Turkish Studies
International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 11/5 Winter 2016, p. 99-116
DOI Number: http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.9303
ISSN: 1308-2140, ANKARA-TURKEY
Article Info/Makale Bilgisi
 Received/Geliş: 15.02.2016 Accepted/Kabul: 01.04.2016
 Referees/Hakemler: Doç. Dr. Ali ÇOLAK –
Doç. Dr. Kadir PAKSOY
This article was checked by iThenticate.
DÂVÛD-İ KARSÎ (1169/1756)’NİN “ŞERH ALÂ USÛLİ’LHADÎS” İSİMLİ ESERİNİN METODU VE KAYNAKLARI
ÜZERİNE
Osman BİLGEN*
ÖZET
Osmanlı Devleti’nin ilim ve fikir bakımından zirvede olduğu bir
dönemde yetişen âlimlerden birisi de Dâvûd-i Karsî (1169/1756)’dir.
Karsî, farklı ilim dallarındaki telif çalışmalarının yanı sıra, dönemin
karakteristik özelliği olan şerh edebiyatına dair eserler de kaleme
almıştır. Bunlardan bir tanesi de XVI. Yüzyıl meşhur Osmanlı
âlimlerinden Birgivî (981/1573)’nin Usûlü’l-hadîs’i üzerine yapmış
olduğu Şerh alâ usûli’l-hadîs isimli eseridir.
Karsî şerhinde, hadis usulünün ana kaynakları başta olmak üzere
tefsir, fıkıh, tasavvuf, kelam, mantık ve Arapça dilbilgisine dair toplam
otuz sekiz kaynak kullanmıştır. Bu kaynaklar onun, naklî ilimlerdeki
birikimini gösterdiği gibi özellikle fıkıh ve dil sahasındaki derinliğini da
ortaya koymaktadır. Şerhte lafzi hadis ve ayetlere yer veren Karsî,
naklin yanında aklı da ihmal etmeyerek kelam ve mantık ilimlerinden
bazı külli kaide ve esaslara da yer vermiştir.
Karsî, hadis usulü kaynaklarını kullanmada çok titiz
davranmıştır. Aynı hassasiyetini lafzi rivayetlerde göstermemesi, hadis
rivayet tekniklerini pek önemsemediği ve rivayetlerin sıhhatine dikkat
etmediği şeklinde yorumlanmıştır. Şerhte zayıf ve uydurma rivayetlerin,
sahih rivayetlerden daha çok olması bunun bir göstergesidir. Hadis
usulü kaynakları içerisinde muteahhirûn âlimlerin görüşlerine daha
çok yer veren Karsî, kavram tariflerinde ise cumhurun ittifak ettiği
görüşlere yer vermiştir.
Bu çalışmada, Dâvûd-i Karsî’nin Şerh alâ usûli’l-hadîs isimli
eserinin metodu ve kaynakları üzerinde durulacaktır. Böylece onun,
ilmî kişiliği yanında hadis şerh edebiyatına katmış olduğu zenginlik de
ortaya konulacaktır.
Anahtar Kelimeler: Dâvûd-i Karsî, Şerh alâ usûli’l-hadîs, metod,
kaynak, şerh
* Yrd. Doç. Dr. Iğdır Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Hadis, El-mek: osmanbilgen@gmail.com
100 Osman BİLGEN
Turkish Studies
International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 11/5 Winter 2016
THE METHOD AND RESOURCES OF THE WORK NAMED
“SHARH ALA USUL AL-HADITH” OF DAWUD AL-KARSI
(1169/1756)
ABSTRACT
One of the scholars that have been trained in the period of
Ottoman Empire’s peak in terms of knowledge and ideas is Dawud alKarsi (1169/1756). Al-Karsi, aside from the compilation works for
several knowledge branches also have written works of the annotation
literature that have been characteristic attribute of the period. One of
them is the work titled “Sharh ala Usul al-Hadith”regarding the work of
Usul al-Hadith that have been written by the al-Birgivi (981/1573), one
of the most famous scholars of Ottoman Empire of the XVIth Century.
Al-Karsi in his annotation, used a total of thirty eight different
sources on the subjects of Arabic grammar, logic, remark, Islamic
Sufism, Islamic jurisprudence and interpretation, while the prophet
Muhammad’s sayings/deeds are being at the main source. These
sources states that his experience on the transfer knowledge and also
clearly indicates his depth on Islamic jurisprudence (fiqh) and language
areas. Al-Karsi includes hadiths and verses of the Koran in his
annotation and does not become negligent for mind while writing
transfer and also includes total rules of terms of various remarks and
logic Knowledge.
Al-Karsi was extremely meticulous on the usage of the hadith
resources. His lack of same sensibility on literal narrative has been
interpreted as he did not attached importance on literal narrative and
did not paid attention to correctness of literal narrative. Having more
weak and fabricated narrative on the annotation instead of the precise
narrative is an indicator for this situation. Al-Karsi, included more of
the mutaakhkhirun (after sixth century) scholars within the sources of
literal narrative. Also, in conception descriptions, al-Karsi included
opinions confederated by the public.
In this study; the aim is to dwell up on the method and Sources of
the Dawud al-Karsi titled “Sharh ala Usul al-Hadith”. By this way, in
addition to his scientific personality, his enrichment of the hadith
annotation literature shall be revealed.
STRUCTURED ABSTRACT
After having received his basic madrasah training in his
hometown Kars, Dawud al-Karsi went to Istanbul to complete his
training. Dawud al-Karsi went to Egypt after completing his training.
Then, respectively he has continued his scientific activities in Istanbul,
Birgi, Cyprus and Larende (Karaman). After a while Dawud al-Karsi
settled in Birgi where it was hometown of Muhyiddin Muhammad b. Pir
Ali al-Birgivi (981/1573) whom he embraces a philosophy for himself in
both the life sciences and philosophy, and he made the honorary
professorship at Birgi Ulu Mosque Madrasah. Dawud al-Karsi who
spent his late fifteen years in Birgi died in this town in 1169/1756 in
August. Dawud al-Karsi has given lectures in many areas such as
Dâvûd-i Karsî (1169/1756)’nin “Şerh Alâ Usûli’l-Hadîs” İsimli Eserinin Metodu… 101
Turkish Studies
International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 11/5 Winter 2016
Arabic language and literature, exegesis, hadith, kalam in Birgi Grand
Mosque Madrasah.
“Sharh ala Usul al-Hadith” which was compiled by Dawud al-Karsi
in Egypt in 1151/1738 is the commentary of Birgivi’s Arabic epistle in
relation to the topic. There are 27 separate manuscript copies of the
work in 11 different libraries with different names. The work has been
published in many places particularly in Istanbul and Bulak. Also, the
work has the Turkish translation which was translated by Babakalite
Abdulaziz Ahmed Efendi with the name of “Muqarrib at-Talibin” and two
footnotes which was formed by Yusuf Shukri al-Harputi.
Al-Karsi has adopted a method in his commentary that imitates
the previous commentators allows the continuation of traditional line.
Commentary has been considered to express the previous sentence of
scholars with difference sentences and to add some captured with into
the commentary. The work could be called a classic product of
Commentary and Compilation Era in this aspect.
Al-Karsi, who collected “Sharh ala Usul al-Hadith” under three
main headings gave the term and dictionary meaning of the word that
he intended to focus on the meaning and he deemed necessary. Later,
he revealed the diversity of views between the scholars about them if
any. He has not been neglected to address the rule of procedures and
some general principles while these were performed.
Verses and hadith included in the text were given in the
commentary. The names of Prophet Muhammad or companions of
Prophet Muhammad have been seen rarely in the hadiths. In the work
that sources were not referenced, the authenticity of reports was not
dwelled on, the assessment of the script and text were not made.
Al-Karsi referred their opinions with the main sources of the topic
and sometimes with the author’s name or nickname and sometimes
with the name of the work.
Al-Karsi who has great respect for the follower without fail, is a
tireless advocate of the Followers of Sunnah particularly in theological
issues. He has also made a long explanation that will constitute
response to some warped ideas of the period on the issues such as
making a good deed with a weak hadith which is the main subject of the
hadith procedure. He used as a reference work Birgivi’s, who was also
known with his uncompromising stance, work named as“at-Tariqat alMuhammadiyya”.
Al-Karsi touched on the subjects in his work were mostly agreed
upon. It is also observed that al-Karsi addressed some controversial
issues. In these issues, after giving the views of the previous authors, he
has narrated his statement after “I say that” or “In my opinion”.
Sometimes he referred to the point in which the topic is mentioned
firstly as saying that “As we point out”.
Al-Karsi has used thirty-eight sources in different branches
particularly in hadith procedure, hadith, Islamic jurisprudence, Islamic
mysticism, Arabic, logic, reading belonging to thirty-three author in his
commentary. The total number of references in the work is one hundred
and sixty-nine. Approximately five footnotes fall to each page
considering the work consists of thirty six pages. This situation is
102 Osman BİLGEN
Turkish Studies
International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 11/5 Winter 2016
important in terms of the work being a figment of the scientific and
research study.
Thirty eight sources that al-Karsi, has used in his commentary
has evidenced the accumulation of knowledge such as hadith procedure
as well as revealed the success of especially in jurisprudence and
linguistics. For this reason, it has been seen that he has made
understanding axis study for the jurisprudence topics in his
commentary. Al-Karsi who uses the grammatical hadith and verses in
this study, has included some rules and information from Kalam and
Logic sciences by not neglecting mind.
Al-Karsi has frequently used in his commentary the works named
Nawawi’s (676/1277) “at-Taqrib”, Ibn Hajar al-Askalani’s (852/1448)
“Nuhbat al-Fikar”, Suyuti’s (911/1505) “Tadrib ar-Rawi” and Ali alQari’s (1014/1606) “Sharh Nuhbat al-Fikar”.
Another hadith works that al-Karsi used in the commentary as
the source are as follows:
1. Hakim an-Nisaburi (405/1014), Ma’rifat Ulum al-Hadith,
2. Hatib el-Baghdadi (463/1071), “al-Kifaya fi Ilm ar-Riwaya”,
3. Ibn Abdilbarr an-Namari (463/1071), Jami’ Bayan al-Ilm wa
Fadlih w ama Yanbaghi fi Riwayatih wa Hamlih,
4. Qadi Iyad (544/1149), Ilma’ ila Ma’rifat Usul ar-Riwaya wa
Taqyid as-Sama’’,
5. Ibn Salah Shahrazuri (643/1245), “Ulum al-Hadith”,
6. Iraqi (806/1404), Alfiyyat al-Hadith,
7. Ibn Hajar al-Askalani (852/1449), Sharh an-Nuhba Nuzhat anNazar fi Tawzih Nuhbat al-Fikar fi Mustalah al-Ahl al-Athar,
8. Sahawi (902/1497), Fath al-Mughith bi-Sharh Alfiyyat al-hadith
li al-Iraqi,
Although it is a commentary, Sharh ala Usul al-Hadith includes in
seventeen literal hadiths such as “Basmala is the key to every book.
When you write a book, write it to the beginning of it.”, “Everything from
fish in the sea to ant in the nest prays for forgiveness for the learned
man.”, “Do not pin a piece of jewelry onto the necks of pork.”, “My
companions are like stars. You see the light which one you follow.”, The
scholars of my community are like the prophets of the Children of Israel.”,
“I was born just at a time of Khusraw.”, “Love of cats is part of the faith”
and “Imams are from the Quraysh.” It has been seen that al-Karsi acted
very meticulously in the use of hadith procedure, but hardly paid
attention to the techniques of hadith narration and seemed not to pay
attention the correctness of narrations. As a result of such approach he
has seen no harm in giving place ten weak and made up narrations in
the work. Al-Karsi, who addressed to the views of scholars especially
mutaakhkhirun (after sixth century) in the terms of hadith procedure
has also used the definitions of scribe and mutaqaddimun (before sixth
century). But the issues that he has drawn attention are the points that
“the public” agreed upon it.
Keywords: Dawud al-Karsi, Sharh ala Usul al-Hadith, method,
source, annotation
Dâvûd-i Karsî (1169/1756)’nin “Şerh Alâ Usûli’l-Hadîs” İsimli Eserinin Metodu… 103
Turkish Studies
International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 11/5 Winter 2016
Giriş
İnsanın yetişmesi ve şahsiyetinin oluşmasında, içinde yaşamış olduğu devrin siyasî, sosyal,
ilmî ve fikrî yapısının büyük bir etkisi bulunmaktadır. Dâvûd-i Karsî (1169/1756)’nin ilmî kişiliği
ve şerh metodunun ortaya konulması için de onun yaşadığı dönemin ilmî ve fikrî yapısının
bilinmesi önem arz etmektedir.
Dâvûd-i Karsî’nin yaşamış olduğu XVIII. Yüzyıl, hadis tarihinde tasnif devri eserlerine
dayalı hadis edebiyatı içerisinde değerlendirilen Şerh ve Derlemecilik Dönemi olarak
bilinmektedir. Bu dönemin genel karakteristik özelliği; önceki eserlerin yeniden şerh edilmesi,
şerhlerin üzerine haşiyeler yazılması ve az da olsa yeni yorumlarla müstakil eserlerin kaleme
alınmasıdır. (Türcan, 2011; Yardım; 1984: 99-117; Çakan, 2009: 180-189) Bu dönemde bazı
âlimlerin ilmî tenkit metodunu bir tarafa bırakarak taklit kolaycılığına kapıldığı ve yine bazı
âlimlerin fikirler yerine lafızlarla meşgul olduğu söylense de bunun bütün âlimler için geçerli
olmadığı açıktır. Klasik Osmanlı âlimi özelliklerini şahsında toplamayı büyük oranda başarabilen
âlimlerden birisi de Dâvûd-i Karsî’dir. (Öztürk, 2014: 79-80) Onun, başta tasavvuf, kelam, tefsir,
hadis, mantık ve Arap dili gibi farklı alanlarda eserlerinin olması da çok yönlü bir âlim olduğunun
göstergelerinden birisidir.
Karsî’nin “Şerh alâ usûli’l-hadîs” isimli eserinin metodu ve kaynaklarına geçmeden önce
onun hayatı hakkında kısaca bilgi vermek yerinde olacaktır.
1. Hayatı
Dâvûd-i Karsî, aslen Karslı olup doğum tarihi ve ailesi hakkında bilgi bulunmamaktadır.
Eserlerinin mukaddimesinde kendisini Davud b. Muhammed el-Karsî el-Hanefî şeklinde tanıtan
Dâvûd-i Karsî, temel medrese eğitimini Kars’ta, yörenin tanınmış zâhid ve âlimi Çolak Abdullah
Efendi’den almıştır. Daha sonra İstanbul’a giderek tahsilini burada tamamlamıştır. Dönemin önde
gelen ilim otoritelerinden Akkirmânî Mehmed Efendî (1174/1761)’nin de mümeyyiz olarak
bulunduğu ruûs imtihanında başarılı olmuştur. Osmanlı ilmiye geleneğine göre ruûs imtihanında
başarılı olanlar taşra medreselerinden birine müderris olarak tayin edilirlerse de kaynaklarda
Dâvûd-i Karsî hakkında bu hususla ilgili bir bilginin bulunmamasından ve resmî makamlardan
uzak kalarak zâhidâne bir hayat yaşamış olmasından hareketle onun böyle bir tayine yanaşmadığı
anlaşılmaktadır. Kaynakların çoğuna göre onun mülâzemetini tamamladıktan sonra İzmir’in
Ödemiş ilçesine bağlı Birgi kasabasına gittiği kaydediliyorsa da eserlerinin yazıldığı yerler ve
tarihleri incelendiğinde Dâvûd-i Karsî’nin tahsilini tamamladıktan sonra Mısır’a gittiği
anlaşılmaktadır. Daha sonra sırasıyla İstanbul, Birgi, Kıbrıs ve Larende (Karaman) de ilmi
faaliyetlerini devam ettirdiği görülmektedir. Dâvud-i Karsî bir süre sonra kendisine hayran olduğu
Birgivî (981/1573)’nin memleketi olan Birgi’ye giderek oraya yerleşmiş ve Birgi Ulu Camii
Medresesi’nde fahrî müderrislik yapmıştır. Hayatının son on beş yılını Birgi’de geçiren Dâvûd-i
Karsî, Ağustos 1169/1756’da bu kasabada vefat etmiştir. Dâvûd-i Karsî, Birgi Ulu Camii
Medresesi’nde Arap dili ve edebiyatı, tefsir, hadis, kelâm, mantık, âdâbü’l-münâzara ve ilm-i mîkât
(İbadet vakitlerini tesbit ve tayin etme ilmi) gibi pek çok alanda ders vermiştir. Bir yandan
öğrencilerini sağlam bir öğretim metoduyla yetiştirmeye çalışırken diğer taraftan da adı geçen ilim
dallarında Türkçe ve Arapça pek çok eser telif etmiştir. (Akpınar, 1994: 29) Ayrıca kendisine
nispet edilip de kütüphane ve kataloglarda nüshaları bulunamayan bazı eserlerinden de
bahsedilmektedir. (Bkz. Âkifzâde el-Amâsî, vr. 138; Silleli Osman Hamdi, 1312: 11; Hacı Halife,
1994: 2/1063; Bağdatlı İsmail Paşa, 1951: 2/331; Bursalı Mehmed Tahir, 1333: I/399)
Dâvûd-i Karsî tarafından 1151/1738 yılında Mısır’da telif edilen (Karsî, 1321: 41) “Şerh
alâ usûli’l-hadîs”, Muhyiddin Muhammed b. Pir Ali el-Birgivî’nin (981/1573) konuyla ilgili
Arapça risalesinin şerhidir. Eserin “Şerhü usûli’l-Hadîs” (Bkz. 37 Hk 74/1; 26 Hk 232; 19 Hk
104 Osman BİLGEN
Turkish Studies
International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 11/5 Winter 2016
3657; 32 Ulu 361/7; 15 Hk 1638/1; 26 Hk 866; 28 Hk 3579/19; 37 Hk 101/5; 32 Ulu 113/2; 32 Ulu
93/1; 06 Mil Yz A 7786/2; 06 Mil Yz A 4810; 43 Ze 48; 43 Ze 709/1), “Şerh alâ usûli’l-Hadîs”
(06 Mil Yz A 7288/1), “Şerhü risâle fî usûli’l-hadîs” (06 Mil Yz A 4951/1; 37 Hk 339/1; 67 Saf
243/1; 37 Hk 4059/3; 45 Ak Ze 156/5; 06 Hk 2214/2; 37 Hk 519/4; 42 Kon 215/2; 06 Mil Yz A
7474/4) ve “Şerh alâ usûli’l-hadîs li’l-Birgivî” (34 Atf Ek 1339; 34 Ae Arabi 268/1; 34 Ae Arabi
269) gibi isimlerle 11 farklı kütüphanede 27 ayrı el yazması nüshası bulunmaktadır. Ayrıca Şerhü
usûli’l-hadîs’in 1272, 1275, 1288, 1293, 1298, 1312, 1314, 1326 yıllarında İstanbul’da ve 1303’de
de Bulak’ta olmak üzere birçok defa baskısı yapılmıştır. Eser, hem ilim erbabının hem de
öğrencilerin ilgisini çekmiştir. Bundan dolayı birçok defa tercümesi yapılmış ve üzerine haşiyeler
yazılmıştır. Bunlardan Galata kadılarından Babakaleli Abdülaziz Ahmed Efendi’nin “Mukarribü’ttâlibîn” adıyla yaptığı Türkçe tercümesi 1290 yılında İstanbul’da yayımlanmıştır. (Hacı Mahmud
Efendi, nr. 750). Baskısı için bkz: Karsî, 1290) İstanbullu Şevket Mustafa Efendi’nin haşiyesi
İstanbul’da 1298, 1321 ve 1326 tarihlerinde; eser üzerine Medine Mahmudiye Medresesi
müderrislerinden Yûsuf Şükrî el-Harpûtî tarafından yazılan haşiye ise “Şerh li-Dâvûd el-Karsî alâ
metni usûli’l-hadîs li’l-Birgivî” ismiyle 1293’te yine İstanbul’da basılmıştır. (Bursalı Mehmed
Tahir, 1333: I/399) Eser, günümüzde de halen bazı akademik çalışmalara konu olmaya devam
etmektedir. (Şen, 1998; Yalçın, 2006)
Karsî’nin şerhteki metoduna geçmeden önce Usûlü’l-hadîs isimli eserin müellifi İmam
Birgivî (981/1573) hakkında kısaca bilgi vermek yerinde olacaktır.
Karsî’nin eserinin girişinde; “el-İmâmu’l-allâme, el-fâdılu’l-kerâme, vahîdu asrihî fi’ttahkîk ve ferîdu dehrihî fi’t-tedkîk” ifadeleriyle övdüğü Birgivî, (Karsî, 1314: 4) XVI. Yüzyıl
meşhur Osmanlı âlimlerindendir. Dönemin en önemli ilim merkezlerinde eğitim görmüştür.
İlimdeki derinliği yanı sıra ihlas ve samimiyetiyle de öne çıkmıştır. Dönemindeki çoğu âlimin şerh,
hâşiye ve ta’lik türünden eserler yazmasına rağmen o, birkaç eseri dışında yeni telifler ortaya
koymuştur. Eserlerinde, muhataplarının anlayabileceği kısa ve açık ifadeler kullanmış ve dönemin
problemlerine çözüm olabilecek farklı fikirler ortaya koymuştur. Bundan dolayı da Birgivî’nin
eserleri günümüze kadar uzanan haklı bir şöhrete kavuşmuştur. (Arslan, 1994: ss.16-23, s. 20;
Martı, 2008: 58)
Birgivî, Dâvûd-i Karsî’nin kendisi için hem hayat felsefesinde hem de ilimde rehber
edindiği bir âlimdir. Bundan dolayı hayatının son senelerini onun manevi huzurunda geçirmiş ve
onun yanına gömülmeyi vasiyet etmiştir. Karsî, Birgivî’nin “ed-Dürrü’l-yetîm”, “el-Avâmil”,
“İzhâru’l-esrâr” ve “Usûlü’l-hadîs” isimli eserlerini şerh ederek bu bağlılığını tescil etmiştir.
2. Metodu
Hadis edebiyatında hadislerin şerh edilmesi, Hz. Peygamber döneminde hadisleri
“anlamaya” dayalı olan bir çabanın, hadislerin metinleşmesi ile beraber “yorumlama” aşamasına
geçmesi ve hadislerin tedvin ve tasnif edilip belirli eserlerin otorite kazanmasıyla da hicri dördüncü
asırda teknik anlamda şerh edebiyatının ortaya çıkmasını doğurmuştur. (Türcan, 2009/1: ss. 101-
134, s. 130) Hadis edebiyatının bir bölümünü oluşturan hadis usulü ile ilgili ilk eserin hicri
dördüncü asrın ikinci yarısında yazılmış olması, konu ile ilgili meydana getirilen ilk eserlerin
otorite kazanma sürecini beşinci asrın ortalarına kadar uzatmıştır. Bu sebepten dolayı da hadis
usulü kitaplarının ilk şerhlerinin yazılması hicri dokuzuncu asrı bulmuştur.1 İlk meşhur örneklerini
1 Konuyla ilgili meşhur ilk eserlerden birisi İbn Hacer el-Askalânî (852/1448)’nin İbnü’s-Salâh’ın “Ulûmü’l-hadîs”inin
ihtisarı olan “Nuhbetü’l-fiker fî mustalahı ehli’l-eser” isimli eserinin “Nüzhetü’n-nazar fî tavdîhi Nuhbeti’l-fiker” adlı
şerhidir. Bir başka eser ise; Zeynüddîn el-Irâkî (806-1403)’nin yine İbnü’s-Salâh’ın “Ulûmü’l-hadîs”ini bin iki beyitte
şiir halinde ihtisar etmiş olduğu “Elfiyye” isimli eserinin Sehâvî (902/1496) tarafından “Fethu’l-muğîs” adıyla yapılmış
olan şerhidir. Üçüncü olarak; Celalüddîn es-Suyûtî (911/1505-6)’nin İmam Nevevî (676/1277)’nin “et-Takrîb ve’t
Dâvûd-i Karsî (1169/1756)’nin “Şerh Alâ Usûli’l-Hadîs” İsimli Eserinin Metodu… 105
Turkish Studies
International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 11/5 Winter 2016
İbn Hacer el-Askalânî (852/1448), Sehâvî (902/1496) ve Celalüddîn es-Suyûtî (911/1505-6) gibi
müelliflerin ortaya koyduğu bu faaliyet, Şerh ve Derlemecilik Dönemi’nde artarak devam etmiştir.
Son dönem Osmanlı müellif ve şarihlerinden olan Karsî de bu geleneğin önemli
temsilcilerinden birisidir.
Medrese kültürü içerisinde yetişen Karsî, şerhinde, kendisinden önceki şarihleri taklit
ederek geleneksel çizginin devamını sağlayan bir yaklaşım sergilemektedir. Yer yer kendi devriyle
ilgili bazı detaylara girse de (Karsî, 1314: 6, 10, 21, 26, 27, 28, 29) genel manada şerh, önceki
âlimlerin sözlerinin farklı cümlelerle ifade edilmesi ve yakalanan bazı nüktelerin ilave
edilmesinden ibaret görülmektedir. Yine eserde, şarihlerin sıklıkla kullandığı; metinle şerhi
birbirinden ayırmak için metnin üstüne bir çizgi çekilerek meydana getirilen “memzûc” şerh
tekniğinin uygulandığı görülmektedir. Bu yönleriyle esere Şerh ve Derlemecilik Dönemi’nin klasik
bir ürünü nazarıyla bakılabilir.
“Şerh alâ usûli’l-hadîs”i kırk üç ana başlık altında toplayan Dâvûd-i Karsî, öncelikle
açıklamayı gerekli gördüğü ve manalarının üzerinde durmayı düşündüğü kelimelerin lügat ve
ıstılah anlamlarını vermiştir. Daha sonra varsa bunlar hakkında âlimler arasındaki görüş
farklılıklarını ortaya koymuştur. Bunlar yapılırken yeri geldikçe usûl kâidelerine ve bazı külli
esaslara değinmeyi de ihmal etmemiştir. (Karsî, 1314: 10, 11)
Şerh geleneğinin bir özelliği olarak bazen metinlerin gramer tahlillerine ve i’rab
açıklamalarına girerek ilk dönem dilbilimcilerden İbn Faris (395/1004)’in “Mücmelü’l-luga” ve
Ebu Bekr b. Abdilkadir Râzî (666/1268)’nin “Muhtârü’s-sıhah / Mu’cemü’r-Razi” gibi eserlerine
atıfta bulunmaktadır. (Karsî, 1314: 14, 15, 17, 22, 36 vd.) Bu açıklamaların bazen metnin akışını
bozduğu görülse de konunun daha iyi anlaşılması açısından gerekli olduğu da inkar edilemez bir
gerçektir.
Karsî’nin konuların tahlilinde, önemine binaen bazı başlıklara daha geniş yer verdiği de
dikkat çeken hususlardan bir tanesidir. (Karsî, 1314: 11-13, 15, 20-21, 22-23, 25)
Eserde, dönemin klasik anlayışının bir yansıması olarak metin içerisinde geçen ayet ve
hadisler senetsiz olarak verilmiştir. Hadislerde nadiren de olsa Hz. Peygamber veya sahabe ravinin
isminin yer aldığı görülmektedir. (Karsî, 1314: 4, 5, 6, 17, 25, 26, 25, 29, 32, 34, 37, 38) Genellikle
kaynakların belirtilmediği eserde, rivayetlerin sahihliği üzerinde hiç durulmamakta, senet ve metin
değerlendirmelerine ise girilmemektedir.
Karsî, konunun ana kaynaklarına bazen müellif ismi veya lakabıyla bazen de eser
isimleriyle atıfta bulunarak onların görüşlerine yer vermektedir. Önceki müelliflerin görüşlerini
bazen peş peşe sıraladığı bazen de bu görüşleri özetlediği olmaktadır. (Karsî, 1314: 7, 9, 10, 13, 16,
19, 22, 30, 32)
Eserde, selefe saygı da kusur etmeyen Karsî, (Karsî, 1314: 22, 36) özellikle itikadi
konularda Ehli Sünnetin yılmaz bir müdafiidir. Hadis usulünün temel konularından zayıf hadis ile
amel etme, ravinin bidat ehli olması gibi hususlarda dönemin bazı çarpık düşüncelerine de cevap
teşkil edecek uzun açıklamalar yaptığı görülmektedir. Bu açıklamalarında, kendisi gibi tavizsiz
duruşuyla bilinen manevi üstadı Birgivî’nin “et-Tarikatü’l-Muhammediyye” isimli eserini referans
olarak kullanmaktadır. (Karsî, 1314: 25, 27, 33) Bu referanslarında yer yer müellifin görüşlerini
yorumladığı, bazen de eleştirdiği görülmektedir. (Karsî, 1314: 7, 21, 25, 26, 27, 29)
Karsî, eserinde çoğunlukla üzerinde ittifak edilen hususlara yer vermektedir. Bundan dolayı
teysîr li-ehâdîsi’l-beşîr ve’n-nezîr” isimli eserini, “Tedrîbü’r-râvî fî şerhi Takrîbi’n Nevevî” adıyla yapmış olduğu
şerhidir.
106 Osman BİLGEN
Turkish Studies
International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 11/5 Winter 2016
“cumhûr”, “cumhûru’l-muhaddisîn”, “cumhûru’l-usûliyyîn”, “cumhûru’l-muhakkikîn”, “ittifâku’lulemâ”, “icmâu’l-müslimîn” gibi bu ittifakı ortaya koyan kavramları sıklıkla kullanmaktadır.
(Karsî, 1314: 10, 12, 13, 14, 20, 21, 24, 25, 26, 32) Bunun yanı sıra Karsî’nin bazı tartışmalı
konulara değindiği de görülmektedir. Bu konularda, daha önceki müelliflerin görüşlerini verdikten
sonra, kendi değerlendirmelerini “ = أقولBen de derim ki” veya “ = عنديBana göre” ifadelerinden
sonra aktarmaktadır. (Karsî, 1314: 9, 16, 17, 25, 26, 27, 33) Bazen de “işaret ettiğimiz gibi” diyerek
konunun ilk geçtiği yere atıflar yapmaktadır. (Karsî, 1314: 17)
Karsî, Birgivî’nin “Usûlü’l-hadîs”ini hazırlarken istifade ettiğini belirttiği “muteber hadis
kaynakları” ifadesini: “Takrîb, Tedrîb, Elfiyye, Nuhbe ve diğerleridir” şeklinde yorumlamaktadır.
Kendisinin şerhte en fazla adı geçen eserleri kullanması, bu hususta da Birgivî’yi takip ettiği
şeklinde yorumlanabilir.
Netice itibariyle Şerh alâ usûli’l-hadîs, kısa ve anlaşılır olması sebebiyle Usûlü hadîs
alanında okunacak ilk kaynaklar arasında görülebilir.
3. Kaynakları
Eserde, otuz üç müellife ait otuz sekiz kaynak kullanılmıştır. Ali el-Kârî (1014/1606)’ye ait
üç, Sehâvî (902/1497) ve Birgivî (981/1573)’ye ait iki farklı eser kullanılmıştır. (Bkz. Karsî, 1314:
6, 7, 8, 25, 27, 33, 37) Eserde referansların toplam sayısı yüz altmış dokuzdur. Eserin otuz altı
sahifeden meydana geldiği göz önünde bulundurulduğunda yaklaşık her sayfaya beş dipnot
düşmektedir. Bu durum eserin ilmî ve bir araştırma mahsulü olduğunu ortaya koyması açısından
önemlidir.
Eserde, hadis usulü başta olmak üzere hadis (furu’), fıkıh, tasavvuf, Arapça, mantık, kıraat
gibi farklı ilimlere ait kitaplar referans olarak kullanılmıştır.
Şimdi bu kaynakların ilim dallarına göre kategorize edilmesine ve değerlendirmesine
geçebiliriz.
a. Usûlü Hadîs
Karsî, Şerh alâ usûli’l-hadîs’de sıklıkla müteahhirûn dönemine ait Nevevî’nin (676/1277)
“et-Takrîb ve’t-teysîr li-ma’rifeti süneni’l-beşîri’n-nezîr” (30 defa), İbn Hacer el-Askalânî’nin
(852/1448) “Nuhbetü’l-fiker fî mustalahı ehli’l-eser” (29 defa), Suyûtî’nin (911/1505) “Tedrîbü’rrâvî fî şerhi Takrîbi’n Nevevî” (32 defa) ve Ali el-Kârî (1014/1606)’nin “Şerhu Nuhbeti’l-fiker fî
mustalahati ehli’l-eser” (22 defa) isimli eserlerini kullanmıştır. (Karsî, 1314: 8, 9, 10, 11,12 vd.)
Bu dört eserin referans sayısının bütün kitaba oranı % 65.68’tir. Bu oran, yukarıda Birgivî’nin
“Usûlü’l-hadîs”ini hazırlarken istifade ettiğini belirttiği “muteber hadis kaynakları” ifadesini
Karsî’nin, “Takrîb, Tedrîb, Elfiyye, Nuhbe ve diğerleridir” şeklindeki açıklamasıyla da
örtüşmektedir.
Karsî’nin şerhinde kaynak olarak kullanmış olduğu diğer hadis usulü eserleri şunlardır:
9. Hâkim en-Nisâbûrî (405/1014), Ma’rifetu ulûmi’l-hadîs,
10. Hatîb el-Bağdâdî (463/1071), “el-Kifâye fi ilmi’r-rivâye”,
11. İbn Abdülberr en-Nemerî (463/1071), Câmiu beyâni’l-ilm ve fazlihi vema yenbagî fî
rivâyetihî ve hamlihî,
12. Kâdi İyâz (544/1149), İlmâ’ ilâ ma’rifeti usûli’r-rivâye ve takyîdi’s-semâ’,
13. İbnü’s-Salâh Şehrezûrî (643/1245), “Ulûmü’l-hadîs”,
14. İbn Cemâa (733/1333), el-Menhelü’r-revî fî muhtasar ulûmi’l-hadîsi’n-nebevî,
Dâvûd-i Karsî (1169/1756)’nin “Şerh Alâ Usûli’l-Hadîs” İsimli Eserinin Metodu… 107
Turkish Studies
International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 11/5 Winter 2016
15. Tîbî (743/1342), el-Hulâsa fî usûli’l-hadîs,
16. Irâkî (806/1404), Elfiyyetü’l-hadîs,
17. İbn Hacer Askalânî (852/1449), Şerhü’n-nuhbe nüzhetü’n-nazar fî tavzihi nuhbeti’lfiker fî mustalahi’l-ehli’l-eser,
18. Sehâvî (902/1497), Fethü’l-mugîs bi-şerhi Elfiyyeti’l-hadis li’l-Irâkî,
19. Zekeriyyâ Ensârî (926/1520), Fethü’l-bâkî bi-şerhi Elfiyyeti’l-Irâkî,
Karsî, yukarıdaki eserlere ek olarak cerh ve ta’dil açışından ravilerin değerlendirilmesi ve
rivayetlerin sıhhati hakkında bilgi veren bazı hadis kaynaklarına da yer vermiştir. Bunlar:
1. el-Berdicî (301/914), Tabakâtü’l-esmâi’l-müfrede mine’s-sahâbe ve’t-tabiîn ve ashâb,
2. İbn Hibbân (354/965), Kitâbü’s-sikât,
3. Ahmed Halîlî (446/1054), el-İrşâd fî ma’rifeti ulemâi’l-hadîs,
4. İbn Kayyim el-Cevziyye (751/1350), “el-Menârü’l-münîf fi’s-sahîh ve’d-daîf” 2,
5. Sehâvî (902/1497), el-Makâsıdü’l-hasene fî beyâni kesîrin mine’l-ehâdîsi’l-müştehire
[ale’l-elsine],
6. Ali el-Kârî (1014/1606), el-Masnu’ fî ma’rifeti’l-hadîsi’l-mevzu’.
b. Hadis
Şerh alâ usûli’l-hadîs’de kaynak olarak verilen hadis kitapları ve şerhlerinin isimleri
şunlardır:
1. Mâlik b. Enes (179/795), el-Muvatta’3,
2. Buhârî (256/870), Sahîh-i Buhârî,
3. Müslim b. el-Haccac (261/875), Sahîh-i Müslim,
4. Tirmizî (279/892), Câmiü’s-Sahîh,
5. Kastallânî (923/1517), İrşâdü’s-sâri li-şerhi Sahîhi’l-Buhârî,
6. Akkirmânî Mehmed Efendi (1174/1760) vd., Şerhü’l-ehâdîsi’l-erbaîn.
c. Fıkıh
Karsî, eserinde sık sık hadis usulü ve hadis kaynaklarını kullanmıştır. Bunun yanı sıra
gerektiğinde konunun fıkhi boyutlarına değinmiş ve ilgili fıkıh kitaplarını referans olarak vermiştir.
Karsî’nin, Hanefî olduğu için fıkhî referanslarında Hanefi fıkhının önde gelen eserlerini kaynak
olarak kullandığı görülmektedir. Refere ettiği fıkhî kaynakları şu şekilde sıralayabiliriz:
2 Eser, senedi incelenmeksizin bir hadisin mevzû olduğunun anlaşılıp anlaşılmayacağına dair olup muhakkik Abdülfettâh
Ebû Gudde, adı geçen eserin İbnü’l-Cevzî (597/1201)’nin “el-Mevzûât”ının muhtasarı olduğunu ileri sürmektedir. İbn
Kayyim (751/1350), İbnü’l-Cevzî’nin değişik bâblar altında zikrettiği hadislerden hareketle bu bâblarda kaydedilen
hadislerin mevzû olup olmadığına delâlet eden birtakım genel kurallara ulaşmaya çalışmıştır. (Bkz. İbn Kayyim elCevziyye, 1983: 12 (Naşirin girişi)
3 Şerh alâ usûli’l-hadîs’in otuz dördüncü sayfasında geçen ve İmam Mâlik’e izafe edilen ““ ”رواية الفاسق مردودةFasık’ın
rivayeti reddedilir.” ifadesinin, yaptığımız araştırma neticesinde İmâmü’l-Haremeyn Ebü’l-Meâlî Rüknüddîn
Abdülmelik b. Abdullâh b. Yûsuf Cüveynî (478/1085)’nin “el-Burhân fî usûli’l-fıkh” isimli eserinde geçtiğini tespit
ettik. (Bkz. Cüveynî, 1978: 1/235)
108 Osman BİLGEN
Turkish Studies
International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 11/5 Winter 2016
1. İbnü’l-Hâcib (646/1249), Muhtasaru Münteha’s-sul ve’l-emel fi ilmiyyi’l-usûl ve’lcedel,
2. Muhammed ez-Zebîdî Haddâd (800/1397), el-Cevheretü’n-neyyire şerhu Muhtasari’lKudûrî fi’l-furui’l-Hanefiyye,
3. İbn Nüceym (970/1563), el-Bahrü’r-râik şerhu Kenzi’d-dekâik.
d. Tasavvuf, Arap Dili, Mantık, Kıraat ve Akaid/Kelam
Karsî’nin kaynak olarak kullanmış olduğu tasavvuf, Arap dili, mantık, kıraat ve
akaid/kelam gibi ilimlere ait eserleri de şöyle verebiliriz:
1. Cübbâî (303/915), Tefsiru Ebî Ali el-Cübbâî, (Tefsir)
2. Ebû Bekr b. Abdilkâdir en-Râzî (666/1268), Muhtârü’s-Sıhah = Mu’cemü’r-Râzî,
(Arap dili) Eser, Cevherî (400/1009)’nin “Tâcü’l-luga ve sıhâhü’l-Arabiyye” adlı
sözlüğünün muhtasarıdır.
3. Beyzâvî (685/1286), Tefsirü’l-Kâdi el-Beyzâvî = Envârü’t-tenzîl ve esrârü’t-te’vîl,
(Tefsir)
4. İbnü’l-Hümâm (861/1457), el-Müsâyere fi ilmi’l-kelâm ve’l-akâidi’t-tevhidiyyeti’lmünciyye fi’l-âhire, (Akaid/Kelam)
5. Birgivî (981/1573), et-Tarîkâtü’l-Muhammediyye, (Tasavvuf)
6. Karsî (1169/1756), el-Mu’cezu şerhu Tehzîbi’l-Mantık. (Mantık) Eser, Teftâzânî
(792/1390)’ye ait “Tehzîbu’l-Mantık ve’l-Kelâm” isimli eserin birinci kısmının
şerhidir.
7. Ali el-Kârî (1014/1606), el-Minahü’l-fikriyye bi-şerhi’l-Mukaddimeti’l-Cezeriyye,
(Kıraat)
Listeden de anlaşılacağı üzere kitapların çoğu dönemin Osmanlı medreselerinde okutulan
eserlerden meydana gelmektedir. (Ergün, 1996: 28-33) Bu da Karsî’nin çok iyi bir eğitim aldığını
göstermesi yanında farklı alanlara ilgisini ve vukûfiyetini de göstermektedir. Ansiklopedik bir âlim
olan Karsî’nin farklı alanlarda eser yazmasının da ancak bu alt yapıyla meydana geldiği
söylenebilir.
4. Lafzî Hadis Kaynakları
Şerh alâ usûli’l-hadîs, bir hadis usulü şerhi olmasına rağmen içerisinde on yedi tane lafzi
hadis de bulunmaktadır. Hadislerin bir kısmı girişte; hadis ilminin öneminden bahsedilen bölümde
verilirken diğer bir kısmı da usul konularının şerhinde geçmektedir. Hadislerin diğer bir kısmı ise
müellifin, eserin konusunun dışına çıkarak yaşadığı dönemdeki bir takım sosyal hadiselerden
bahsederken kullanılmıştır. Eserin genelinde, kullanılan hadislerin bâb ve ana bölümleri (kitap)
belirtilmezken birkaç yerde hadisin bulunduğu eserin müellif isminin zikredildiği görülmektedir.
Yukarıda, Şerh alâ usûli’l-hadîs’in metodu üzerinde durulurken ifade edildiği gibi,
rivayetlerin sıhhati üzerinde durulmamış, senet ve metin tenkitlerine girilmemiştir. Bu nedenle de
bu bölümde rivayetlerin sıhhat değerlendirmeleri üzerinde durularak Karsî’nin konuya yaklaşımları
ortaya konulmaya çalışılacaktır. Ancak Karsî, rivayetlerde senet zincirlerinin tamamını vermemiş
olduğundan dolayı da cerh ve ta’dil açısından ravilerin değerlendirmelerine girilemeyecektir.
Dâvûd-i Karsî (1169/1756)’nin “Şerh Alâ Usûli’l-Hadîs” İsimli Eserinin Metodu… 109
Turkish Studies
International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 11/5 Winter 2016
Birinci Hadis:
بِ ْ س ِم الله ِال َّ ر ْ حم ِ ن ال َّ ر ِ حي ِم ِ م ْ فتا ُ ح ُ ك ِّ ل ِ كتاب فاِذاَ َ كتَ ْبتُ ْ م ِ كتَابًا فَا ْ كتُبُوهُ فِي أَ َّ ولِ ِ ه
“Besmele her kitabın anahtarıdır. Bir kitap yazdığınızda en başına onu yazınız.” (Karsî,
1314: 4)
Hz. Peygamber’e atfedilen bu rivayet hakkında, Buhârî şarihlerinden Sefîrî (956/1549) ve
Ali el-Muttakî (975/1567) rivayetin başındaki “Besmele her kitabın anahtarıdır.” kısmının Ebu
Ca’ferden gelen “Mu’dal” bir rivayet olduğunu belirtmektedirler. (Sefîrî, 2004/1425: 1/63; Ali elMuttakî, 1409/1989: 1/555) Suyûtî (911/1505)’nin “el-Câmiu’s-sağîr”inin şarihlerinden Münâvî
(1031/1622) de aynı bilgiyi paylaştıktan sonra Suyûtî’ye göre rivayetin zayıf olduğunu
nakletmektedir. (Münâvî, 1938: 3/191) Rivayet hakkında Elbânî (1914/1999) de “daîfun cidden”
değerlendirmesini yapmaktadır. (Elbânî, 1996/1417: 280 (2332))
Hadisin ikinci kısmı olan, “Bir kitap yazdığınızda en başına onu yazınız.” bölümü ise;
küçük değişikliklerle Dimyâtî (1302/1884)’nin “Hâşiyetu İânetü’t-tâlibîn” isimli eserinde uzun bir
rivayetin içerisinde:
روي عن النبي صلي الله عليه وسلم أنه قال : اول ما كتب القلم ( بسم الله الرحمن الرحيم ) فاذا كتبتم كتابا فاكتبوها أوله وهي
مفتاح كل كتاب أنزل ولما نزل بها جبريل عليه السلام اعادها ثلاثا وقال هي لك ولامتك فمرهم ا لايدعوها في ئ من امورهم
فاني لم ادعها طرفة عين منذ نزلت علي ابيك آدم عليه السلام وكذلك الملائكة
lafızlarıyla geçmektedir. (Dimyâtî, (2014/1435: 1/16). Yalnız burada da eserin muhakkiki
Abdurrezzak Şuhûd en-Necm’in hadisin bu lafızlarla bulunmadığını belirtmesi ve Suyûtî’nin “elCâmiu’s-sağîr” ile Ali el-Muttakî’nin “Kenzu’l-Ummâl” isimli eserlerine yönlendirmesi, Karsî’nin
kullandığı metnin muteber hadis kaynaklarında bulunmadığı ve Elbânî’ninde belirttiği gibi
rivayetin “zayıf” olduğu kanaatini kuvvetlendirmektedir.
İkinci Hadis:
هَا
ِر
َ و َ حتَّى النَّ ْ ملَةُ فِى ُ ح ْ ج
ِر
َ حا
ِب
طَالِ ُ ب ا ْل ِ ع ْل ِم يَ ْ ستَ ْ غفِ ُ ر لَهُ ُ ك ُّ ل َ ئ ْ يء َ حتَّى ا ْل ِ حيتَا ُ فِي ا ْل
“İlim talebeden kimseye, denizlerdeki balıklardan yuvasındaki karıncaya kadar her şey
istiğfar eder.” (Karsî, 1314: 5)
Hadisin ilk kısmı aynı kelimeler ve “ev sâhibu’l-hayr” ilavesiyle İbn Hacer (852/1449)’in
“Metâlibu’l-âliye” isimli eserinde geçmektedir. Taberânî (360/971)’nin “Mu’cemu’l-evsat”ı ve
Heysemî’nin “Mecmeu’z-zevâid”in de ise hadisin ilk kelimesi olan “Tâlibu’l-ilm” yerine
“Muallimu’l-hayr” ifadesi kullanılarak hadisin ikinci kısmı aynen rivayet edilmektedir. (Taberânî,
1995/1415: 6/214 (9126); Heysemî, 1967: 1/124 (512). Ayrıca bkz. İbn Ebî Şeybe, 2006/1427:
5/284 (26113); Dârimî, 2007/1428: 1/104-105 (349)) Bu rivayetlerde bulunmayan hadisin üçüncü
kısmı ise; Tirmizî’nin Câmii’nde (Tirmizî, “İlm”, 19) şu ifadelerle geçmektedir:
ِإ
َّ اللهَ َ و َ ملاَئِ َ كتَهُ َ وأَ ْ ه َ ل ال َّ سمواَ ِ ت َ وا ْلَ ْ ر
ِض
َ حتَّى النَّ ْ ملَةَ فِى حُ ْ ج
ِر
هَا َ و َ حتَّى ا ْلحُو َ ت لَيُ َ صلُّو َ َ علَى َ م ْ ن يُ َ علِّ ُ م النَّا َ س ا ْل َ خ ْي َ ر
Bu bilgiler ışığında, Karsî’nin vermiş olduğu metnin, -bazı kısımları sahih olsa bile- birkaç
farklı rivayetin birleştirilmesiyle oluşturulmuş, mana itibariyle doğru fakat metnen Hz.
Peygamber’e izafe edilemeyecek düzmece bir metin, dolayısıyla “mevzu” olduğu söylenebilir.
Üçüncü Hadis:
فَ ْ ض ُ ل ا ْل َ عالِ ِم َ علَى ا ْل َ عابِ ِ د، َ كفَ ْ ضلِي َ علَى أَ ْ دنَا ُ ك ْ م
“Âlimin abide üstünlüğü, benim sizin en aşağı derecede olanınıza üstünlüğüm gibidir.”
(Karsî, 1314: 6)
Hadis, Dârimî’nin Sünen’i ve Tirmizî’nin Câmii’nde geçen “sahih” bir rivayettir. (Dârimî,
110 Osman BİLGEN
Turkish Studies
International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 11/5 Winter 2016
2007/1428: 1/334 (297); Tirmizî, “İlim”, 19)
Dördüncü Hadis:
ِر
ي
ِز
ا ْل َ خنَا
ِق
لاَ تُقَ ِّ د ُ موا ال َ ج َ وا ِ ه َ ر فِي أَ ْ عنَا
“Mücevherleri domuzların boyunlarına takmayınız.” (Karsî, 1314: 6)
Bu metinle Hz. Peygamber’e izafe edilen bir rivayete rastlanmamıştır. Yalnız, ilk dönem
sûfilerinden Ebû Tâlib el-Mekkî (386/996)’nin “Kûtu’l-kulûb” ve Gazzâlî (505/1111)’nin “İhyau
ulûmi’d-din” gibi klasik tasavvuf eserlerinde Hz. Îsâ’ya atfen, لا تعلقوا الجوهر/الجواهر في أعناق الخنازير
sözünün kullanıldığı görülmektedir. (Ebû Tâlib el-Mekkî, 1996/1416: 1/267; Gazzâlî, 1992/1412:
1/57) İbn Ca’d (230/845)’ın “Müsned”i ve İbn Abdülber (463/1071)’in “Câmiu beyani’l-ilm”
isimli eserlerinde ise; tabiîn döneminin büyük hadis imamlarından Süleyman b. Mihrân A’meş
(148/765)’in Şu’be (160/ 777)’ye:
ِر
ي
ِز
ا ْل َ خنَا
ِق
َ dediğiو ْي َ ح َ ك أَ ْ و َ و ْيلَ َ ك يَا ُ ئ ْ عبَةُ، َلا تُ َ علِّ ِ ق ال ُّ د َّ ر/اللُّ ْ ؤلُ َ ؤ فِي أَ ْ عنَا
nakledilmektedir. (Ali b. Ca’d, 1985: 1/229; İbn Abdülber, 1994: 1/446) Bu kaynaklarda verilen
bilgiler ışığında yukarıda verilen rivayetin manası her ne kadar doğru olsa da Hz. Peygambere izafe
edilemeyeceği âşikardır. Bu haliyle rivayet “mevzu”dur. Bununla birlikte bu rivayete manası
itibariyle yakın zayıf hadisler de bulunmaktadır. İbn Mace’de bulunan şu rivayet bunun
misallerindendir: ي
ِز
ا ْل َ خنَا
ِد
أَ ْ هلِ ِ ه َ ك ُ مقَلِّ
ِر
ِ ع ْن َ د َ غ ْي
ي َ ضةٌ َ علَى ُ ك ِّ ل ُ م ْ سلِم، َ و َ وا ِ ض ُ ع ا ْل ِ علْ ِم
ِر
َف
طَلَ ُ ب ا ْل ِ ع ْل ِم الْ َ ج ْ وهَ َ ر َ واللُّ ْ ؤلُ َ ؤ َ وال
ِر
َّ ذهَ َ ب
(İbn Mace, “Mukaddime”, 17)
Beşinci Hadis:
أَ َ ئ ُّ د النَّا ِ س َ ع َ ذابًا يَ ْ و َ م ا ْلقِيَا َ م ِ ة َ عالِ ٌ م لَ ْ م يَ ْنفَ ْ عهُ ِ ع ْل ُ مهُ
“Kıyamet günü en şiddetli azap görecek kimse, ilmi kendisine fayda vermeyen âlimdir.”
(Karsî, 1314: 6)
Hadis, Taberânî (360/971)’nin “Mu’cemu’s-sagir” ve Beyhakî (458/1066)’nin “Şuabu’l-
İman” isimli eserlerinde rivayet edilmektedir. (Taberânî, 1983: 3/273, Beyhakî, 1990: 1/305)
Rivayetin sıhhati hakkında değerlendirmeler yapan Münâvî, Münzirî (656/1258)’nin rivayeti
“zayıf” gördüğünü, İbn Hacer’in ise metin ve sened bakımından “garib” dediğini belirttikten sonra
Zeynüddin Irâkî’nin ise; rivayetin senedinin kesinlikle zayıf olduğu görüşünde olduğunu
nakletmektedir. (Münâvî, 1938: 3/518) Son dönem hadis münekkitlerinden Elbânî’nin de
Münâvî’nin değerlendirmelerine paralel olarak rivayet hakkında “daîfun cidden”
değerlendirmesini yaptığı görülmektedir. (Elbânî, 1977: 392 (868)) Bu değerlendirmeler
neticesinde rivayetin “zayıf” olduğu anlaşılmaktadır.
Altıncı Hadis:
ُ ر َّ ب ُ مبَلَّغ أَ ْ و َ عى ِ م ْ ن َ سا ِ مع
“Kendisine bilgi ulaştırılan nice insan vardır ki o bilgiyi, bizzat işiten kimseden daha iyi
anlar ve korur.” (Karsî, 1314: 17)
Rivayet, farklı tarik ve küçük lafız farklılıklarıyla muteber hadis kitaplarında geçen
“sahih” bir hadistir. (Bkz. Buhârî, “İlim”, 9; Tirmizî, “İlim”, 7)
Yedinci Hadis:
ِة
َلا يَ ْ د ُ خ ُ ل ا ْل َ جنَّةَ َ سيِّ ُ ا ْل َ ملَ َ ك
“Kötü huylu kimse cennete giremez.” (Karsî, 1314: 25)
Bu rivayet de farklı tarik ve küçük lafız farklılıklarıyla muteber hadis kitaplarında geçen
“sahih” bir hadistir. (Tirmizî, “Birr ve’s-sıle”, 29; İbn Mâce, “Edeb”, 10; Ahmed b. Hanbel, 1/209)
Dâvûd-i Karsî (1169/1756)’nin “Şerh Alâ Usûli’l-Hadîs” İsimli Eserinin Metodu… 111
Turkish Studies
International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 11/5 Winter 2016
Sekizinci Hadis:
ِر
ْ غفَا
ِت
ْ س
ِلا
، َ و َلا َ كبِي َ رةَ َ م َ ع ا
ِر
ْ ص َ را
ِ
َلا َ ص ِ غي َ رةَ َ م َ ع ا ْلْ
“Israrla işlenen küçük günah küçük olarak kalmaz. İstiğfarla da büyük günah yerinde
durmaz.” (Karsî, 1314: 26)
İbn Receb (795/1393), “Câmi’u’l-ulûm ve’l-hikem” isimli eserinde, rivayetin İbn
Abbâs’tan “mevkuf” olarak nakledildiğini fakat bazı zayıf tariklerle de “merfu” olarak geldiğini
belirtmektedir. (İbn Receb, 1999/1419: 1/449, 2/534) Ali el-Kârî (1014/1606) ise, rivayetin
“mevkuf” veya “merfu” olmasına bakmaksızın “bir hadiste nakledildiğine göre” diyerek
nakletmektedir. (Ali el-Kârî, 2002/1412: 4/1622) Bu durumda rivayetin Hz. Peygambere izafe
edilmesi tartışmalı görülmektedir. (Bkz. Deylemî, 1986: 5/199; Kudâî, 1985/1405: 2/44)
Dokuzuncu Hadis:
ِ ه البَأْ ُ س.
ِب
لاَ يَ ْبلُ ُ غ ال َ ع ْب ُ د أَ ْ يَ ُ كو َ ِ م َ ن ا ْل ُ متَّقِي َ ن َ حتَّى يَ َ د َ ع َ ما لاَ بَأْ َ س بِ ِ ه َ ح َ ذ ً را لِ َ ما
“Kul, haram olabilecek şeye düşmekten uzak durarak sakıncalı olmayan şeyi bile terk
etmedikçe takvalı kimseler seviyesine yükselemez.” (Karsî, 1314: 26)
Tirmizî, rivayetin “garip” olduğunu belirttikten sonra; “sadece bu şekliyle bilmekteyiz”
ilavesini yapmaktadır. (Tirmizî, “Sıfetü’l-Kıyâme”, 19; İbn Mâce, “Zühd”, 24) Bu açıklamaya göre
hadisin “hasen” veya “sahih” seviyesinde olmadığı anlaşılmaktadır söylenebilir.
Onuncu Hadis:
ِر
َ م ْ ن َ ك َ ذ َ ب َ علَ َّ ي ُ متَ َ ع ِّ م ً دا، فَ ْليَتَبَ َّ و ْأ َ م ْ ق َ ع َ دهُ ِ م َ ن النَّا
“Kim bana, bilerek yalan isnat ederse cehennemdeki yerine hazırlansın.” (Karsî, 1314: 29,
38)
Buhârî ve Müslim’in ittifakla naklettikleri bu rivayet, çok az sayıdaki “lafzen mütevatir”
hadislerden birisidir. (Buhârî, İlim, 38; Müslim, Mukaddime, 2, Zühd ve Rekâik, 17)
On Birinci Hadis:
ي َ ن
ِب
ِذ
َ ح ِ ديث يُ َ رى أَنَّهُ َ ك ِ ذ ٌ ب فَهُ َ و أَ َ ح ُ د ا ْل َ كا
ِب
َ م ْ ن َ ح َّ د َ ث َ عنِّي
“Kim benden, yalan olduğunu bildiği halde bir hadis naklederse yalancılardan birisidir.”
(Karsî, 1314: 29)
Muteber hadis kitaplarında geçen bu rivayet, “sahih”tir. (Müslim, Mukaddime, 1; Tirmizî,
İlim, 9; İbn Mâce, Mukaddime, 5)
On İkinci Hadis:
أَ ْ ص َ حابِي َ كالنُّ ُ جو ِم بِأَيِّ ِ ه ُ م ا ْ قتَ َ د ْيتُ ُ م ا ْ هتَ َ د ْيتُ ْ م
“Ashabım yıldızlar gibidir. Hangisine uyarsanız hidayete erersiniz.” (Karsî, 1314: 32)
Rivayetin senedinde bulunan Sellâm b. Süleym, İbn Hibbân’ın uydurma sözler nakleden
birisidir şeklinde tavsif ettiği yalancı bir ravidir. Yine senette ismi geçen Hâris b. Gusayn ise
meçhul bir ravidir. Bu bilgilere göre rivayetin sıhhat şartlarını taşımadığı anlaşılmaktadır.
(Beyhakî, ty: 164; İbn Abdülberr, 1994: 2/923; Aclûnî, ty: 1/132)
On Üçüncü Hadis:
نَا هَ َ ذا َ ما لَ ْي َ س فِي ِ ه، فَهُ َ و َ رد
ِر
َ م ْ ن أَ ْ ح َ د َ ث فِي أَ ْ م
“Her kim, şu işimizde (sünnetimizde) olmayan bir şey ortaya koyarsa, o ret olunur.” (Karsî,
112 Osman BİLGEN
Turkish Studies
International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 11/5 Winter 2016
1314: 34)
Bu hadis, Buhârî ve Müslim’in ittifakla naklettikleri “sahih” bir rivayettir. (Buhârî, “Sulh”,
5; Müslim, “Akdiye”, 8.)
On Dördüncü Hadis:
ُ علَماَ ُ ء أُ َّ متِي َ كأَ ْنبِياَ ِ ء بَنِي إِ ْ سراَئِي َ ل
“Benim ümmetimin âlimleri Benî İsrâîl´in peygamberleri gibidir.” (Karsî, 1314: 37)
Münâvî, rivayetin hafız Irâkî’ye sorulduğunu ve herhangi bir aslının olmadığını belirttiğini
nakleder. (Münâvî, 1938: 4/384) “Keşfu’l-hafa” isimli eserinde daha detaylı bilgiler veren Aclûnî
ise Suyûtî, İbn Hacer, ed-Demîrî (808/1405) ve Zerkeşî (794/1392)’nin de rivayetin aslının
olmadığını belirttiklerini söylemektedir. (Aclûnî, ty: 2/83). Ayrıca bkz. Sefîrî, 2004/1425: 2/275)
Bu değerlendirmelere göre rivayetin “mevzu” olduğu söylenebilir.
On Beşinci Hadis:
ُ ولِ ْ د ُ ت فِي َ ز َ م ِ ن ا ْل َ ملِ ِ ك ا ْلعاِ ِ د ِ ل ِ ك ْ س َ ري
“Ben, adil melik Kisrâ zamanında doğdum.” (Karsî, 1314: 37)
Rivayet, Beyhakî ve Aclûnî’nin değerlendirmelerine göre; isnadından dolayı sahih değildir.
İsnadında bir problem olmadığı kabul edilse bile mana itibariyle de doğru değildir. (Beyhakî, 1990:
4/305 (5195); Aclûnî, ty: 2/454-455 (2927)) Rivayet hakkında değerlendirme yapan Sağânî
(650/1252) mevzu olduğunu, Sehâvî (902/1496) ve Şevkânî (1250/1834) ise aslının bulunmadığını
belirtmişlerdir. (Sehâvî, 1985: 454; Şevkânî, 1960: 1/327) Bu açıklamalar ışığında rivayetin
“mevzu” olduğu söylenebilir.
On Altıncı Hadis:
ِ
ُ ح ِّ ب ا ْل ِ ه َّ ر ِ ة ِ م َ ن ا ْ ِ لْي َ ما
“Kedi sevmek imandandır.” (Karsî, 1314: 37)
Ali el-Kârî, rivayetin Sağânî (650/1252) gibi konunun uzmanı birçok âlime göre “mevzu”
olduğunu belirtmiştir. Aclûnî de aynı görüştedir. (Ali el-Kârî, 2002/1412: 2/456; Aclûnî, ty:1/347
(1104))
On Yedinci Hadis:
اَ ْلَئِ َّ مةُ ِ م ْ ن قُ َ ر ْيش
“İmamlar Kureyş’tendir.” (Karsî, 1314: 38)
Rivayet tam metin olarak Ahmed b. Hanbel’in Müsned’in de geçmektedir. (Ahmed b.
Hanbel, Müsned, 3/129; 4/421) Muteber hadis kitaplarında farklı lafızlarla aynı mananın ifade
edildiği birçok rivayet bulunmaktadır. (Bkz. Buharî, “Menâkıb”, 2, “Ahkâm”, 2, “Enbiya”, 1;
Müslim, “İmâret”, 1-3 (1818, 1819, 1820)) Bu bilgiler ışığında rivayetin “sahih” olduğu
söylenebilir. (Geniş bilgi için bkz. Hatiboğlu, 2011)
Yukarıdaki rivayet değerlendirmelerine bakıldığında Karsî’nin, her hangi bir sıhhat
anlayışına bağlı kalmadığı görülecektir. Bundan dolayı yukarıdaki on yedi rivayetten sadece bir
tanesi mütevatir, altı tanesi de sahihtir. Geriye kalan on rivayetin dördü zayıf, altı tanesi de
mevzudur. Eserdeki zayıf ve mevzu rivayetlerin sahihlere oranı % 58.82’dir. Bu sonuçta, eserin
talebeye ders kitabı olarak kaleme alınmış olması veya dönemin ilmi geleneğinin bir yansıması
olarak metinlerin sıhhatinden ziyade manaya önem verilmesinin etkili olduğu düşünülebilir.
Dâvûd-i Karsî (1169/1756)’nin “Şerh Alâ Usûli’l-Hadîs” İsimli Eserinin Metodu… 113
Turkish Studies
International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 11/5 Winter 2016
Sonuç
Osmanlının Lale Devri gibi müreffeh, ilim ve fikir bakımından da zirvede olduğu bir
dönemde yetişen ilim adamlarından birisi de Dâvûd-i Karsî’dir. Karsî’nin, farklı ilim dallarındaki
telif çalışmalarının yanı sıra dönemin karakteristik özelliği olan şerh edebiyatına dair eserler de
kaleme aldığı bilinmektedir. Bunlardan bir tanesi de XVI. Yüzyıl meşhur Osmanlı âlimlerinden
Birgivî’nin Usûli’l-hadîs’i üzerine yapmış olduğu Şerh alâ usûli’l-hadîs isimli eseridir. Bu çalışma,
dönemin medreselerinde okutulan bir eserin şerhi olması ve dönemin gündelik hayatında cereyan
eden bazı tartışmalara cevap vermesi açısından da ayrıca önemlidir.
Karsî’nin şerhte kullanmış olduğu otuz sekiz kaynak, onun hadis usulü gibi naklî
ilimlerdeki birikimini gösterdiği gibi özellikle fıkıh ve dil bilimindeki başarısını da ortaya
koymaktadır. Bu sebepten dolayı şerhte bazen fıkhi konulara girilip anlama eksenli bir çalışma
yapıldığı görülmektedir. Bu çalışmalarında lafzi hadis ve ayetler kullanan Karsî, naklin yanında
aklı da ihmal etmeyerek Kelam ve Mantık ilimlerinden bazı kaide ve bilgilere de yer vermiştir.
Hadis usulü kaynaklarını kullanmada çok titiz davranan Karsî’nin, lafzi rivayetlerde ise;
hadis rivayet tekniklerini pek önemsemediği ve rivayetlerin sıhhatine dikkat etmediği
görülmektedir. Bunun bir sonucu olarak da eserde on tane zayıf ve uydurma rivayete yer vermekte
bir sakınca görmemiştir. Hadis usulü terimlerinin tariflerinde özellikle muteahhirûn âlimlerin
görüşlerine yer veren Karsî, yer yer mütekaddimûn ve fakihlerin tanımlarını da kullanmıştır. Fakat
tariflerde dikkat çektiği husus “cumhûrun” ittifak ettiği meselelerdir.
KAYNAKÇA
Abdulkadir er-Râzî, (1311). Muhtârü’s-Sıhah = Mu’cemü’r-Râzî, Kahire: Matbaatü’l-âmireti’lOsmaniyye.
Aclûnî, (t.y.). Keşfü’l-hafa ve müzilü’l-ilbâs: amma iştehere mine’l-ehâdîs ala elsineti’n-nâs, thk.
Ahmed Kalaş, Haleb: Mektebetü’t-Türasi’l-İslâmî.
Akkirmânî, Birgivî, Teftezânî, (1323). Şerhü’l-ehâdîsi’l-erbain, Dersaâdet: İkdam Matbaası.
Âkifzâde el-Amâsî, el-Mecmû’ fi'l-meşhûd ve'l-mesmû’, Millet Ktp., Ali Emîrî, nr. 2527, vr. 138.
Akpınar, Cemil (1994). “Dâvûd-i Karsî”, DİA, İstanbul, IX, ss. 29-32.
Ali b. Ca’d (1985). Müsnedu İbn Ca’d, thk. Abdülmehdi b. Abdulkâdir İbn Abdülhadi, Kuveyt:
Mektebetü’l-Felah.
Ali el-Kârî, (1984). el-Masnu’ fî ma’rifeti’l-hadîsi’l-mevzu’, thk. Abdülfettah Ebû Gudde, Kahire:
Mektebetü’l-Matbuati’l-İslamiyye.
…………, (1419). el-Minahü’l-fikriyye bi-şerhi’l-Mukaddimeti’l-Cezeriyye, thk. Abdülkavi
Abdülmecid, y.y.
…………, (t.y.). Şerhu Nuhbeti’l-fiker fî mustalahati ehli’l-eser, thk. Heysem Nizar Temim,
Muhammed Nizar Temim, Beyrut: Dârü’l-Erkam b. Ebi’l-Erkam.
…………, (2002/1412). Mirkâtü’l-mefâtîh şerhi Mişkâti’l-Mesâbîh, Beyrut: Dârü’l-fikr.
Ali el-Muttakî, (1409/1989). Kenzü’l-Ummâl, Beyrut: Müessesetu’r-Risâle.
Arslan, A. Turan (1994). “İmam Birgivî’nin Hayatı, Şahsiyeti Ve Eserleri”, Yayına Haz. Mehmet
Şeker, İmam Birgivî Sempozyumu, Ankara: TDV Yayınları, ss. 16-23.
Bağdatlı İsmail Paşa, (1951). Hediyyetü’l-Ârifîn-Esmâu’l-Müellifîn ve Âsâri’l-Musannifîn, tsh.
Kilisli Rıfat Bilge-Mahmut Kemal İmge, İstanbul: MEB Yayınları.
Berdicî, (1987). Tabakâtü’l-esmâi’l-müfrede mine’s-sahâbe ve’t-tabiîn ve ashab, Dımaşk: Dâru
Tallas.
114 Osman BİLGEN
Turkish Studies
International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 11/5 Winter 2016
Beyhakî, (1990). Şuabü’l-îmân, thk. Ebû Hacer Muhammed Zaglul, Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-
İlmiyye.
…………, (t.y.). el-Medhal ile’s-Süneni’l-kübrâ, thk. Muhammed Ziyaurrahman A’zami, Kuveyt:
Dârü’l-Hulefa li’l-Kitâbi’l-İslamiyye.
Beyzâvî, (1314). Tefsîrü’l-Kâdi el-Beyzâvî = Envârü’t-tenzîl ve esrârü’t-te’vîl, Dersaâdet: Matbaa-i
Osmaniye.
Birgivî, (1270). et-Tarikatü’l-Muhammediyye, İstanbul: Dârü’t-tıbâati’l-âmire.
Buhârî, (1315). Sahih-i Buhârî, İstanbul: Dârü’t-tıbâati’l-âmire.
Bursalı Mehmed Tahir, (1333). Osmanlı Müellifleri, İstanbul: Matba-yı Amire.
Çakan, İ. Lütfi (2009). Hadis Edebiyatı, İstanbul: İFAV Yayınları.
Cübbâî, (2007). Tefsîru Ebî Ali el-Cübbâî, thk. Rıdvan es-Seyyid, Beyrut: Darü’l-Kütübi’l-İlmiyye.
Cüveynî, (1978). “el-Burhân fî usûli'l-fıkh”, thk. Abdülazim ed-Dib, Devha: Câmiatu Katar.
Dârimî, (2007/1428). Sünenü’d-Dârimî, thk. Mustafa Dib el-Buga, Dımaşk: Darü’l-Mustafa.
Deylemî, (1986). el-Firdevs bi-me’sûr el-hitâb: el-firdevsü’l-ahbâr, thk. Saîd b. Besyûnî Zaglul,
Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye.
Dimyâtî, (2014/1435) [Hâşiyetu] İânetü’t-tâlibin alâ halli elfâzi Fethü’l-muîn bi-şerhi “Kurretü’layn bi-mühimmâti’d-dîn” = Hâşiyetü’ş-Şeyh el-Bekrî, Dımaşk: Dârü’l-feyha – Dârü’lmenhel naşirûn.
Ebû Talib el-Mekkî, (1996/1416). Kûtü’l-kulûb fî muâmeleti’l-mahbûb ve vasfu tarîki’l-mürîd ilâ
makâmi’t-tevhîd, thk. Abdülmün’im el-Hıfni, Kahire: Dârü’r-Reşâd.
Elbânî, (1996/1417). Silsiletü’l-ehâdîsi’z-zaîfe ve’l-mevzûa ve eseruha’s-seyyi’ fî’l-ümme, Riyad:
Mektebetü’l-Maârif.
…………, (1977). Silsiletü’l-ehâdîsi’z-zaîfe ve’l-mevzûa, Beyrut: el-Mektebü’l-İslâmî.
Ergün, Mustafa (1996). “Ders Programlan ve Ders Kitapları Tarihi I” (Medreselerde Okutulan
Dersler ve Ders Kitapları), Afyon: Anadolu Dil-Tarih ve Kültür Araştırmaları Dergisi.
Gazzâlî, (1992/1412). İhyâu ulûmi’d-dîn, Beyrut: Dâru Kuteybe.
Hacı Halife, (1994). Keşfü’z-zunûn an-esâmi’l-kütüb ve’l-funûn, Beyrut: Dârü’l-Fikr.
Hakim en-Nisaburi, (1977). Ma’rifetu ulûmi’l-hadîs, thk. Muazzam Hüseyin, Medine: y.y.
Halîlî, (1989). el-İrşâd fî ma’rifeti ulemâi’l-hadîs, thk. Muhammed Saîd b. Amr İdris, Riyad:
Mektebetü’r-Rüşd.
Hatîb el-Bağdadi, (2003/1423). el-Kifâye fî ma’rifeti usûlu ilmi’r-rivâye, thk. Ebû İshak İbrâhim b.
Mustafa Al-i Bahbah Dimyâtî, y.y., Dârü’l-Hüda.
Hatiboğlu, Mehmed Said (2011). Hilafetin Kureyşliliği, Ankara: Otto.
Heysemî, (1967). Mecmaü’z-zevâid ve menbaü’l-fevâid, Beyrut: Dârü’l-Kitâbi’l-Arabi.
Irâkî (1988). Elfiyyetü’l-hadîs, thk. Ahmed Muhammed Şakir, Beyrut: Âlemü’l-Kütüb.
İbn Abdülberr, (1994). Câmiu beyâni’l-ilm ve fazlihî vema yenbagî fî rivâyetihî ve hamlihî, thk.
Ebü’l-Eşbal ez-Züheyri, Demmâm: Dâru İbni’l-Cevzi.
İbn Ebî Şeybe, (2006/1427). el-Musannef, thk. Muhammed Avvame, Cidde: Darü’l-Kıble.
İbn Cemâa, (1986).4 el-Menhelü’r-revî fî muhtasar ulûmi’l-hadîsi’n-nebevî; thk. Muhyiddin
Abdurrahman Ramazan, Dımaşk: Dârü’l-Fikr.
4 Eserin yazma ve baskı nüshalarında İbn Cemra ( )ابن جمرةveya İbn Hamze ( )ابن حمزةşeklinde yazılan bu isim, Harputi
tarafından yapılan haşiyede İbn Cemaa ( )ابن جماعةolarak düzeltilmiştir.
Dâvûd-i Karsî (1169/1756)’nin “Şerh Alâ Usûli’l-Hadîs” İsimli Eserinin Metodu… 115
Turkish Studies
International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 11/5 Winter 2016
İbn Faris, (1994/1414). Mücmelü’l-luga, thk. Şihabeddin Ebû Amr, Beyrut: Dârü’l-Fikr.
İbnü’l-Hacib, (2006/1427). Muhtasaru Münteha’s-sul ve’l-emel fi ilmiyyi’l-usûl ve’l-cedel, dirase
ve thk. Nezir Hamadu, Cezâir: Şeriketü’l-Cezairiyyeti’l-Lübnaniyye, Beyrut: Daru İbn
Hazm.
İbn Hacer, (1288). Nuhbetü’l-fiker fi mustalahi’l-ehli’l-eser, İstanbul: Matbaa-i Amire.
…………, (1993). Şerhü’n-nuhbe nüzhetü’n-nazar fî tavzihi nuhbeti’l-fiker fî mustalahi’l-ehli’leser, thk. Nureddin Itr, Beyrut: Dârü’l-Hayr.
…………, (t.y.). el-Metâlibü’l-âliye bi-zevâidi’l-mesânidi’ş-semâniye, thk. Habiburrahman
A’zami, Kuveyt: el-Matbaatü’l-Mısriyye.
İbn Hibban, (1973). Kitâbü’s-sikât, Haydarabad: Dâiretü’l-Maârifi’l-Osmaniyye.
İbnü’l-Hümâm, (t.y.). el-Müsâyere fi ilmi’l-kelâm ve’l-akâidi’t-tevhîdiyyeti’l-münciyye fi’l-âhire,
Kahire: Matbaatü’l-Mahmûdiyye et-Ticariyye.
İbn Kayyim el-Cevziyye, (1993). el-Menârü’l-münîf fi’s-sahîh ve’d-daîf, thk. Abdülfettah Ebû
Gudde, Beyrut: Mektebetü’l-Matbuati’l-İslâmî.
İbn Nüceym, (1997/1418). el-Bahrü’r-râik şerhu Kenzi’d-dekâik, thr. Zekeriyyâ Umeyrat, Beyrut:
Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye.
İbn Receb, (1999/1419). Câmi’u’l-ulûm ve’l-hikem, thk. Şuayb el-Arnaut, İbrâhim Bacis, Riyad: elEmânetü’l-Âmme li’l-İhtifal bi-Murûru Miete Âm alâ Te’sisi’l-Memleke.
İbnü’s-Salâh, (2011/1432). Ulûmü’l-hadîs, thk. Ebû Mu’âz Târık b. İvazullâh b. Muhammed,
Kahire: Dâru İbn Affan, Riyad: Dâru İbni’l-Kayyim.
Kadi İyaz, (1970/1389). İlmâ’ ilâ ma’rifeti usûli’r-rivâye ve takyîdi’s-semâ’, thk. es-Seyyid Ahmed
Abbas Sakr, Kahire: Dârü’t-Türas, Tunus: el-Mektebetü’l-Atika.
Karsî, (1912/1330). el-Mu’cezu şerhu Tehzîbi’l-Mantık, Köprülü Kütüphanesi, III. kısım, nr. 325.
…………, Şerhu usûli’l-hadîs, Mahmud Bey Mat. İstanbul, 1321, s. 41.
…………, (1290). Mukarribü’t-tâlibîn, çev. Babakaleli Ahmed Abdülaziz, İstanbul: Matbaa-i
Âmire.
Kastallani, (t.y.). İrşâdü’s-sâri li-şerhi Sahîhi’l-Buhârî, Beyrut: Dâru İhyaü’l-Türasi’l-Arabi.
Kudâî, (1985/1405). Müsnedü’ş-şihâb, thk. Hamdi Abdülmecid Selefi, Beyrut: Müessesetü’rRisâle.
Malik b. Enes, (1994). el-Muvatta’, thk. Abdülmecid Türki, Beyrut: Dârü’l-Garbi’l-İslâmî.
Martı, Huriye (2008). Birgivî Mehmed Efendi, Ankara: TDV Yayınları.
Münâvî, (1938). Feyzü’l-kadîr şerhi’l-Câmii’s-sagîr, Beyrut: Dârü’l-Ma’rife.
Müslim b. el-Haccac, (1955/1374-1956/1375). Sahîh-i Müslim, Nşr. Muhammed Fuâd Abdülbâkî,
Kahire: Dâru İhyai’l-Kütübi’l-Arabiyye.
Nevevi, (1986). et-Takrîb ve’t-teysîr li-ma’rifeti süneni’l-beşîri’n-nezîr fî usûli’l-hadîs, racaahu
Abdullah Ömer Barudi, Beyrut: Dârü’l-Cinan.
Öztürk, Resul (2014). “Dâvud-i Karsî (1169/1756): Kelâmî Görüşleri ve Kaynakları”, Erzurum,
Atatük Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Sayı: 41, ss. 77-99.
Sefîrî, (2004/1425). el-Mecâlisü’l-va’ziyye fî şerhi ehâdîsi hayri’l-beriyye min sahîhi’l-İmâm elBuhârî, hakkakahu ve harace ehâdîse Ahmed Fethi Abdurrahman, Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-
İlmiyye.
Sehâvî, (2003/1424). Fethü’l-mugîs bi-şerhi Elfiyyeti’l-hadîs li’l-Irâkî, thk ve talik. Ali Hüseyin
Ali, Kahire: Mektebetü’s-Sünne.
116 Osman BİLGEN
Turkish Studies
International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 11/5 Winter 2016
…………, (1985). el-Makâsıdü’l-hasene fî beyâni kesîrin mine’l-ehâdîsi’l-müştehire [ale’l-elsine],
thk. Muhammed Osman el-Huşt, Beyrut: Dârü’l-Kitâbi’l-Arabi.
Silleli Osman Hamdi, (1312). “Terceme-i Müellif" (Dâvüd-i Karsî, Risale fi beyânı mes’eleti’lihtiyârâti’l-cüz’îyye ve’l-id-râkâti’l-kalbiyye içinde), İstanbul.
Suyûtî, (1979/1399). Tedrîbü’r-râvî fî şerhi Takrîbi’n-Nevevî, hakkaka ve racea usulih.
Abdülvehhab Abdüllatif, Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî.
Şen, Lokman (1998). Davud-i Karsi ve Hadisçiliği, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Van Yüzüncü
Yıl Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Şevkânî, (1960). el-Fevâidü’l-mecmûa fi’l-ehâdîsi’l-mevzûa, thk. Abdurrahman b. Yahyâ elYemani, Kahire: Mektebetü’s-Sünneti’l-Muhammed.
Taberânî, (1995/1415). el-Mu’cemü’l-evsat, thk. Mahmûd b. Ahmed et-Tahhân, Riyad:
Mektebetü’l-Maârif.
…………, (1983). el-Mu’cemü’s-sagîr li’t-Taberânî, Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye.
Tîbî, (1985). el-Hulâsa fî usûli’l-hadîs, thk. Subhi Samerrai, Beyrut: Âlemü’l-Kütüb.
Tirmizî, (t.y.). el-Câmiü’s-sahîh, thk. Ahmed Muhammed Şakir, y.y., el-Mektebetü’l-İslâmiyye.
Türcan, Zişan (2011). Hadis Şerh Geleneği –Doğuşu Gelişimi ve Dönüşümü–, Ankara: Türkiye
Diyanet Vakfı Yayınları.
…………, Zişan (2009/1). “Hadis Şerhçiliğinin Doğuşu Ve Gelişimi”, Hitit Üniversitesi İlahiyat
Fakültesi Dergisi, c. 8, sayı: 15, ss. 101-134.
Yalçın, Abdussamed (2006). Usûlü’l-Hadîs Şerhi (Hadis Usulü), İstanbul: Dua Yayıncılık.
Yardım, Ali (1984). Hadis II, İzmir: Acargil Matbaası.
ez-Zebidi Haddâd, (2006/1427). el-Cevheretü’n-neyyire şerhu Muhtasari’l-Kudûrî fi’l-furui’lHanefiyye, thk. İlyas Kaplan, Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye.
Zekeriyyâ Ensârî, (1999/1420). Fethü’l-bâkî bi-şerhi Elfiyyeti’l-Irâkî, thk. ve talik. Senaullah ezZahidi, Beyrut: Dâru İbn Hazm.
Türkiye Yazma Eserler Kurumu Arşiv Belge Numaraları
37 Hk 74/1, 26 Hk 232, 19 Hk 3657, 32 Ulu 361/7, 15 Hk 1638/1, 26 Hk 866, 28 Hk 3579/19, 37
Hk 101/5, 32 Ulu 113/2, 32 Ulu 93/1, 06 Mil Yz A 7786/2, 06 Mil Yz A 4810, 43 Ze 48,
43 Ze 709/1, 06 Mil Yz A 7288/1, 06 Mil Yz A 4951/1, 37 Hk 339/1, 67 Saf 243/1, 37 Hk
4059/3, 45 Ak Ze 156/5, 06 Hk 2214/2, 37 Hk 519/4, 42 Kon 215/2, 06 Mil Yz A 7474/4,
34 Atf Ek 1339, 34 Ae Arabi 268/1, 34 Ae Arabi 269.
Citation Information/Kaynakça Bilgisi
Bilgen, O., (2016). “Dâvûd-i Karsî (1169/1756)’nin “Şerh Alâ Usûli’l-Hadîs” İsimli Eserinin
Metodu ve Kaynakları Üzerine / The Method And Resources Of The Work Named “Sharh
Ala Usul Al-Hadith” Of Dawud Al-Karsı (1169/1756)”, TURKISH STUDIES -
International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic-,
ISSN: 1308-2140, Volume 11/5 Winter 2016, ANKARA/TURKEY,
www.turkishstudies.net, DOI Number: http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.9303, p.
99-116.