TEFSİR ANABİLİM DALI IV. KOORDİNASYON TOPLANTISI
DEÜ İlahiyat Fakültesi, 11-13 Mayıs 2007 İzmir
“İlahiyat Fakültelerinde Okutulan Tefsir Dersinin Problemleri”nin tartışıldığı Tefsir
Anabilim Dalı Koordinasyon Toplantısı’nın dördüncüsü, Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat
Fakültesi tarafından 11-13 Mayıs 2007 tarihlerinde İzmir’de gerçekleştirilmiştir. Toplantılar
aşağıdaki şekilde gerçekleşmiştir.
11 Mayıs 2007 Cuma
Saygı Duruşu ve İstiklal Marşı ile başlayan etkinliklerin programı aşağıdaki şekilde
gerçekleşmiştir.
Açılış Konuşmaları (09:30-10:30)
İbrahim ACAR (İzmir İl Müftüsü)
Prof. Dr. Hüseyin ELMALI (DEÜ İlahiyat Fakültesi Dekanı)
Prof. Dr. Emin ALICI (DEÜ Rektörü)
Paneller
1.Modern Dönemde Kur’ân Yorumu (10:30-11:30)
Oturum Başkanı: Doç. Dr. Hüseyin YAŞAR
Doç. Dr. Abdülhamit BİRIŞIK: Modern Dönemde Kur’ân’ı Farklı Yorumlamaya Sevk
Eden Amiller
Doç. Dr. Fethi Ahmet POLAT: Modern İslam Düşüncesindeki Kur’ân Yorumlarının
Temel Hareket Noktaları
Doç. Dr. Mustafa ÖZEL: Son Dönemde Tefsire Yöneltilen Eleştiriler
Doç. Dr. Şehmuz DEMİR: Batı İle Münasebet Ekseninde Modern Dönemde Kur’ân
Yorumu
Dr. Burhan BALTACI
170
2. Kur’ân’ın Aydınlığında Yaşamak (15:00-17:30)
Oturum Başkanı: Prof. Dr. Lütfullah CEBECİ
İbrahim ACAR: Ahireti Kazanmada Dünya Hayatının Rolü
Prof. Dr. Süleyman ATEŞ: Kur’ân’a Göre İslam Toplumu
Prof. Dr. M. Kemal ATİK: Kur’ân’ın Işığında Allah’a ve Evrene Karşı Vazifelerimiz
Prof. Dr. Nasrullah HACIMÜFTÜOĞLU: Kur’ân’la Çağdaş Yaşamak
12 Mayıs 2007 Cumartesi
Kur’ân ve Tefsir Öğretimi Sorunları Anket Değerlendirme Sunumu (09:00-10:00)
Türkiye genelinde İlahiyat Fakültelerinin Tefsir Anabilim Dalından 112 öğretim elemanı
ve İlahiyat Bölümü dördüncü sınıfından 401 öğrenci ile yapılan anketin sonuçları ve
değerlendirmeler Yrd. Doç. Dr. Muammer ERBAŞ tarafından sunulmuştur. Burada yüzdelik
dilimler yerine sadece değerlendirmeler ve ulaşılan sonuçlara yer verilecektir.
I. Grup Sorular
Kur’ân-ı Kerim (Kur’ân’ı Kerim’in Tilavet, İçerik ve Anlam Olarak Bilinmesi)
Değerlendirmeler
Kur’ân’ı yüzünden ve ezbere okuma konusunda öğrenciler kendilerini belli ölçüde
yeterli görürken, bu hususu öğretim elemanları yetersiz bulmaktadırlar. Müfredat olarak
Kur’ân’dan yaptırılan ezber miktarını hem öğrenciler hem de öğretim elemanları yetersiz
bulmaktadırlar.
Ezber tercihinde öğrenciler ve öğretim elemanları aynı kanaattedirler. Öğretim elemanları
ve öğrenciler klasik sure veya aşır ezberleme tarzının yanı sıra akaid, fıkıh vb.
konulara referans olan ayetlerin ezberletilmesi görüşünü de benimsemektedirler. Kur’ân-ı
Kerim derslerinde yaptırılan ezberler ile meal ve tefsir derslerine ait müfredat arasında
irtibat kurulması uygun olacaktır.
Öğretim elemanları ve öğrencilerin ortak kanaati olarak öğrenciler; a. Aradıkları konu
ile ilgili Kur’ân’da bir ayet olup olmadığını bilmiyorlar, b. Muhteva olarak surelerin içeriği-
Kongre, Sempozyum ve Bilimsel Toplantı Değerlendirmeleri
171
ni bilmiyorlar, c. Kur’ân’dan ayet bulmaya yarayan eserlerden de yeterince istifade edemiyorlar.
Öğrencilerimizin çoğu Kur’ân ayetleri okunduğunda bunları yeterince anlamamaktadırlar.
“Kur’ân okumak” tabirinden öğrenciler ve öğretim elemanları büyük ölçüde manasını
ve muhtevasını bilerek okumayı anlamaktadırlar. Öğrencilerin aksine öğretim elemanları
“Mealinden okumayı” “Yalnızca Arapçasından okumaya” tercih etmektedirler. Kur’ân’ı anlamadan
okumanın değeri hakkında öğretim elemanları olumlu, öğrenciler ise olumsuz bir
kanaat içindedirler.
Öğretim elemanları ve öğrencilerin ortak kanaati olarak; a. Öğrenciler mevcut meallerden
büyük ölçüde istifade etmektedirler, b. Meal tercihleri büyük ölçüde parantezli ve
dipnotlu meallerden yanadır. Bunda, yakın dönemde çıkan ve oldukça tutulan Muhammed
Esed’e ait mealin etkisi olduğu düşünülebilir.
Meal tercihi konusunda sıralama değişebilse de ilk beş sırada yer alan mealler aynıdır.
(Süleyman ATEŞ, Diyanet Komisyon, Hasan Basri ÇANTAY, Muhammed ESED,
Elmalılı M. Hamdi YAZIR, Suat YILDIRIM.) Öğretim elemanları öğrencilere, daha ziyade
açıklama ve ek izahlar içeren mealleri tavsiye etmektedir. Öğrenciler, öğretim elemanlarının
hiç zikretmediği mealleri de tercih edebilmekte ve vakıf ve yayınevi öncelikli meallere de
belli bir ilgi göstermektedir. Öğrenciler kelime esaslı mealleri de tercih etmektedir. Öğrenciler
daha ziyade piyasada yaygın bir şekilde bulunan meallerden istifade etmektedirler.
II. Grup Sorular
Tefsir Kaynakları (Arapça Tefsirler, Türkçe Tefsirler ve Konulu Tefsir Çalışmaları)
Değerlendirmeler
Öğrencilerin ve öğretim elemanlarının ortak kanaati olarak öğrenciler; a. Arapça tefsirleri
tanımada yetersizler, b. Bunlardan istifade edebilmek için gerekli olan Arapça vb.
donanımları yetersiz, c. Bu tefsirlerden faydalanma durumları yetersiz.
Öğrenciler Arapça tefsirler arasında tercihte bulunurken öğretim elemanlarına yeterince
danıştıklarını düşünüyorlar fakat hocaları aynı kanaatte değiller. Arapça tefsir seçiminde
öğretim elemanları bunların diline önem verirken, öğrenciler müfessir ve muhtevanın
Dr. Burhan BALTACI
172
güvenirliğine önem veriyor. Ortak görüş olarak; tefsirlerin ait olduğu dönem son sırada
dikkate alınıyor. Öğrencilerin yarısından çoğu bir Arapça tefsire sahip bulunmuyor.
Öğretim elemanları lisans düzeyinde muhtasar bir tefsire, yüksek lisans ve doktora
düzeyinde temel kaynak niteliğindeki tefsirlere öncelik veriyor.
Öğretim elemanları, öğrencilerin Türkçe tefsirleri tanımalarını yetersiz bulurken bunlardan
istifadelerini yeterli görmekte, bu noktada çelişkili bir görünüm oluşmaktadır. Öğrenciler
kendilerini Türkçe tefsirleri tanıma ve onlardan istifade etme konusunda yeterli görmektedirler.
Türkçe tefsir tercihinde, öğretim elemanları muhtevaya önem verirken, öğrenciler
müfessire öncelik vermektedirler. Ortak kanaat olarak; Türkçe tefsirlerde önce akademik
gruplar, sonra Diyanet tercih edilmektedir. Öğretim elemanları tek bir akademisyeni öne
alırken öğrenciler s,ivil dini kesimleri buna tercih etmektedir. Öğrencilerin % 90’nı bir veya
daha fazla Türkçe tefsire sahiptir. Öğretim elemanları nazarında Elmalılı Hamdi YAZIR’ın
meal ve tefsirinin büyük bir önceliği vardır.
Öğretim elemanları; a. Arapça tefsirlerin Türkçe’ye çevrilmesine olumlu yaklaşmaktadırlar,
b. Yeni tefsir yazılmasını gerekli görmektedirler. Bu noktada beş tefsir projesinin
çalışma, on bir projenin de düşünce aşamasında olduğu anlaşılmaktadır.
Ortak kanaat olarak; öğrencilerimiz konulu tefsir hakkında yeterli bilgiye sahip değiller.
Bu nedenle derslerde bu alandan ne kadar istifade edildiği hususundan emin değiller.
Bu konuda ankette yazdıkları eser isimlerinin çoğu konulu tefsir alanının dışında yer almaktadır.
Yöntem olarak; öncelikle klasik ve konulu tefsir metodunun eşit ağırlıkta olmasını,
ikinci sırada konulu tefsire ağırlık verilmesi gerektiğini ifade etmişlerdir. Öğretim elemanlarının
lisansüstü çalışmalarda konulu tefsire bakışı bazı çekincelerle beraber büyük çoğunlukla
olumludur.
III. Grup Sorular Tefsir Usulü
Değerlendirme
Temel kavramların bilinmesi, Kur’ân ve tefsir tarihi hakkında alt yapı ve Kur’ân’ı doğ-
ru anlama donanımı itibarıyla öğretim elemanları öğrencileri yetersiz bulmakta, öğrenciler
ise buna katılmamaktadırlar. Ortak kanat olarak; tefsir usulü kaynaklarının Kur’ân’ı anlamada
yetersiz kaldığı düşünülmektedir.
Kongre, Sempozyum ve Bilimsel Toplantı Değerlendirmeleri
173
Öncelik itibariyle usul konuları ve tefsir çeşitlerinde benzer tercih görülmektedir. (Rivayet,
İctimaî, Bilimsel tefsirler olmak üzere…) Öğretim elemanları mezhebi tefsiri işârî
tefsirin önüne alırken, öğrenciler işârî tefsiri öne almaktadır.
Öğretim elemanları semantiğe önem vermekte, fakat öğrenciler bunu yeterince bilmediklerini
düşünmektedirler. Öğretim elemanları tarihsellik, hermenötik vb. konulara
%50’nin altında önem verirken, öğrenciler yine bunları yeterince bilmediklerini ifade etmektedirler.
Usul konusunda benzer eserler ön plana çıkmakla birlikte, öğrenciler kendi fakültelerindeki
hocaların eserlerinden daha fazla istifade etmektedirler.
IV. Grup Sorular Genel Tefsir Öğretimi
Değerlendirme
Ortak kanaat olarak; a. Tefsir derslerine duyulan ilgi yüksektir, b. Fakat tefsir derslerinden
beklenen fayda ve verim düşük bulunmaktadır.
Ortak kanaat olarak; a. İlahiyat programlarındaki tefsir derslerinin oranı yetersiz bulunmakta,
b. İşleniş tarzı itibariyle mevcut tefsir derslerinin Kur’ân’ı doğru anlama nosyonu
kazandırmada yeterli olmadığı ifade edilmektedir.
Özel tefsir dersleri konusunda öğretim elemanlarının hedefi, tefsir derslerini takviye
ve bir sonraki üst düzey tefsir öğrenimine hazırlık yapmaktır. Öğrencilerin önceliği ise kendi
ihtiyaç ve sorularına karşılık bulmaktır.
ÇALIŞTAY (10:30-12:30)
Aşağıda yer alan tartışma başlıkları ve ilgili sorular çerçevesinde, yapılan anket sonuçları
da değerlendirmeye tabi tutularak nelerin yapılması gerektiği tartışılmıştır.
ÇALIŞTAY TARTIŞMA BAŞLIKLARI
I.. Grup Sorular: Kur'an-ı Kerim
1. Kur'an'ı yüzünden okuma ve ezberleme konusundaki yeterlilik bağlamında
Kur'an-ı Kerim dersleriyle Tefsir dersleri arasında ilişki kurulması hakkındaki görüş ve
önerileriniz.
2. Öğrencilerin Kur'an'ı muhteva olarak bilme, aradıkları konularda ayet bulma ve
bu yönde hazırlanan eserlerden istifade edebilme durumlarının geliştirilmesi hakkındaki
Dr. Burhan BALTACI
174
görüş ve önerileriniz.
3. ‘Kur'an okuma' tabiri bağlamında Kur'an'ın mana olarak anlaşılması, bunun de-
ğeri ve öğrencilerin bu konuda geliştirilmeleri hakkındaki görüş ve önerileriniz.
4. Kur'an'ın anlaşılması bağlamında meallerin önemi, bunlardan istifade etme ve
tercihte bulunma durumu hakkındaki görüş ve önerileriniz.
II. Grup Sorular: Tefsir Kaynakları
1. Öğrencilerin Arapça tefsirleri tanıma, bunlara başvurabilmek için gerekli dil vb.
donanıma sahip olma ve onlardan istifade durumunun geliştirilmesine yönelik
görüş ve önerileriniz.
2. Tefsir derslerinde okutulmak üzere yapılan Arapça tefsir seçimindeki isabet ve
bu konuda görüş ve önerileriniz.
3. Öğrencilerin Türkçe tefsirleri tanıması, bunlardan istifade etmesi ve öğretim
elemanlarının tefsir derslerinde okutulmak üzere Türkçe tefsir seçimindeki isabet
konusunda görüş ve önerileriniz.
4. Yöntem ve içerik olarak yeni Türkçe tefsir yazımı konusundaki görüş ve önerileriniz.
5. Konulu tefsir metodunun bilinmesi, tefsir derslerinde bu tür eserlerden istifade
edilmesi ve yüksek lisans - doktora düzeyinde bu tür çalışmalar yaptırılması
konusundaki görüş ve önerileriniz.
III. Grup Sorular: Tefsir Usulü
1. Öğrencilerin tefsir, te'vil, tercüme vb. kavramlar, Kur'an'ın mushaflaşma süreci
ve tefsir tarihi konusunda yeterli düzeye ulaştırılması konusundaki görüş ve
önerileriniz.
2. Klasik tefsir usulü konuları ve rivayet-dirayet-işârî tefsir yöntemleri bağlamında
tefsir derslerinin Kur'an'ı doğru anlama ve yorumlama nosyonu kazandırmadaki
yeterliliği hakkındaki görüş ve önerileriniz.
3. Tefsir derslerinde felsefe, sosyoloji vb. beşeri bilimlerden, semantik gibi modern
yöntemlerden ve tarihsellik, hermenötik gibi çağdaş yaklaşımlardan istifade
edilmesi hususlarında görüş ve önerileriniz.
Kongre, Sempozyum ve Bilimsel Toplantı Değerlendirmeleri
175
4. Tefsir derslerinde okutulan mevcut tefsir usulü eserlerinin yeterliliği ve bunların
geliştirilmesi hususundaki görüş ve önerileriniz.
IV. Grup Sorular: Genel Tefsir Öğretim Yöntemi
1. Tefsir derslerine duyulan ilgi ve bu derslerden elde edilen verimin artırılmasıyla
ilgili görüş ve önerileriniz.
2. Tefsir derslerinde benimsenen mevcut ders işleme yöntemlerinin, Kur'an'ı doğ-
ru anlama ve yorumlamadaki yeterliliği ve bunların geliştirilmesiyle ilgili görüş
ve önerileriniz.
3. Tefsir derslerini takviye amacıyla yapılan özel tefsir çalışmalarıyla ilgili görüş ve
önerileriniz.
DEĞERLENDİRME (15:00-17:00)
Yukarıda konu başlıkları ve soruları yer alan ve dört grup halinde çalışmalarını yürü-
ten çalıştayda yapılan tartışmalar ve değerlendirmeler birleştirilmiş ve aşağıdaki sonuçlara
yer verilmiştir.
Kur’ân-ı Kerim
1. Kur’ân ve Tefsir dersleri arasında irtibat sağlanmalıdır.
2. Ezberlenen ayet ve surelerin anlaşılması da sağlanmalıdır.
3. Belli konularda belli ayetler seçilmeli ve bunlar ezberlenmelidir.
4. Fakülte bitinceye kadar Kur’ân’ın baştan sona meal-metin olarak okunması
sağlanmalıdır.
5. Yetiştirilen öğrencilerin iyi bir öğretici olarak yetiştirilmesi sağlanmalıdır.
6. Kur’ân konu ve fihristlerinin tanıtılmasında internetten faydalanılmalıdır.
7. Kur’ân’ın mahiyeti ve nasıl okunacağına yer verilmelidir.
8. Konulu mealler ve açıklamalı mealler tavsiye edilmelidir.
Tefsir
1. Arapça dersleri birinci sınıfta yoğunlaşmalı sonraki sınıflardaki tefsir derslerine
hazırlık olmalıdır.
Dr. Burhan BALTACI
176
2. Arapça tefsirler yanında Türkçe tefsirlere de yer verilmelidir.
3. Test tekniği ile lise yıllarında yetişen gençliğin yorum yeteneği zayıftır. Yorum
yeteneği geliştirilmelidir.
4. Teknolojiden istifade ile tefsir kaynakları verilmelidir.
5. Türk Halk Edebiyatı ile Divan Edebiyatından istifade edilmelidir.
6. DİB.’nın hadiste yaptığı proje benzeri bir proje konulu tefsirde de yapılabilir.
7. Konulu tefsirde devam edilmelidir. Usulü hakkındaki tartışmalar ise devam ettirilmelidir.
8. Ortak metinler hazırlanmalı, ders dışı okumalar yapılmalıdır. Kütüphaneler tanı-
tılmalıdır.
Tefsir Usulü
1. Temel kavramlar net tanımlanmalı ve görüş birliğine varılmalıdır.
2. Kur’ân’ı bütüncül anlamaya geçilmelidir.
3. Usul komisyonları oluşturulmalıdır.
4. Çağdaş yöntemler nihai yöntemler değildir. Bunların olgunlaşması sürece bırakılmalıdır.

5. Ehl-i Kitab’ın gelenekleri de bilinmelidir.
6. Olgunlaşmamış usul tartışmaları öğrencilere aktarılmamalıdır.
7. Yazılan eserler tekrar edilmemeli orijinalleri yazılmalıdır.
8. Ulumu’l-Kur’ân ve Tefsir Usulü karıştırılmamalıdır.
9. Kur’ân’ın vahiy kaynaklı olduğu göz önünde tutularak her türlü yönteme müspet
bakılmalıdır.
10. Yeni bir tefsir usulü oluşturulmalıdır.
11. Tefsir usulünde Kur’ân’ı anlamaya yer verilmelidir.
Tefsir Öğretim Yöntemi
1. Öğrencilerin kendilerini geliştirmelerini sağlayan faaliyetler yaygınlaştırılmalıdır.
2. Derslere öğrencilerin katkısı sağlanmalıdır.
Kongre, Sempozyum ve Bilimsel Toplantı Değerlendirmeleri
177
3. Dersler özel derslerle takviye edilmeli ve kalite yükseltilmelidir.
4. Öğretim elemanları kendilerini yenilemelidir.
5. Derslerdeki eleştiriler olumlu olmalıdır.
Dilek ve Temenniler
Bu bölümde ise “Tefsir ders saatlerinin artırılması, Yüksek Lisans ve Doktoraya Kı-
raat derslerinin açılması, Arapçanın geliştirilmesi için Hazırlık Sınıfı’nın tekrar açılması”
önerileri dile getirildi. Toplantılara katkıda bulunan kurum temsilcileri ile Tefsirin Türkiye’de
gelişmesine katkı sağlayan profesörlere plaket takdimi ile sona erdi. Bizler de bu toplantının
hazırlanmasına katkılarından dolayı Prof. Dr. Hüseyin Elmalı, Prof. Dr. Ömer Dumlu, Doç.
Dr. Hüseyin Yaşar, Doç. Dr. Mustafa Özel, İbrahim Acar, Hamdi Gevher, Yrd. Doç. Dr.
Muammer Erbaş, Dr. Ziya Şen, Arş.Gör. Seyfullah Efe’den oluşan tertip heyetine teşekkürlerimizi
sunuyoruz.
Dr. Burhan BALTACI



Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi, e-posta: baltaciburhan@hotmail.com