EKEV AKADEMİ DERCİSİ Yıl: 7 Sayı: 17 (Güz 2003)-------
KUR'AN'DA "ZEVC" KELİMESİ VE
TÜRKÇE'YE ÇEVİRİ SORUNU
49
~ '".;... .
Mevlüt ERTEN (1i;)
Özet
Her dilde olduğu gibi Arapça'da da, dolayısıyla Kur'an da çeşitlimanalarda kullamlan
çokanlamlı kelimelerin bulunduğu bir gerçektir. Bunlarlll cümle içerisinde hangi anlam
da kullamldığı ancak bağ/amlarmdan anlaşılabilmektedir. Bu husus çevirilerde de önem
arzetmektedir. Bilhassa çevirifen metin, bir kutsal kitap olan Kur 'an olunca çok anlamlı kelimelerin
bağiamma dikkat edilmesi çok daha hayati bir önem arzetmektedir.Bu yazıda,
kullamldığı bağiamın doğru tespit edilmemesi ve dolayısıylada farklı anlamları gözardı
edilerek Arapça'daki belirli anlamları dikkate almarak Türkçe'ye çevirifen zevc kelimesini
ele aldık. Zevc kelimesi, Kur'an da çok kullamlan kelimelerden birisidir. Kur'an'm
Türkçe çevirilerinde bu kelimenin Kur'an'da kullamldığı diğer anlamları dikkate atmmadan
kelimenin Arapça'daki belirli anlamlarmdan olan çift ve zevce (karı) anlamı ön plana
çıkarılmış bunun bir sonucu olarak da mürereimler Kur'an'da geçen bir çok zevc kelimesine
çift ve zevce (karı) anlamını vermişlerdir. Böylece okuyucularm yanlış anlamalarma
yol açmış/ardır. Çalışmamızda ilk önce zevc kelimesinin Arap Dilindeki kullamm alanları­
m saptadık.Daha sonra kelimenin Kur'an'daki kullamm/arım tek tek ele alıp Kur'an'm
Tiirçe çeviri/erindeki hataları belirmeye çalıştık.
Anahtar Kelimeler:Eş (kan-koca), çift, cins,tür,smıj,topluluk,benzeri.
The Problem of"Zevc" Word in tlıe Quran and its Translation into Turkish
Abstract
lt is afact that ılıere aresome words whiclı have different meanings as in alllanguages.
The Arabic, tlıerefore the Quran, is no exception. We can grab the true meanings of these
words ifwe take into account the contexts that they are used. This is crucial in translation.
lt even becomes moreviral if the text is the Quran which is one of the holy books. This study
concerns with the word of zevc which is used in the Quran and has different meanings. In
most of tlıe Turkish translations.of this word w e can see that it is translated w ithout paying
attention on the contexts. The }vord zevc is one oftlıe words that mostly usedin the Quran.
In its Turkish translation, only its pair and wife meanings have been used without fooking
at other meanings that are also used in the Quran. As a result of this, the translators have
given to zevc the meaning ofpair and wife without regarding other meanings which are also
found in the Quran.
In this study, I firstly detected the uses ofzevc in Arabic. Secondly I have efaborared different
uses of zevc in the Quran and their mistranslations into Turkish. ''
.:: .. :
Key Words: Spouse (Wife-lıusband), Pair, Species, Class, Community, Similar. ._,
*) Dr., Vıiiz.
(e-posta: ertenmevlut @ hatmail . com)
50/ Dr. Mevlüt ERTEN---------EKEV AKADEMİ DERCİSİ
Problem
Kur'an okunduğunda onda çeşitli manalarda kullanılan çokanlamlı kelimelerin (eleWizu'l-müştereke)
bulunduğu görülür. Yani bir kelimenin bir ayette ifade ettiğimana
ile, yine aynı kelimenin diğer ayetlerde ifade ettiği anlamlar aynı olmamaktadır. Bu çokanlamlı
kelimeler, Arapça'da dilcileri ve usulcüleri öteden beri meşgul etmiştir. Bu kelimelerin
sayılan da hayli fazladır. Bunların cümle içerisinde hangi anlamda kullanıldı­
ğı ancak baglamları göz önünde bulundurolduğunda anlaşılabilmektedir. Çokanlamlı
kelimelerin cümle içerisinde hangi anlamda kullanıldığının belirlenmesi, o dilden başka
bir dile çeviride de önem arz etmektedir. Bilhassa çevrilen metin, Kur'an gibi kutsal bir
kitap olunca çokanlamlı kelimelerin bağlarnma dikkat edilmesi çok daha hayati bir önem
arz etmektedir.
Bu yazıda, kullanıldığı bağlarnın doğru tespit edilmemesi ve dolayısıyla da farklı anlamları
göz ardı edilerek Arapça'daki belirli anlamları dikkate alınarak Türkçe'ye çevrilen
zevc kelimesini ele alacağız. Zevc kelimesi, Kur'an'da fıil formu dışında zevc (tekil)
zevceyn (ikili) ve ezvac (çoğul) isim formlarında çok kullanılan kelimelerden birisidir.
Kur'an'ın Türkçe çevirilerinde bu kelimenin Kur'an'da kullanıldığı diğer anlamları
dikkate alınmadan kelimenin Arapça'daki belirli anlamlarından olan çift ve zevce (hanım)
anlamı ön plana çıkarılmış bunun bir sonucu olarak da mütercimler Kur'an'da gecen
bir çok zevc kelimesine çift ve zevce anlamını vermişlerdir. Dolayısıyla da okuyucuların
yanlış anlarnalarına yol açmışlardır.
Çalışmamız iki kısımdan oluşmaktadır. İlk önce, zevc kelimesinin Arap dilindeki
kullanım 'alanlarını saptayacağız. 'Daha sonra da kelimenin Kur'an'daki kullanımlarını
ele alıp Kur'an'ın Türkçe çevirilerindeki hataları belirlemeye çalışacağız.
Bilindiği gibi, Türkçe'de elliden fazla Kur'an çevirisi bulunmaktadır. Bu mealierin
hepsine tek tek bakmak çok zor olacağından, genelde de bu mealierin birbirlerinin benzerleri
olmalan sebebiyle mevcut mealler arasından on tanesiyle yetinmeyi uygun gördük!.
Zevc Kelimesinin Anlam Alanı
Zevc kelimesi tekin(fert) zıddıdır. Şöyle denir : Zevc(çift) veya ferd(tek). İşte eşierden
her bırine zevc (karı-koca) denir. Birbiri ile ilişkili olan her iki şey ister aynı olsunlar
isterse zıt olsunlar onlara zevcan (çift) ve onlardan her birine de zevc denir. Bu anlamda
zevcan ikiyi, zevc de teki ifade eder. Çağulu ezvactır. Arapça'da bu husus şöyle
ifade edilir : "Onda bir çift ayakkabı (zevca nial) veya bir çift güvercin (zevca hamam)
var." Yani bu ifadedeki "zevca" (tesniye-ikili) kelimesi iki erkek iki dişi ya da bir dişi bir
erkek anlamında kullanılmıştır. Bu kullanımda zevc kelimesi tekil formunda zevcü hamam
şeklinde gelmez, çünkü zevc kelimesi burada tekdir. Arap dilinde Allah Teaiii'nın
1) Bu meali er şunlardır: M. Harndi Yazır, Kur'an-ı Kerim ve Meal-i Şerifi, (haz. ve not. Ertuğrul Özalp)
işaret Yat., istanbul 2000.; H. Basri Çantay, Kur'an-ı Hakim ve Meal-i Kerim, İstanbul 1981.; Ö. Rı­
za Doğru!, Tanrı Buyruğu, İnkılap ve Aka Bas., İstanbul 1980.; Hüseyin Atay-Yaşar Kutluay,
Kur'an-ı Kerim ve Türkçe Anlamı, D.i. B. YAY., Ankara 1985.: Süleyman Ateş, Kur'an-I Kerim ve
Yüce Meali, Kılıç Kitabevi, Ankara 1988.; Fikri Yavuz, Kur'an-ı Kerim ve Meali Alisi, Sönmez Neş­
riyat, İstanbul 1979., Ali Özek ve arkadaşları., Kur'an-ı Kerim ve Türkçe Açıklamalı Meali, Medine
1992.; Ziya Kazıcı- Necip Taylan, Kur'an-ı Kerim Meali, Çağrı Yay., İstanbul 1993.; Yaşar Nuri,
Kur 'an-ı Kerim Meali, Yeni Boyut Yay., İstanbul 1994.; Suat Yıldırım, Kur'an-ı Hakim ve Açıklamalı
Meali, İstanbul 1998.
KUR'AN'DA "ZEVC" KELİMESİ VE TÜRKÇE'YE ÇEVİRİ SORUNU-- 51
şu sözü bunun açık delilidir: ": .. erkek ve dişiden ibaret olan çifti (zevceyn) O yarattı"2.
Görüldüğü gibi, onlardan her biri (erkek ve dişi) zevcdir. Ebu Zer'den rivayet edilen bir
hadisde Hz. Peygamber şöyle der: "Kim Allah yolunda zevceyn (çift) infak ederse o ki-
şiyi (cennete sokmak için) cennetin bekçileri acele eder." Ebu Zer; "Maldan zevceyn nedir
? diye sorması üzerine Hz. Peygamber; " İki köle, iki at veya iki deve" der. Kelimenin
diğer anlamları şunlardır: Benzeri anlamında şöyle denir:" Bende bunun benzerleri
(ezvac) vardır (=İndi min hiiza ezvac). ",cins, tür, çeşit, sınıf, grup ve topluluk anlamı­
na3.
Yukarıdaki tariflerden anlaşıldığına göre, zevc kelimesi çift olmayı ifade eder. Kelio
me, tekil formunda kullanıldığında, çifti oluşturan elamanlardan biri, yani tek anlaniıtj_L.
dadır. Fakat anlam olarak çiftİn her iki elamanını da kapsar niteliktedir. Zevcan-zevceyiı
şeklinde kullanıldığında ise çift anlamında çifti oluşturan elamanlardan her ikisini qe
içerir nitelikte iki anlamdadır. polayısıyla zevc kelimesi, tekin zıttı, kendisinin eşi olan
tekdir. Buna göre zevc kelimesinin anlarnlarını şöyle tespit edebiliriz:
l-Eş (karı-koca),
2-çift,
3- cins, tür, çeşit,
4- sınıf,grup, topluluk,
5- benzeri.
Zevc Kelimesinin Kur'an'da Kullanımı
Zevc kelimesi Kur'an'da 81 yerde geçmektedir. Kelime 5 yerde fiil formunda, 17
yerde zevc (tekil), 7 yerde zevcan ve zevceyn (ikili), 52 yerde de ezvac (çoğul) formlarında
isim olarak geçmektediı:4.
Kelimenin fiil formunda geçtiği 5 yerden birinde, Hz. Peygamber'e Zeyneb binti
Cahş'ın nikahlanması (zevvecna)5, iki yerde, muttakllerin (sorumluluğunun bilincinde
olanların) ahirette iri gözlü hurilerle evlendirileceği (zevvecnahüm)6, bir yerde, Allah'ın
dilediğine dişiler, dilediğine erkekler, dilediğine de onları çift (yüzevvicühum) yapaca-
ğı:· Hem dişi, hem erkek verdiği7, bir yerde de, nefislerin (yaptıklarıyla) birleştirildiği
(züvvicet)8 şeklinde; nikahlamak-evlendirmek, birleştirmek çift yapmak anlamlarında
2) 53.Necm, 45.
3) Bkz. el-Ezhert, M. b. Ahmed, Tehzlbu'l-Luğa, Thk. M.Ebu'l-Fadl İbrahim, Xl. 151-155.; el-Cevheri,
İsmail b. Hammad, es-Sıhiih, Thk. A. Abdulğafar Attar, 1.320.; İsfehiini, Ragıb, Müfredat, Thk.
Safvan Adnan Davudi, Beyrut 1992, s.384-385.; İbn Manzfir, Lisiinü'l-Arap, Beyrut, trs, 11.291-
293.; ez-Zebidi, Muhammed Murtada, Tiicu'l-Arus, 11.54-55.
4) Bkz.Muhammed Fuad Abdü'l-Baki, el-Mucemu'l-Müfehres Li Eljiizi'l-Kur'an, İstanbul 1984,
s.332-334.
5) 33/Ahzab,37. ·· •..
6) 44/Duhan,54; 52/Tur,20. Dilci Ragıb İsfehiini Allah'ın insanların cennet hayatında huriler ile':iiir
zevciyet ilişkisi kuracaklarını bildirdiğini ancak, bunun dünya hayatındaki karı-koca ilişkisi şeklihde
bir ilişki olmadığını, kendine özgü bir beraberlik olduğunu ifade ederek şöyle der: ( Ve zevvecnahüm
bi hurin ) yani onları hurilerle birleştirdik bir araya getirdik (karennahüm) anlamındadır. Bu'-
rada, dünya hayatındaki karı-koca ilişkisi şeklinde bilinen bir ilişki olmadığına dikkat çekilerek zevveçtühü
imraeten şeklinde söylerdiği gibi zevvecnahüm lıüren tarzında gelmeyip zevvecnalıüm bi
lıurin biciminde gelmiştir .. Bkz. lsfehani, Ragıb, a.g.e., s.385.
7) 42/Şura, 50.
8) 81/Tekvir, 7.
52 /Dr. Mevlüt ERTEN---------EKEV AKADEMİ DERCİSİ
kullanılmıştır. Kelimenin isim formunda geçen diğer şekillerine gelince, şimdi bunların
hangi anlamda kullanıldığını tek tek görelim.
1- Eş (karı-koca-dişi-erkek) Anlamında
Zevc kelimesi Kur'an'da en çok eş anlamında kullanılmaktadır. Bu, insanlar için kullanıldığında
karı kocadan , hayvanlar için kullanıldığında da dişi ve erkek hayvandan her
birini ifade etmektedir. Bu bağlamda kelime en fazla da eşierden karı anlamıyla kullanılmıştır.
Bu anlam metin içi bağlamdan kolayca çıkarılabilir. Çevirilerde bu hususta bir
problem gözükmemektedİr. Kelimenin bu anlamıyla kullanıldığı ayetler şunlardır: 2. Bakara,
25, 35, 234, 240; 3. Ali İmran, 15; 4. Nisa, 1,12, 20, 57; 6. En'am, 139; 7. A'raf,
189; 9. Tevbe, 24; 13. Ra'd, 23, 38; 16. Nahl,72; 20. Taha, ll?; 21. Enbiya, 90; 24. Nur,
6; 25. Furkan, 74; 26. Şuara, 166; 30. Rum; 21; 33. Ahzab, 4, 6, 28, 37, 50, 52, 53, 59;
36. Yasin, 56; 39. Zümer, 6; 40. Mü'min, 8; 42. Şura, ll; 60. Mümtehine, ll; 64. Teğabün,
14; 66. Tahrim, 1,3, 5; 70. Meariç, 309.
Bu ayetlerin çoğunda zevc kelimesi nikah, talak,ölüm, miras ve benzeri münasebetlerle
geçmekte olup fıkhl anlam içerrnektedirler. Mesela, 2. Bakara, 234: "İçinizden
ölenlerin, geriye bıraktıkları eşleri-karıları (ezvac), dört ay on giin (bekleyip) kendilerini
gözetlerler .... " Bu bağlamda Mısırlı kadın müfessir Aişe Abdurrahman Kur'an-ı Kerim'de
bu anlamda geçen zevc kelimesiyle ilgili önemli bir tespit yaparak şöyle der:
"Kur' an kan-koca arasındaki ailevi münasebeti, maddi ve manevi bir uyum hali olarak
tanımlamaktadır. İşte Kur'an, bu uyum halinin devam ettiği ailevi ilişkide, kadını
"zevc" kelimesiyle, uyumsuzluğun bozulduğu ilişkilerde ise, kadını "imrae" kelimesiyle
zikretinektedir. Mesela kan ile "koca arasında inanca dayalı bir ayrılığın söz konusu olduğu
durumlarda Kur'an "imrae" kelimesini kullanmaktadır. Sözgelimi Hz. Nuh,
Hz.Lut ve Firavun'un karısından bahsederken devamlı "inırae" kelimesi kullanılmaktadırlO,
Hz. Adem ile Hz. Havva arasındaki ilişkide ise Hz. Havva, "zevc" kelimesi ile ifade
edilmektedirll. Keza Hz. Zekeriyya, bir çocuk sahibi olmak için Allah'a niyaz eder-
9) Bu kategoride zikrettiğimiz ayetlerden 2.Bakara,25; 3. Ali İmran, 15; 4. N isa, 57'de Allah Teala dünya
sonrası hayatta cennetle ilgili olarak " ... Orada onların (ezvac mütahhere) tertemiz eşleri (karıları)
da olacak ... " buyurur. Tüm klasik tefsirler ve birinci el tilolajik kaynaklar ayetlerde geçen (ezvac
mütahhere) ifadesine zevceler yani kanlar, anlamı vermişlerdir. Bu ayetleri Yazır, Çantay, Doğru!,
Yavuz ve Kazıcı-Taylan zevceler, diğer mütercimler ise eşierden karıları mı yoksa karıları-kocaları
her ikisini de mi tasrih etmeksizin eşler diye müphem bir şekilde tercüme etmişlerdir. Ancak H. Yazır
zevceler şeklinde tercüme ettikten sonra şu tefsiri yapar: " onlar için o Cennetlerde tertemiz,
pampak çifti er, eşler yani erkekler için zevceler, kadınlar için zevçler vardır. Ve bunların hiç birinde
dünyadaki pisliklerden eser yoktur. Bunlar sadece tahir değil her veçhile mutahherdirler o zevcelerde
ne maddi olan kir, hayz ve ni fas vesaire gibi tabii cismani ne de ahlaksızlık, geçimsizlik, biçimsizlik,
münasebetsizlik olmadığı gibi zevcler de öyle pampak, ıertemizlerdir." (Yazır, M.Hamdi, Hak
Dini Kur'an Dili, 1.276.) Buradan anlaşılan Yazır, ayette gecen ezvac kelimesine eşler (karı-koca)
anlamı vermiştir. Burada şunu ifade edelim ki, Kur'an'ın ataerkil bir kültüre indiği düşünülürse, tarihsel
bir ifade olan (ecvac mütahhere) ifadesinin "karılarınız" şeklinde tercüme edilmesi doğal bir
şeydir. Ancak zevc kelimesi sernantİk olarak hem erkek hem de kadın eşleri ifade ettiğinden ve kanlar
şeklinde tercüme etmemizi metin dışı karine diyebileceğimiz yukarıdaki karineden başka metin
içi herhangi bir karine olmadığından yani mutlak kullanıldığından ezvac kelimesini burada erkek
ve kadın eşiere irca ederek kocalar ve karılar şeklinde tercüme etmemizde bir sakınca yoktur. Nitekim
M. Harndi Yazır da bu anlamı vermiştir. Aynı şeyleri 9. Tevbe, 24 ; 13. Rad, 23 ; 23. Mil'minfin,
6; 25. Furkan, 74; 40. Mümin, 8; 64. Tegabün, 14. ayetleri için de söylememiz mümkündür.
lO) 66. Tahrim, 10-1 ı; ı ı. Hud, 8 ı.
ll) 2. Bakara 35; 7. A'raf, 19; 20. T1iha, 117; 33. Ahzab, 37.
KUR'AN'DA "ZEVC" KELİMESİ VE TÜRKÇE'YE ÇEVİRİ SORUNU-- 53
ken, karısının kısır olduğundan söz etmektedir. Ve bu anlatım içinde "zevc" kelimesini
değil, "imrae" kelimesini kullanmıştırl2. Çünkü kendisiyle karısı arasında normal biHilevi
ilişki söz konusu değildir. Ancak daha sonra Kur'an ayetlerinde Hz. Zekeriyya'ya,
bir oğlan çocuğu olarak Hz. Yahya'nın verildiği zikredilmiş ve aynı ayet içinde Hz. Zekeriyya'nın
hanımı için "zevc" kelimesi kullanılmıştırl3. Çünkü ilahi kudret tarafından
Hz. Zekeriyya'nın hanımının kısırlık hali giderilmiş, Hz. Zekeriyya ile hanımı arasında
normal ailevi ilişki hali teessüs etmiştir."l4
Aişe Abdurrahman burada Kur'an'da yer alan kelimelerin yalnızca sözlük anlamıyla
anlaşılamıyacağı, kelimelerin Kur'an'ın bütünlüğü içerisinde kazandığı mananın esas
alınması gerektiğini vurgulamaktadır.
Kelime Kur'an'da üç yerde koca anlamıyla kullanılmıştır. Bu ayetlerde de zevc kelimesi
yukanda zikrettiğimiz münasebetlerle geçmekte olup fıkhl anlamda kullanılmış­
tır. Kelimenin bu anlamı, metin içi bağlamdan kolayca çıkarılabilir. Çevirilerde de bu hususta
bir problem yoktur. Bu anlamda zevc kullanımının geçtiği ayetler şunlardır: 2. Ba-
. kara, 230, 232; 58. Mücadele,!.
Zevc kelimesi Kur'an'da üç yerde de dişi ve erkek hayvan anlamında kullanılmıştır.
Bunlardan birisi 6. En'am, 143-144: "Sekiz eş (ezvac): koyundan iki, keciden iki, deki:
O, bunların erkeklerini mi, dişilerini mi, yoksa bu iki dişinin rahimlerinde bulıman yavruları
mı haram etti? ... Deveden de iki, sığırdan da iki .... " İkincisi 39. Zümer, 6: " ... Sizin
için hayvanlardan sekiz eş ( ezvac) meydana getirdi..." ı 5
M. Harndi Yazır, Ali Özek ve arkadaşlan hariç, mütercimler bu ayetlerde geçen 'Semaniyete
ezvac' ifadesini "sekiz çift" diye tercüme etmişlerdir. Üstelik parantez içi bir
açıklama da yapmadan. H. Yazır ayeti sekiz eş diye tercüme ettikten sonra tefsirinde şu
açıklamayı yapar :
"Zevc, cinsinden bir diğeri ile beraber bulunan demektir ki bunlardan her biri diğerine
nazaran zevc, kendi kendine ferd tesmiye olunur. Ve binaenaleyh zevc ikisinin de-
ğiı: ikiden birinin diğerine nazaran ismidir. İkisine birden 'zevcan, zevceyn' denir. Şu
halde zevc tam manasıyla bizim 'çift ' dediğimiz değil 'eş ' yani bir çiftİn her bir tekidir.
Mesela sekiz çift dediğimiz zaman 'on altı eş' anlaşılır. 'Semaniyete ezvac' ise ayette
beyan olunduğu üzere ikisi koyun, ikisi keci, ikisi deve, ikisi sığır cinsinden olmak
üzere erkek ve dişi dört çift fakat sekiz zevcdir."l6 Dolayısıyla da ayette geçen 'Semaniyete
ezvac' ifadesinin Türkçe'ye ' Sekiz çift' şeklinde tercüme edilmesi Türkçe acısından
yanlıştır.
Bu anlamda geçen üçüncü ayet; 42. Şura, 11 : "O (Allah), ... hayvanlardan da (kendilerine)
e şler ( ezvac) yaratmştır. ... "
2-Çift (erkek-dişi vb. kar§ıtlar) Anlamında
Zevc kelimesi, Kur'an'da on yerde bu anlamda geçmektedir. Bunlar sırasıyla şunlardır:
ll. Hud, 40; 13. Rad, 3; 23. Mü'minun, 27; 35. Fatır, ll; 36. Yasin, 36; 43.Zuhruf,
12) 19. Meryem, 5; 3. Al-i İmran, 40.
13) 21. Enbiya, 90. . .
14) Bkz. Koç, MehmetAkif, Bir Kadın Müfessir Aişe Abdurrahman Ve Kur'an Tefsirindeki Yeri, ist!ı_nbul
1998, s.65-66. '
15) '.faberi, Muhammed b. Cerir, Camiu'l-Beyan, Beyrut,1984, VIII. 65, XXXIII.l94.; ez-Zeccac, ~l;ıu
lshiik, Meani'l-Kur'an, Thk: Abdülcelil Abduh Şelebi, 11.299.; IV.345.; ei-Ezheri, a.g.e., XI.154.
16) Yazır, M. Hamdi, Hak Dini Kur'an Dili, İstanbul 1979, III. 2072.
54 /Dr. Mevlüt ERTEN---------EKEV AKADEMİ DERCİSİ
12; 51. Zariyat, 49; 53. Necm, 45; 75. Kıyamet, 39; 78. Nebe, 8. Bunlardan dört yerde,
Fatır, Yasin, Zuhruf ve Nebe surelerinde ezvac (çoğul) diğerlerinde ise zevceyn (ikili)
şeklindedir.
Kelimenin ezvac (çoğul) şeklinde geçtiği ayetler: 35. Fa tır, ll: "Allah sizi önce topraktan,
sonra nutfeden yarattı, sonra sizi çift, çift ( ezvacen) yaptı ... "
36. Yasin, 36: "Yerin bitirdiği şeylerden, insanların kendilerinden ve (daha) bilemedikleri
(nice) şeylerden, bütün çiftleri ( ezvac) yaratan Allalı 'ı tesbi/ı ve takdis ederim."
43. Zuhruf, 12 "Bütün çiftleri ( ezvac) O yaratmıştır ... "
78. Nebe, 8: "Ve sizi çift çift ( ezvacen) yarattık." Müfessirler, Allah Teaiii'nın bu
ayetlerde canlı yada cansız bütün varlıklarda bulunan çift kutupluluğa işaret ettiğini, ifade
ederler17.
Mütercimler, ayetlerde ezvac (çoğul) şeklinde geçen kelimeleri, genellikle çift çift,
çiftler(erkek-dişi) şeklinde tercüme ederek Türkçe'ye doğru aktanmını sağlamışlardır.
Ayetterin bağlaıniarına baktığımızda da kelimenin bu anlamda kullanıldığını kolaylıkla
anlarız.
Zevc kelimesinin zevceyn (ikili) formunda geçen ayetlere gelince; kelime hem ll.
Hud, 40 hem de 23. Mü'minfin, 27'de : "Nihayet emrimi::. gelip de sular coşup yükselmeye
başlaymca Nuh 'a dedik ki: (Canlı çeşitlerin her birinden) birer çift (zevceyn isneyn)
ile ... aifeni ve iman edenleri gemiye yükle."
13. Rad, 3: "Yeri döşeyen, ... ve orada bütiin meyvelerden çift (zevceyn isneyn) yaratan
O 'dur. "
51. Zariyat, 49: "Her şeyden de·çift (zevceyn) yarattık ki, düşünüp öğüt alasımz."
53. Necm, 45 : "Şurası muhakkak ki-(rahime) atıldığmda nutfeden- erkek ve dişiden
ibaret olan çifti ( ezzevceyn) O yarattı."
75. Kıyamet, 39 : "Ondan-alaka- erkek ve dişi çiftini( ezzevceyn) yarattığı."
Bu ayetlerde tesniye-ikili formunda geçen zevceyn kelimesini; Ali Özek ve arkadaş­
ları" (canlı çeşitlerin) her birinden iki eş ile ... ", H. Atay-Y. Kutluay "Her cinsten birer
çifti ... ", Ö. R. Doğru! "Her şeyden erkekli dişili birer çifti ... ", S. Yıldırım "erkekli dişili
ikişer eş ile ... " vb şekilde tercüme ederek Türkçe'de doğru aniaşılmasını sağlamışlardır.
Ancak H. B. Çantay, S. Ateş ve Y. Nuri iki çift, ikişer çift şeklinde çevirerek Tilrkçe
ı7) Bkz. Tal?!!ri. a.g.e., XXII. ı22., XXIII. 5., XXV. 53.; ez- Zeccac, a.g.e., V. 272.; Zemahşeri, Mahmud
b. ümer, Keşşaf, Beyrur 197~1 III. 302.; Razi, Fahreddin, Mefaıilıu'l-Gayb, Beyrut 1990,
XXVII. 198.; Beydavi, Abdullah b. Omer, Envarü't-Tenzll, Beyrut, trs., IV. 180. Allah Teala bu ve
benzeri ayetlerde, canlı ya da cansız bütün varlıklarda bulunan çift kutupluluğa işaret etmektedir.
Bu durum insanlar, hayvanlar ve bitkilerdeki iki cinslilik, (tabiattaki) aydınlık ve karanlık, sıcak ve
soğuk, artı ve eksi çekim ve elektrik gücü, atom un yapısındaki artı ve eksi yükler (proton ve elektronlar)
vb. olduğu gibi, karşıt fakat birbirini tamamlayıc;:ı güçlerin varlığında kendini gösterir. (Esed,
Muhammed, Kur 'an Mesajı, çev: C. Koytak-A. Ertük, Istanbul ı '}97, Il. 90 ı. Ayrıca bu hususda geniş
bilgi için bkz. Nurbaki, Haluk, Kur'an-ı Kerimden Ayetler ve Ilmi Gerçekler, Ankara ı988, s.26-
30.) Ancak, burada ezvac ifadesinin asıl sevk sebebi "bütün alemin halkını anlatmak değil, bir şerik
ve naziri bulunan bütün eşlerin, bütün çiftierin mahluk olduğunu ve binaenaleyh mahlukun haIika
eş alamıyacağını anlatarak halikın nezahet ve vahdaniyyetini is bat etmektir. Bundan başka ezvac
tabir olunmasında diğer bir nükte daha vardır ki hayatı beşeriçin evvelki nimetlerden daha ziyade
ehemmiyyeti haiz olan izdivac nimetinin halkına işaret ile şükre tehyic ifade eder. Netekim ezvac
şöyle beyan buyuruluyor. O çiftleri ki (Mimma tünbitü'l-Ardu) Arzın bitirdiklerinden-evvelki
ayette zikr olunan ve olunınıyan envaı nebatat ve eşcar (ve min enfüsihim) ve kendi netisierindenerkek
ve dişi (ve mimma la ya'lemüne) ve daha bilemiyecekleri şeylerden-ki ne göz görmüş, ne kulak
işitmiş, ne de bir beşerin hatırına gelmiştir." (Yazır, M. Hamdi, Hak Dini Kur'an Dili, VI. 4028.)
KUR'AN'DA "ZEVC" KELİMESİ VE TÜRKÇE'YE ÇEVİRİ SORUNU-- 55
Kur'an okuyuculannın yanlış anlarnalanna yol açmış gözükmektedirler. Zira Türkçe'de
iki çift dendiği vakit dört, yani dört eş anlaşılırl8. Halbuki ayetlerde ifade edilen bir çifttir.
Nitekim M. Harndi Yazır da tefsirinde zevceyn kelimesini şöyle açıklar: "Zevceyn;
yani iki zevc, erkek ve dişi gibi zevc ve zevceden mürekkeb bir çift eş demektir. Bunun
bir de 'isneyn' diye iki ile tavsıf olunması, tekid veya ikişer manasma tevzi' için oldugu
söyleniyorsa da bunun bir taksim olması daha zahirdir · "
Şöyle ki her meyvenin çiçeğinde hayvanatın erkek ve dişisi mesabesinde bir çift eş
vardır ki o meyve bunların izdivac ve telkıhinden hasıl olur. Netekim ( ve erselna erriyaha
levagıha ) buyurulmuştur. Sonra bu zevceyn de iki kısımdır. Bir kısmı ayrı ayrı
menşelerde mesela incirin erkeği başka ağaçta, dişisi başka ağaçta çıkar. Bir kısmı da
hem uzvi tezkir hemde uzvi tenisi haiz olan hunsa halinde aynı menşede çıkar ki ekser
çiçekler böyledir. İşte zevceyn tabirile her meyvede çiftleşen alelıtlak erkek ile dişi, isneyn,
tavsıfıle de bunların hunsası ve gayri hunsası anlatılmıştır .. "l9
3-Cins, Tür, Çeşit Anlamında.
Kelime 6 yerde cins, tür ve çeşit anlamında geçmektedir. Bu anlamda zevc kelimesinin
geçtiği ayetler şunlardır: 20. Taha, 53; 22. Hac, 5; 26. Şuara, 7; 31. Lokman, lO; 50.
Kaf, 7; 55. Rahman, 52.
Bu ayetlerde zevc kelimesi, TaM suresinin ilgili ayetinde ezvac (çoğul), Ralıman suresinde
zevcan (ikili), diğerlerinde ise zevc (tekil) formlanyla geçmektedir.
20. Taha, 53 " ... , gökten su indiren ve onunla türlü türlü bitki ( ezvacen) çıkaran
O'dur." Yani, muhtelif tat, koku ve şekillerde çeşitli bitkiler çıkaran Allah'tır20.
55. Rahman, 52 "İkisinde de ( Cemzet'deki iki bahce) lıer meyveden iki cins (zevcan)
bulunacak." ayetindeki zevcan iki cinstir21. Bir cinsi bilinen/tanınan, diğer cinsi yabancı
(ğarib) olan22. Yani, yaşadığımız hayattaki tecrübelerimize dayanarak tasavvur edilebilen
kavrayışlar yahut duyarlıklar ile bizim için tasavvur edilemeyen ve bu nedenle, ancak
remizler veya temsiller yoluyla hissedilebilenler23. Mütercimlerimiz genellikle bu
ayetlere çift anlamı vermişlerdir.
Diğer tekil formuyla geçen ayetler sırasıyla; " ... Yeri de kurumuş, ölmüş görürsün.
Fakat biz onun üzerine suyu indirdiğimiz zaman titreşir, kabarır ve her güzel türden
(zevc behiç) bitirir."24; "Yere bakmadı/ar mı, orada lıer güzel türden (zevc kerim) bitirdik?"25;
"Gökten bir su indirdik de orada lıer güzel türden (zevc belıiç) bitirdik "26;
"Arzı nasıl yaydık, ona sağlam dağlar attık, onda lıer gii::;el türden (:::eve belıiç) bitirdik"27

18) Bkz. Doğan, Mehme.~, Büyük Türkçe Sözlük, İstanbul 1987, s.206.; TDK, Türkçe Sözlük, Ankara
1988, 1.308.; MEB, Ornekleriyle Türkçe Sözlük, Ankara 1995, 1.537.
19) Yazır, M. Hamdi, a.g.e., IV. 2956.
20) Taberi, a.g.e., XXVI. 174.; Zemahşeri, a.g.e., Il. 540. , ..
21) Taberi, a.g.e., XXVII. 148.; ez-Zeccac, Ebu İshak, Meiini'l-Kur'an, Thk:Abdülcelil Abdüh Şelebf,
V. 102. .
22) Zemahşeri, a.g.e., IV. 49.
23) Esed, Muhammed, Kur'an Mesajı: Meal-Tefsir, çev: C. Koytak-A. Ertürk, İstanbul1996, III. 1100.
24) 22. Hac, 5.
25) 26. Şuara, 7.
26) 3 ı. Lokman, 10.
27) 50. Kaf, 7.
56 /Dr. Mevlüt ERTEN---------EKEV AKADEMİ DERCİSİ
Bu ayetlerde zevc kelimesi ayetlerin vaki olduğu anlam örgüsü içinde tür, cins ve çe-
şit anlamıyla kullanılmıştır28. Daha açık bir ifadeyle ayetlerin bağlamlarından bu anlam
anlaşılmaktadır.
Mütercimler, bu ayetlerde geçen "zevc" kelimesini, kelimenin "çift" anlamından hareketle
genellikle çift veya çift çift, bazen de aynı anlamda olmasına rağmen bir yerde
çift başka bir yerde de sınıf, tür ve çeşit anlamını vermişlerdir. Mesela H. B. Çantay 22.
Hac,5'de geçen zevc kelimesini çift anlamında çevirirken 3 ı. Lokman, 10 ve 50. Kaf,
Tde geçen aynı kelimeyi sınifşeklinde tercüme etmiştir. Keza Fikri Yavuz aynı ayetleri
bir yerde çift, bir yerde her çift ve çeşit, bir yerde de sınıf anlamında çevirmiştir. Ancak
Ömer Rıza Doğru!, söz konusu ayetlerde geçen zevc kelimelerine çeşit, tür anlamı vererek
doğru anlamı yakalamıştır.
4-Sınıf, Grup, Topluluk Anlamında.·
Kelime 3 yerde 15. Hicr, 88; 20. Taha, 131; 56. Vakıa, 7. ayetlerinde sınıf, grup, topluluk
anlamında geçmektedir.
"Sakın onlardan bazı sımflara-grup/ara ( ezvacen) verdiğimiz dünya ma/ma göz dikme,
onlardan dolayı üzülme ve müminlere alçakgönüllü ol. "29 Ezvac çoğul ismi burada
'sınıf-topluluk' anlarnındadır30. Muhammed Esed de, filologların ezvac çoğul isminin
burada 'birtakım' insanlar, 'bazı' kimseler anlamında olup, bazı çağdaş Kur'an mütercimlerinin
zannettiği gibi 'çiftler' demek olmadığında görüş birliği içinde olduklarını
ifade eder31.
Çoğu çevirilerde ayette geçen ezvacen kelimesine grup, sınıf anlamı verilerek doğ­
ru anlam yakalanmıştır. Ancak Süleyman Ateş, parantez içinde sımflara ifadesini kullanarak
Y. Nuri de parantez içi bir açıklama da yapmadan kelimeyi bazı çiftiere diye tercüme
etmişlerdir. Bu anlamda geçen diğer ayetler şunlardır:
20. Taha, 131: "Onlardan bazı sımflara-top/uluk/ara ( ezvacen) kendilerini denemek
için verdiğimiz dünya hayatınm süsüne gözlerini dikme. Rabb'inin rızkı daha hayırlı ve
dalıiı süreklidir. "32
56. Vakıa, 7: "Ve sizler de üç smıf-grup ( ezvacen) olduğunuz zaman. "33
Mü tercimler bu ayetlerde geçen ezvac kelimelerine de grup, topluluk anlamı vermiş­
lerdir. Y. Nuri ise, yukarıda olduğu gibi, Taha suresi 13 ı. ayetini bazı çit/ere, Vakıa suresi
7. ayetini ise üç çiftlsmif diye tercüme etmiştir.
S-Benzeri Anlamında.
Zevc kelimesi Kur'an'da üç yerde "benzeri" anlamıyla kullanılmıştır. Bunlardan biri
37. Saffat, 22. ayetidir: " (Allah, meleklerine emreder:) Toplaym bütün o zalim/eri,
kendileri gibi olanlarla( ezvacelıüm) ve bütün o Allalı 'tan başka tapmış oldukları ile birlikte.
"34 Bu ayette Allah, zalimleri ve onlara uyan günahkarları toplayıp bir araya geti-
28) Bkz Taberi, a.g.e., XVII. 1 19.; XIX. 63.; XXI. 66.; XXVI. 151.; ez-Zeccac, a.g.e., III.413.; IV. 83.;
el-Ezheri, a.g.e., XI.l53.; Esed, Muhammed, a.g.e., 11.835.
29) 15/Hicr,88. .
30) Bkz. Taberi, a.g.e., XIV. 61.; ez-Zeccac, a.g.e., JIJ. 380.; Zemahşeri , a.g.e., II. 397.; Razi, Mefatilıu'
1-Gayb, XIX.215.
31) Esed, Muhammed, a.g.e., 11.524.
32) Bkz. ez-Zeccac, a.g.e., III. 380.; Zemahşeri, a.g.e., II. 559.
33) Bkz. ez-Zeccac, a.g.e., V. 108.; Zemahşeri, a.g.e., IV.52.
34) Bkz. Taberi, a.g.e., XXJIJ. 46-47; ez-Zeccac, a.g.e., JV.301.; el-Ezheri, a.g.e., XXI.154. Zemahşeri,
a.g.e., III.338; Haseneyn Muhammed Mahluf, Ke/imatü'l-Kur'an, Beyrut, trz. s.275.
.lı f
KUR'AN'DA "ZEVC" KELİMESİ VE TORKÇE'YE ÇEVİRİ SORUNU- 57
rin. Onlann hepsi aynı yolun yolcularıdır, buyurur. Yani, zulmedenleri ve onlarla aynı
yolda olanlan kastetmektedir.. . .
Bu ayetin tefsirinde İbn Kesir bu hususdaki rivayetleri zikrederek şu tespitte bulunur
: "Allah Teala meleklere, haşrolunduklan o yerde kafideri inananlardan ayınnalannı em~·
redecektir. Bu sebepledir ki Allah Teala: " Zulmetmiş olanları ve onların benzerlerini
toplayın." buyunnuştur. Nurnan İbn Beşir burada ezvac ile benzerlerinin kasdedildiğini .
söyler. İbn Abbas, Said İbn Cübeyr, İkrime, Mücahid, Süddi, Ebu Salih, Ebu Aliye ve·
Zeyd İbn Eslem de aynı görüştedir. Süfyan es-Sevri'nin Semmak kanalıyla ... Ömer İbn
Hattab'dan rivayetine göre o, "zulmetmiş olanlan ve onlann benzerlerini toplayınız."
ayetinde ezvac ile kardeşlerinin kasdedildiğini söylemiştir. Şerik'in Semmak'den, onun
da Nurnan'dan rivayetine göre o, Hz. Ömer'i şöyle derken işitmiştir: "Zulmetmiş olanIan
ve zevçlerini toplayınız." Yani aniann benzerlerini toplayınız .... Husayf'ın Miksem'den,
onun da İbn Abbas'tan rivayetine göre, burada ezvac ile aniann hanımları kasdedilmektedir.
Bu, garib bir açıklama olup İbn Abbas'tan rivayetlerin maruf olanı birinci
görüştür. Nitekim Mücahid ve Said İbn Cübeyr'in İbn Abbas'tan rivayetlerine göre
·burada ezvactan maksad aniann benzerleri, yakın arkadaşlandır."35 İbn Kesir'in de belirttiği
gibi tefsir otoritelerine göre ayette geçen ezvac kelimesi, benzer anlamında, birbirine
vasıflan açısından benzeyen insanlan ifade etmektedir.
Ay eti, Ali Özek ve arkadaşlan : "Zalimleri, onların aynı yoldaki arkadaşlannı ..... ", H.
Atay-Y. Kutluay: "Zulmedenleri, onlarla işbirliği edenleri...", Ö. R. Doğru!: "Zulmedenleri,
eşleriyle (ortaklanyla) ... ", F. Yavuz:"O kafır olanlan, bir de arkadaşlannı ... ", S. Yıldınm:
"Zalim müşrikleri, yoldaşlannı ... " , H. B. Çantay : "O zulmedenleri, onlara eş
olanlan ... " Z. Kazıcı-N. Taylan da Çantay'ın mealini kopyalayacak : "0 zulmedenleri,
onlara eş olanlan ... " diye çevinnişler ve doğru anlamı yakalamışlardır.
Ancak M. H. Yazır, Süleyman Ateş ve Yaşar Nuri'nin tercümelerine baktığımızda
ayette geçen ezvaç kelimesini parantez içi bir açıklama da yapmadan eşierden kanlan
çağnştıracak şekilde " ... o zalimleri ve eşlerini..." şeklinde tercüme ettiklerini gönnekteyiz.
Bunun da, okuyuculann yanlış anlarnalanna sebep olacağı açıktır3 .
Bu manada geçen diğer ayet 38. Sad, 58. dır. Allah Teala, önceki ayetlerde ahiret hayatıyla
ilgili olarak sorumluluğunun bilincinde olaniann (müttaki) mtikafatını zikrettikten
sonra Cehennemiikierin gidecekleri yere ilişkin olarak da " .. .fakat azgın/ara da en
kötü bir gelecek vardır: Cehennem! Oraya girerler. Ne kötü bir döşektir o! İşte onu tadsmlar:
Kaynar ve kokuşmuş sudurl Ve bunlara benzer ( ezvac) daha başkaları da vardır."
buyunnaktadır. Ayetteki ezvac kelimesi, 'benzeri' anlamında kullanılmıştır. Yani,
Kur'an'ın hamim ve ğassak olarak tanımladığı şeylere benzer yoğunlukta37 başka azapIann
da olacağı haber verilmektedir. Ayetin bağlarnından da ezvac kelimesinin burada,
benzer anlamıyla kullanıldığı kolaylıkla anlaşılmaktadır.
35) İbn Kesir, İsmail, Teftiru'I-Kur'ani'/-Azim, Beyrut 1987, IV. 5.
36) Burada şunu ifade edelim ki, Türkçe'de eş kelimesinin anlamlarından biri, birbirinin aynı olan ve~
ya birbirine çok benzeyen iki şeyden her biri, benzeri anlamındadır. Mesela: Bu masanın bir eşi de·
bizde var. (TOK, Türkçe Sözlük, Ankara 1988, I. 470.) Ancak bu kullanımdan anlaşılmaktadır. Do- layısıyla, eğer ayette geçen ezvac kelimesi eş şeklinde tercüme edilecekse en azındari kelimenin ka- n anlamıyla kanşmaması için parantez içi bir açıklama yapılmalıdır. Nitekim yukanda görüldüğü
gibi, bazı mütercimler bunu yapmışlardır. Ancak kanaatimize göre, en güzeli, okuyuculann kolay anlaması için kelimenin anlamlanndan biri olan benzeri anlamında çevrilmesidir.
37) ez-Zeccac, a.g.e., IV.338.
58/ Dr. Mevlüt ERTEN--------EKEV AKADEMİ DERCİSİ
Ayette geçen ezvac kelimesini mütercimlerin çoğu "bunlara benzer başkalan da vardır"
şeklinde veya bu anlama gelebilecek ifadelerle çevirerek doğru anlamı yakalamış­
lardır. Fakat Harndi Yazır, Fikri Yavuz ve Yaşar Nuri ezvac kelimesinin Arapça'daki çift
anlamından hareketle kelimeyi çifte çifte veya çifter çifter şeklinde tercüme etmişler ve
cümlenin Türkçe'de doğru aniaşılmasını adeta güçleştirmişlerdir. Halbuki kelimenin lü-
gat anlamlanndan biri olan "benzer'' anlamını verselerdi, cümle, diğer tercümelerde olduğu
gibi Türkçe olarak daha iyi anlaşılacaktı.
Bu anlamda geçen öbür ayet, 43. Zuhruf, 70: "Siz ve benzerleriniz (sizin gibi olanlar),
sevinç ve mutlulukla cennete girin. "38
Ayetin siyak-sibakına baktığımızda kıyamet gününden bahisle, o gün, muttakilerin
dışında, eski dostlann hepsinin birbirlerine düşman olacakları bildirilmektedir .. Yani birbirlerinden
nefret edeceklerdir. "Bunlar, yeryüzündeki eski arkadaşlan tarafından saptı­
nldıklannı anlayanlar ile onların suçladıkları arkadaşlandır : bu ikinciler, saptırdıkları- ·
nın günahlanndan dolayı hesaba çekileceklerini göreceklerdir."39 İşte bu bağlamda AIlah,
68-73 ayetlerde muttaki kullanna dönerek, kendilerinin ve benzerlerinin, yani yoldaşlannın
cennete gireceklerini ve orada sevinç ve mutluluk içinde olacaklarını bildirmektedir.

Mütercimler ayette geçen ezvacüküm ifadesini eşleriniz veya zevce/eriniz diye tercü-
me ederek kelimeyi eşierden kaniara hasretmişlerdir. Dolayısıyla da okuyucuların yanlış
anlarnalanna sebep olmuşlardır.
Sonuç
Kur'an'da çokanlamlı kelimelerin bulunduğu bir gerçektir. Bu kelimelerin hangi anlama
geldikleri, ancak cümle içerisindeki kullanımlanndan, yani bağlamlarından anlaşı­
labilmektedir. Dolayısıyla bu kelimelerin bağlamlarının doğru tespit edilmesi önem arzetmektedir.
Bu husus çevirilerde de çok önemi haizdir. Bu çalışmamızda Kur'an da
çokcakullanılan ve Kur'an-ı Kerim tercümelerini okurken anlam kargaşasıyla karşılaş­
tığımız zevc kelimesini ele aldık. Bu kelime, cümle içerisindeki kullanımlan doğru tespit
edilmediğinden, genellikle Arapça'daki belirli anlamlarından olan çift ve zevc (karı)
anlamlanyla Türkçe'ye çevrilmiş bunun bir sonucu olarak da okuyucuların yanlış anlarnalanna
sebebiyet verilmiştir. İşte bu bağlamda biz çalışmamızda, bu kelimenin cümle
içerisindeki kullaı.ıımlannı birinci el fılolojik ve tefsir kaynaklanndan tespit etmeye çalıştık.
Daha sonra bumanalann Kur' anın Türkçe tercümelerine doğru yansıyıp yansırnarlığını
ortaya koyduk. Sonuç olarak diyebiliriz ki, Kur'an-ı Kerim'in Türkçe çevirilerinde
bazı hatalar olduğu bir gerçektir. Bu hususta zaman zaman eleştiriler de yapılmaktadır40.
Türkçe çevirilerdeki bu hatalar, bazen aynı bazen de bir takım kelime değişikliği
ile H. Yazır ve H. B. Çantay mealierinin kopyalanması sürdüğü sürece kaçınılmaz
olacaktır. Bu hususda son zamanlarda yapılan çalışmalann Kur'an-ı Kerimin güzel
Türkçe'mize doğru, hatasız çevrilmesine katkı sağlayacağı kanaatindeyim.
38) Bkz. İbn Kesir, a.g.e., IV. 144.
39) Esed, Muhammed, a.g.e., III. 1007.
40) Kur'an tercümelerine yapılan eleştiriler hakkında bkz. Akdemir, Salih, Cumhuriyet Dönemi Kur'an
Tercümeleri (Eleştiri!/ Bir Yaklaşım), Ankara 1 989; Cündioğlu, Dücane, Kur 'an Çevirilerinin Dün- yası, İstanbul 1988; ~şler, Emrullah, 'Secde' Kelimesi ve Türkçe'ye Çeviri Sorunu,lslamiyat, C:I, S:
3, I998, s.l05-115; Işler, Emrullah, Fitne Katilden Beter mi?-Fitne Kelimesi ve Türkçe'ye Çeviri
Sorunu-,lslamiyat, C: 2, S: 2, 1999, s.l37-153. (Bu çalışmanızda bu iki makaleden şekil olarak istifade
ettiğimizi belirtmek isterim.)