdadı kabul etmek dilin mantığına
aykırıdır. Çünkü ezdadın estetiği bir kelimenin iki zıt anlam taşımasında değil bağlamın daha
iyi anlaşılması için anlama ifade gücü vermesindedir. Bunun yanı sıra ezdadın birçok dalıyla
da ilgisi vardır. Bunların başında belağat ve anlambilim gelmektedir.
Sonuç
Sonuç olarak aşağıda ezdadla ilgili önemli noktalar vurgu yapmak gerekir:
1. Ezdad konusunda yapılan oldukça sınırlı olup çok eski çalışmalardır.
2. Ezdad konusundaki bilimsel çalışmaların azlığı da bilimsel tartışma konusudur.

International Journal of Science Culture and Sport (IntJSCS) August 2015
Copyright©IntJSCS (www.iscsjournal.com) - 128
3. Modern dilbilim de ve Arapça öğretiminde ezdad konusundan istifade
edilememektedir.
4. Bu konuyla ilgili geniş çaplı çalışmaların olmaması konuya gerekli önemin
verilmediğinin göstergesidir.
5. Ezdad olgusuyla ilgili herhangi bir çalışma yapılmaksızın aynı bilgiler sürekli nesilden
nesile aktarılmaktadır.
6. Ezdad olgusundaki en önemli şey bağlamdır. Bağlam olmadığı sürece kelime tek
anlamlıdır.
KAYNAKLAR
Ahmad Muhtar Omer, 1974, Nahiv ve Dil Sorunları, Kahire
Ahmad Muhtar Omer, 1974, Anlambilim , Kahire
Ali Abdul Vahid Al-Wafi, 1956, Fıkh El-lugah, Kahire
Celaleddin Suyuti, Dilbilim, Kahire
Ebu Hatim, 1963, Ezdadlar, Beyrut
Ebu Tayyip, 1963, Ezdadlar, Şam
Ebu Ali El-Ghali, 1926, El-Emali, Kahire
Ibn Al-Anbari, 1960, Ezdadlar, Kuveyt
Ibn Al-Faris, 1963, As-sahibi Fi Fıkh El-lugah, Beyrut
Ibn Manzur, Lisan-ul Arab, Beyrut
İbrahim Enis, 1965, Arapçanın Lehçelerinde
Muhammed Al-Antaki, Al-Veciz Fi Fıkh Al-Lugah
Mevhub Al-Jawaligi, 1965, Şerh Edeb Al-Katib, Kuveyt
Ramadan Abduttevvab, 1973, Fusul Fi Fıkh El-Lugah
Subhi Salih, 1968, Fıkh El-lugah üzerine çalışmalar, Beyrut