M.Ü. İlâhiyat Fakültesi Dergisi
22 (2002/1), 81-93
Amerika Birleşik Devletleri’nde
Arap Dili Araştırmaları Tarihi*
Ernest McCARUS**
Çev. Yılmaz ÖZDEMİR***
Özet
Bu makalede II. Dünya Savaşı’nın başlamasıyla birlikte Amerika Birleşik Devletleri’nde
Arap dili öğretimine dair yapılan faaliyetlerden bahsedilmektedir. Savaş esnasında ordu,
üniversitelerdeki dilbilimcilerin yardımlarıyla askerî ve istihbarat elemanlarına Arapça
eğitimi vermekte idi. Devletin diğer kurumlarından Yabancı Hizmet Enstitüsü, Ulusal
Güvenlik Teşkilâtı ve CIA, kendi personeline Arap Dili ve lehçelerini öğretmekte, kendi
eğitim malzemelerini üretmektedirr. Amerika Birleşik Devletleri üniversitelerinde de
edebî ve modern fasih arapça eğitimi, ileri bir seviyede yürütülmekte idi. Çeşitli üniversitelerin kurdukları birlikler, vakıfların ve devletin sağladığı fonların da katkılarıyla uygulamaya soktukları yaz programlarında Amerika Birleşik Devletleri’nin her tarafında Arap
dili ve lehçelerini öğretmiştir. Arap üniversiteleri ile işbirliği yaparak, Arap ülkelerinde de
yaz programları düzenlemiş veya mübâdele anlaşmaları ile Arap üniversitelerine öğrenci
ve araştırmacı göndermiştir. Bu yaz programları sayesinde Arapça ve lehçelerine dair ders
kitapları, okuma kitapları, sözlükler ve sınav malzemeleri gibi öğretim araçları hazırlanmıştır. Üniversitelerarası yaz programı uygulaması etkili olmuş, çeşitli cemiyetler, özel
yüksek okul ve üniversiteler tarafından da uygulanmıştır.
Amerika Birleşik Devletleri’nde, İbrânî dili ve Ahd-i Atîk araştırmalarının
tamamlayıcı bir unsuru olarak başlatılan Arapça öğretimi, Bağımsızlık Bildirisi'-
nin imzalanmasından1 yüz küsur yıl önceye uzanan bir geçmişe sahiptir. XVI.
yüzyılda Avrupa'daki reform hareketlerinden sonra tefsir maksadıyla bizzat İncil'e
doğru yaygın bir yöneliş vardı. Bu sebeple İbranice ve ona akraba olan dillerin
*
Bu yazı, editörlüğünü Aleya Douchdy'nin yaptığı The Arabic Language in America (Amerika'da
Arap Dili) adlı eserin (Detroit 1992), 207-221 sayfalarında yer alan Ernest McCarus’a ait
“History of Arabic Study in the United States” adlı makalenin tercümesidir. Mc Carus'un bu
makalesi daha önce 1987'de yayımlanmıştı. Bu defa bazı bilgiler güncelleştirilmiştir. Arka plan
bilgi için James Child, Ray Clifford, ve Charles Ferguson'un ve özellikle Birleşik Devletler'deki
Arap dili araştırmalarının ilk dönem tarihi hakkında David Partington'un görüşleri alınmıştır.
Saha olarak Ortadoğu araştırmalarının değerlendirilmesi hakkında bk. Winder, 1987. Arap dilbiliminin durumu için bk. Windfuhr 1976.
** Michigan Üniversitesi Ortadoğu Araştırmaları Arap Dili Bölümünden Emekli Profesör.
*** Marmara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Arap Dili ve Belagati Anabilim Dalı Araştırma Görevlisi
1
Bağımsızlık Bildirgesi 7 Temmuz 1776 tarihinde imzalanmıştır. (Çevirenin notu.-ç.n.)
82 › Ernest McCARUS, (Çev. Yılmaz ÖZDEMİR)
araştırılmasını kurumsallaştırma ihtiyacı duyulmuştu. Harvard, Sâmî dilleri yani
eski İbrânî, Keldânî ve Süryânî dillerini ders olarak bünyesine alan ilk Birleşik
Devletler yüksek okuludur. Bu diller, Harvard'ın kuruluşundan dört yıl sonra
1640'da okutulmaya başlanmıştır. 1654-1672 yılları arasında başkanlık yapmış
olan Charles Chauncy zamanında Arapça da ilâve edilmiştir. Evvelâ İbrânîce ve
akraba dilleri, kısa bir süre sonra da Arapça araştırmalarını kurumsallaştırma
uygulamasında tipik bir örnek olmuştur. Arapça, 1700'de Yale'de, 1807'de
Dartmouth ve Andover'de ve 1822'de Princeton İlâhiyat Okulu’nda okutulmaya
başlanmıştır.
Amerika Birleşik Devletleri’ndeki Arap dili araştırmalarının ilk aşaması ilâ-
hiyat kaynaklı ise de, ikinci aşaması filolojik niteliktedir. Göttingen Üniversitesi'nden Asur medeniyeti uzmanı olan Paul Haupt, iyi düzenlenmiş bir Sâmî
filolojisi programı oluşturmak üzere 1883'te John Hopkins Üniversitesi'ne gelmiş-
tir. Bu program diğer üniversitelerin takip edeceği bir model halini almıştır.
Birleşik Devletler'e mukayeseli Sâmî filolojisi araştırmaları prensiplerini ve
metodlarını getiren ve bu konudaki Alman birikimine atf-ı nazar eden de yine bu
zattır. XIX. yüzyılın sonuna gelindiğinde, ülkede ve Kanada'da müfredat programlarının bir parçası olarak Arapça’yı da veren Sâmî dillerine dair önemli on
altı büyük bölüm oluşmuştu.2
XX. yüzyılda, Yakın Doğu'daki arkeolojik alan araştırmalarına giderek artan
bir ilgi yaşandı. Bu vesileyle dilbilimsel olduğu kadar pratik amaçlarla Arap dili
lehçelerine de ilgi duyulmuştur. Nitekim 1925'den 1948'e kadar Michigan Üniversitesi'nde Arapça profesörü olan William H. Worrell, Kıptî diline olduğu
kadar Mısır Arapçası lehçelerine de vâkıftı.
II. Dünya savaşı, Arap dili araştırmalarında bir devrim meydana getirdi.
Muhârip askerler ve Arap dünyasında iş görecek, araştırma yapacak istihbarat
elemanlarının yetiştirilmesine duyulan âcil ihtiyaç, Arap dili ve diğer dünya
dilleri konusunda Amerikan milletinin son derece hazırlıksız olduğunu ortaya
çıkardı. Federal Hükümet, Amerikan Bilim Kuruluşları Meclisi (American
Counsil of Learned Societies)’nin de yardımıyla, dil bilimcileri seferber etti;
onlara düzinelerce yabancı dil ve lehçeler için ders kitapları hazırlatıp bunları
Uzman Ordu Eğitim Programına ve muharip birliklerden askerî yönetim subaylarına değin askerî personel ile istihbarat personelinin yoğun eğitimi çerçevesindeki
pratik konuşma/dil programlarına yerleştirdi. Bu millî çabaların sürekli etkisi, bir
2
Şunlar da zikredilmelidir; İlâhiyat Okulları Birliği (1837); Vanderilt Üniversitesi (1875);
Hebrew Union Yüksek Okulu (1880?); Cincinnati Üniversitesi (1882); Boston ve
Pennsylvannia Üniversiteleri (1886); Colombia Üniversitesi (1887); New Jersey Koleji (Bugünkü Princeton Üniversitesi, 1889); Bryn Mawr Yüksek Okulu (1891); Chicago, Michigan ve
New York Devlet Üniversiteleri (1892); Minnesota Üniversitesi (1895); ve Syracuse Üniversitesi (1896?). Bk Rosenau, 1896, 7-14.
Amerika Birleşik Devletleri’nde Arap Dili Araştırmaları Tarihi › 83
grup kişiye yabancı dil becerileri sağlamak olmuştu. Bu kişilerin çoğu, savaştan
sonra eğitimci, devlet memuru ve dünyanın çeşitli bölgelerinde iş adamı olarak
eğitildikleri konuda çalışmayı sürdürdüler. Bu insanlar, ülke çapında düzenli
eğitim programlarında geçerli, Arapça ve Avrupa dilleri dışında diğer pek çok dil
öğretiminde kullanılacak sistem kurmak, pek çok dil ve lehçeleri3 için kullanılacak eğitim malzemeleri yaratmak, geleneksel "gramer- tercüme" metoduyla
öğretilen dillere modern bilim tekniklerini (sözel metod, sözel örnekli pratik
alıştırmalar vb.) uygulamak ve yabancı dil öğretiminde "uygulamalı dil bilim"in
meriyyetini sağlamak için eğitilmişlerdi.
Savaşın çabasının doğrudan bir sonucu olarak, Birleşik Devletler'in çeşitli
birimleri Arapça ve geçmişte önemsenmemiş diğer stratejik diller için dil eğitim
programları hazırladılar. 1947'de Charles A. Ferguson, iki yabancı istihbarat
görevlisi için yoğun Arapça eğitimi vermek amacıyla Beyrut'ta on sekiz aylık bir
program hazırladı. Ferguson, Devlet Personeli Departmanı (Departman of State
Personel) Arap Dili Alan Okulu (Field School of Arabic Language) ve alan
araştırmaları kurumu olan Yabancı Hizmet Enstitüsü (FSI= The Foreign Service
Institute) kurmak amacıyla 1953-1955'te Beyrut'a geri döndü. Bu kurum, yerel
politik şartlar kendisini hâlen yaşamakta olduğu Tunus'a taşınmaya zorlayıncaya
kadar Beyrut'ta kaldı. Hâlen öğretim yapılmakta olan Washington'daki FSI Dil
Okulu'nda (FSI School of Arabic) o sıralar Modern Standart (Fasih) Arapça
(MSA) ve lehçeleri öğretiliyordu. FSI’nın, Amerika Birleşik Devletleri’ndeki
Arapça eğitimi konusunda hatırı sayılır bir etkisi olmuştur. Bu durum, sadece
akademi dünyasında eğitim veren pek çok kişiye sahip olmasından veya FSI dil
çalışmalarının bazı yönlerdeki deneyiminden değil aynı zamanda kendileri için
ürettikleri, akademik dünyada da yer etmiş ve hâlen kullanılmakta olan pekçok
eğitim malzemesinden kaynaklanıyordu.4 Bu kurumun en önemli katkılarından
biri, yeterliliği ölçme alanındaki meşhur FSI mülâkat testidir. Yabancı servis
elemanlarının konuşma ve okuma yeteneklerini ölçmek üzere hazırlanmış bu
test, prensipte her zaman ve zeminde uygulanabilir standart bir ölçü ortaya
koymuştur. Amerikan Yabancı Dil Öğretimi Heyeti (American Counsil on the
3 Merrill Y. Van'a ait Spoken Iraqi Arabic (1949) adlı kitap, bir kısım yayımlananları incelenmiş
muhtelif aşamaların ilginç bir özetidir. Henry Holt ve arkadaşları tarafından yayımlanmış ve telif
hakkı 1949'da Amerika Dilbilim Cemiyeti (The Linguistic Society of America)'ne geçmiştir. Baş
sayfasında "Orjinali Birleşik Devletler Silahlı Kuvvetler Kurumu tarafından yayıma hazırlanmış-
tır" ve telif hakkı sayfasında "Bu materyal Amerika Dilbilim Cemiyeti ve Amerikan Bilim Kuruluşları Yoğun Dil Programı'nın direktörlüğünde hazırlanmıştır." ibareleri vardır. Henry Holt metinlerinin tam seti, Irak ve Suud Arapçalarını ihtiva eden kasetle birlikte New York, Ithaca,
Konuşulan Diller Servisi (Spoken Languages Service)'nden bugün elde edilebilir.
4 Örnek olarak Ferguson ve Ani'ye ait Lessons in Contemporary Arabic (1964), Rice ve Said'e ait
Eastern Arabic (1960), Snow'a ait Levantine Arabic: Introduction to Pronuncitation (1971) ve
Ömer'e ait Saudi Arabic (1975) adlı kitaplar zikredilebilir.
84 › Ernest McCARUS, (Çev. Yılmaz ÖZDEMİR)
Teaching of Foreign Languages), Uygulamalı Dil Bilimleri Merkezi (The Center
of Applied Linguistics) ile birlikte Arapça ve diğer diller için bu sözlü yeterlik
mülâkat (sınavı)'na akademik seviye kazandırma işini üzerine almıştır.5
Ayrıca ordu, 1947'de California, Monterey'de bulunan Ordu Dil Okulu
(Army Language School)'ndaki ders programına Modern Fasih Arapça ve Irak
lehçesi'ni ilâve etti. Bu okul, 1973-1974'te deniz kuvvetlerinin Maryland
Anacostia'daki Dil Okulu ile birleştirildi. "Savunma Dil Enstitüsü (The Defence
Language Institute)" olarak adlandırılan yeni okul Monterey'dedir. MSA ile Irak,
Suriye ve Mısır lehçeleri düzenli olarak, diğerleri ise ihtiyaç duyuldukça öğretilmektedir. Bu etkileyici bir organizasyondur: Tam gün çalışan yetmişdokuz Arap-
ça biriminde sadece MSA için her sene 350 kişi eğitilmektedir. Savunma Dil
Enstitüsü mezunları artık sadece ordu kuvvetlerinde değil, devletin diğer
müesseleri, üniversiteler ve özel sektörde de bulunmaktadırlar.
Arapça öğreten devletin diğer kurumları olan Ulusal Güvenlik Teşkilâtı
(National Security Agency) ile CIA (The Centrel Intelligence Agency=Merkezi
Haberalma Teşkilâtı), 1950’lerin ilk yıllarından beri kendi personeline Arapça
öğretmektedir. Savunma Dil Enstitüsü, Ulusal Güvenlik Teşkilâtı ve CIA, FSI
gibi yıllar boyu kendi eğitim malzemelerini üretmişler, ders kitapları testlerinin
geliştirilmesinde akademik kurumlarla işbirliği yapmışlardır.
Barış Birlikleri de Fas'tan Yemen'e kadar konuşulan bütün Arapça lehçelerinde pek çok Amerika Birleşik Devletleri vatandaşını eğitmiştir. Bu eğitimi,
genellikle konuşmalarda akıcılık sağlamaya imkân veren ilgili ülkede iki hizmet
yılı takip etmekteydi. Eğitilenlerin çoğu, akademik ünvanlar elde edip alanlarında çalışmalarına devam etmek veya akademi dünyasına veya diğer iş sahalarına
girmek üzere Amerika'ya geri dönmüştür. Barış Birlikleri, Arapça lehçelerine dair
ders kitapları (1966 ve 1970'de yayımlanan Tunisian Arabic gibi) yayımlamış,
Moritanya ve Yemen lehçeleri gibi çeşitli lehçelerde kendileri kullanmak üzere
henüz yayımlanmamış metinler hazırlamıştır.
Öte yandan akademi dünyasında standart ders programı içinde edebî ve pratik Arapça öğretim anlayışı, ileri seviyede iyi bir şekilde tesis edilmişti. Michigan
Üniversitesi bünyesinde Doğu Dilleri ve Edebiyatı Bölümü, 1948'de Uzak Doğu
Dilleri ve Edebiyatı ile Yakın Doğu Araştırmaları Bölümlerine ayrıldı. İkinci
bölümün (Yakın Doğu Araştırmaları) başında, Antik Yakın Doğu ve Kitâb-ı
Mukaddes araştırmaları, Arapça, İbrânice, Farsça ve Türkçe araştırmaları, sosyal
bilimler ve Yakın Doğu Edebiyatı araştırmaları konularında devamlı programlar
geliştiren George G. Cameron vardı. Cameron, diğer Arapça ve İslâm araştırmaları konularına ek olarak, modern ve klasik Arapça ve Lübnan lehçesiyle ilgili
5 Bu yeterlik ilkeleri için bk. Parkinson, 1985 ve Allen, 1985.
Amerika Birleşik Devletleri’nde Arap Dili Araştırmaları Tarihi › 85
programlar sunmak için, derhal George Hourani, Ernest McCarus ve George
Makdisi'yi biraraya getirdi.
Ford Vakfı, Arapça öğretimi için kurulmuş bir komite olan Sosyal Bilim
Araştırma Meclisi (SSRC)6'nin talebine uyarak, Princeton'da T. Cuyler Young'ın
yönetimindeki Yakın Doğu Dilleri Bölümüne bağlı Üniversiteler Arası Yaz
Programı (Inter-University Summer Program)'nı organize etmek üzere, beş
üniversitenin (Colombia, Harvard, Uluslararası İleri Araştırmalar Okulu
(SAIS)7, John Hopkins, Michigan ve Princeton Üniversiteleri) teşkil ettiği bir
cemiyete, 1957'de 176.500 $ tutarında yaptığı bir bağışla Arapça araştırmaları,
büyük mâlî destek almıştır. Bu programın amaçları şunlardı: 1- Her yaz Amerika
Birleşik Devletleri’ndeki bir kaç üniversite'ye en az üç büyük dil (Arapça, Farsça,
Türkçe) ile ilgili yoğun kursların verilmesini temin etmek. 2- Bu üç dil ile ilgili
yeni öğretim araçları yaratmak, hâli hazırdakileri de ıslah etmek. Programın
süresi beş yıldı. Sonuç olarak Arapça, yazları bu üniversitelerin her birinde 1957-
1961 yıllarında münâvebeli eğitim ilkesiyle öğretilmiştir. Şam, Kudüs, Kahire ve
Fas lehçeleri gibi muhtelif lehçelerle birlikte modern ve klasik Arapça'nın bütün
seviyeleri öğretiliyordu. Farsça ve Modern Osmanlı Türkçesi’ne ek olarak,
Avesta, Berber, İbrânî, Gürcü, Peştu ve Sanskrit dilleri, sonuç olarak en az her
yaz öğretilmekteydi. Alan Kursları (Sosyal Bilim, klasik edebiyat kursları, öğretilen özel dillere dair dilbilim kursları) genel olarak yoğun dil eğitimi boyunca
verilmekteydi. Pedogojik amaçlara ulaşmak için büyük çaba sarfedildi. Geleneksel gramer-tercüme metodu kullanılmakla birlikte, genellikle öğrencilerden
maksimum seviyede konuşma ve üretim kabiliyeti isteyen işitsel yöntem takip
edildi. Ülkenin, Avrupa'nın ve Orta Doğu'nun dört bir yanından kabiliyetli
öğrenciler alındı. Bir yaz döneminde bir akademik yılı tamamlamak hedefti ve
bazen bu hedefe de varıldı. Çeşitli sınıf öğretim teknikleri ve sınavla ilgili deneyimler yaşandı. Sonuç olarak Arapça ve Türkçe için öğretim malzemeleri ile
Arapça için sınav malzemeleri üretildi.
Ford vakfı, müdâvim üye olarak Los Angeles'daki California Üniversitesi ve
tâbi üyeler olarak Georgetown Üniversitesi ve Austin'deki Texas Üniversitesi'nin
de katılımlarıyla genişleyen cemiyete ikinci altı yıllık dönem için ödül olarak
1962'de bu sefer 250.000 $ 'lık ikinci bir yardım yaptı. Oturumlar 1962'den
1967'ye kadar tekrar münâvebeli eğitim ilkesiyle devam etti. İkinci dönem sona
erdiği zaman Doğu ve Batı sahillerinde yoğun dil programları veren başka cemiyetler de teşekkül etmişti. Cemiyetin faaliyetleri, hayati değere sahip olmuştur.
Amerika Birleşik Devletleri'nin ve denizaşırı bölgelerin değişik yerlerinde Arap-
ça, Farsça ve Türkçe öğreten pek çok cemiyetler vardır.
6 Social Science Research Council
7 School of Advanced International Studies
86 › Ernest McCARUS, (Çev. Yılmaz ÖZDEMİR)
Üniversitelerarası programın diğer renkli bir faaliyeti, Arapça öğretmenlerinin hazırladığı bir konferansla atölye çalışmalarının sponsorluğunu yapmasıydı.
Ağustos 1958'de SSRC, Charles A. Ferguson'un başkanlığında, Cambridge,
Massachusetts’de yirmi Arapça öğretmeninin hazırladığı bir konferansın sponsorluğunu yaptı. Konferansın amacı, Arapça ile ilgili araştırmalarda, ders kitapları-
nın değerlendirmesinde ve Arapça okuma kitaplarının hazırlanmasında net
tavsiyeler sunmaktı. Üniversitelerarası program daha sonra, Harvard'da 1962
yılında, Macid Said'in başkanlığında diğer bir konferans ve 1965-1967'de bir dizi
Arapça öğretmenleri atölye çalışması düzenledi. 1962'de gerçekleştirilen bu
konferansta sunulan tavsiyeler, 1963'de Arapça öğretiminde yeni bir yapılanma
meydana getirdi. Bu yeni yapılanma, Arapça öğretiminin profesyonelleştirilmesi
için kurulmuş Modern Dil Birliği (Modern Language Association), Amerikan
Arapça Öğretmenleri Birliği (The American Association of Teachers of
Arabic)'nin sponsorluğu altında gerçekleşti. Derneğin neşrettiği Frederic J.
Cadora yönetimindeki al-Arabiyya adlı derginin bünyesinde, (editörlüğümde) anNaşra adlı haber bülteni yayımlamaya başladı.8
1965 Arapça Öğretmenleri Atölye Çalışması (Ann Arbor, Charles Ferguson
başkanlığında), Arapça çalışmalarının durumunu değerlendirdi ve MSA başlangıç kursularında öğretilmesi gereken gramer yapıları ile birlikte metodoloji,
muhteva ve bibliografya üzerinde etüd çalışması yaptı. 1966 atölye çalışması da
(Colombia, Peter F. Abboud başkanlığında), orta seviyedeki Arapça öğretimi ile
meşgul oldu. Küçük heyetler, orta seviyedeki derslerin muhtevası ve metodolojisi
ile ilgili etüdler hazırladı. Orta seviyedeki mevcut ders kitaplarını değerlendirip,
önceki atölye çalışmasının tesbit ettiği basit gramer yapılarını tekrar gözden
geçirerek revize etti. Seminerin kayda değer başarısı, hem modern hem de orta-
çağ dilci ve edebiyatçı danışmanların, Arapça öğrencileri için pratik ve metodolojik açıdan eğitimlerine MSA ile başlamalarının sağlam bir yol olduğunu oybirli-
ği ile kabul etmeleri, daha sonra da arzu edilirse ileri düzeyde ortaçağ Arapçası’nın öğretilmesini taahhüt etmeleriydi. MSA'nın ortaçağ Arapçası’ndan daha
kolay olduğu düşüncesi, mantıkî bir öğrenim sürecinin meydana getirilmesine
sebep olacaktı. Ayrıca ortaçağ Arapçası eğitimi alanların edebî, Arap dünyasında
klasik Arap edebiyatı ile ilgili yapılan çağdaş bilimsel araştırmaları takip edebilmeleri için her durumda çağdaş Arapçayı iyi bir şekilde anlayabilmeleri gerekiyordu. Bundan başka atölye çalışması, Arapça araştırmaları alanındaki ilk ihtiyacın, orta seviyedeki ders kitapları olduğunu kabul etti. Ama daha önce başlangıç
ve orta seviye arasındaki sınırı tayin edecek temel seviyede bir ders kitabının
hazırlanması gerekiyordu.
8
Baş editör (1990) Utah Üniversitesi'nden Mushira Eid'dir.
Amerika Birleşik Devletleri’nde Arap Dili Araştırmaları Tarihi › 87
1967 atölye çalışması (Princeton, Peter Abboud başkanlığında), MSA'nin
temel seviyesi için bir ders kitabı ve bir Arapça yeterlik testi planlama işine
koyuldu. Ders Kitabı Komitesi, ideal bir ders kitabındaki gramer yapılarının
işleniş düzeninde uzlaşıp örnek olarak ilk ve son dersleri tasvir eden model
dersler tertip etti. Yeterlik testi komitesi, dinleme ve okuma yeteneğini ölçen
ciddi bir yeterlik testi hazırlamaya başladı.
1960'larda Ford (vakfının) fonları, Amerika Birleşik Devletleri Eğitim Dairesi'nden sağlanan 1958’de çıkan Millî Savunma Eğitim Yasası (NDEA)9 fonlarıyla desteklendi. Bu iki kaynaktan her biri, yaz programı masraflarının üçte
birini, geri kalan üçte birlik kısmı ise programa ev sahipliği yapan kurum karşıladı. Bu yüzden ikinci dönem sona erdiğinde üniversitelerarası program bütçesinde
hâlâ fonlar vardı ve Ford vakfı, Peter Abboud başkanlığında, Elemantry Modern
Standart Arabic ve College-level Arabic Proficiency Test adlı ders kitaplarının
hazırlanmasında bu fonların kullanılması yetkisini verdi (1968)10. Fondan artan
paralarla 1969 yılında Hikmet Sebüktekin'in Turkish for Foreigners adlı kitabı
finanse edilmiştir. Kitapta 1961 ve 1962 üniversitelerarası yaz dil programlarında,
yazarın Türkçe öğretirken hazırladığı uygulamalı dersler esas alınmıştır.
Ölü bir dilden çok yaşayan Modern Standart Arapça'yı öğreten bu değişik
materyaller, II. Dünya Savaşı'ndan önce teolojik-filolojik dönemde kullanılmış
olan sınıf ders kitaplarından bâriz bir şekilde farklıydı. Bu ders kitapları; Carl P.
Caspari'nin Arabische Grammatik (1876), William Wright'ın Grammar of the
Arabic Language (1859, ikinci baskı, 1962), Albert Socin'in Arabic Grammar
(1922) ve Griffithes Thatcher'in Arabic Grammar of the Written Language (1927)
adlı kitaplarıydı. Sadece sonuncusunda (Arapça'dan ve Arapça'ya) bir miktar
tercüme alıştırması vardı.
1957'de Sputnik’in fırlatılışının oluşturduğu havanın etkisiyle Amerikan
Kongresi, 1958 yılında ülkedeki alan araştırmalarının niteliği üzerinde şumüllü ve
sürekli bir etki bırakacak şekilde planlanan NDEA'yı geçirdi. NDEA'nın beşinci
maddesi aşağıdaki hususları destekliyordu ve desteklemeye de devam etmektedir:
(1) Dünyanın değişik alanlarıyla meşgul, alan merkezleri (hâli hazırda Yakın ve
Ortadoğu ile ilgili oniki alan merkezi vardır.); (2) Akademik ve/veya alan dilleri
yaz araştırmaları için Yabancı Dil ve Alan Araştırmaları Bursları11 (hâli hazırda
ondört üniversitede Arapça araştırmaları için burslar vardır.); (3) Her türde ders
9 National Defence Education Act
10 Elemantary Modern Standart Arabic, 1975'de tashih edildi ve daha sonra Cambridge Üniversitesi
Yayınları (Abboud ve diğerleri, 1983) tarafından yayımlandı. Test 1974'de AATA tarafından
Arabic Proficiency Test for College Level adlı kitapla değiştirildi. (1979'da Raji M. Rammuny baş-
kanlığındaki bir komite tarafından kitap tashih edildi. Kitabın dağıtımını bu zat yapmaktadır.
11 Bunlara önceleri Millî Savunma Yabancı Dil bursları deniyordu. Sonra Millî Kaynak bursları
denmeye başlanmıştır.
88 › Ernest McCARUS, (Çev. Yılmaz ÖZDEMİR)
malzemesi hazırlanması; (4) Fakülte kadrosu aylıkları; (5) Hem Amerika Birleşik
Devletleri’nde hem de Ortadoğu'da yoğun yaz dil programları; ve (6) Araştırma,
öğretmen yetiştirme, tetkik, derinleşme v.b. amaçlı sempozyum, konferans ve
atölye çalışmaları. NDEA'ın 5. maddesinde Arapça araştırmaları hemen hemen
tüm yönleriyle desteklenmiştir.
II. Dünya Savaşı, yabancı dil ve alan araştırmalarına olan iştahımızı kabartmakla kalmamış, aynı zamanda bize bizzat ilgili alanda araştırma yapmak ihtiyacını hissettirmiştir. Çok geçmeden (1946'da) Fulbright bursları12, alan araştırmaları ve çalışmaları için standart olmuştur. Carnegie Vakfı, Denizaşırı Arapça
Araştırmaları için Millî Lisans Programı kurmak üzere Princeton'a üç yıllık
136.500$ tutarında bir bağış yapacağını ilan etti. Bayly Winder'in yönetimindeki
program, Amerika Birleşik Devletleri üniversitelerindeki çok başarılı on ila onbeş
kadar lisans öğrencisine, Lübnan Şimlan'daki ünlü Orta Doğu Arapça Araştırmaları Merkezi (Middle East for Arabic Studies=bir İngiliz okulu)'nde bir yıl
süreli burslar sundu. Program 1968'e kadar yenilenerek sürdürüldü. Bu, Amerika
Birleşik Devletleri üniversiteleri ve yüksek okulları tarafından Arapça araştırmaları için denizaşırı pek çok programın yegane ilk kurumsallaştırılmış şekliydi.
Üniversiteler Arası Programı'nın yoğun yaz dil kurslarına desteğine daha önce temas edilen NDEA, denizaşırı yoğun dil programlarına da destek vermiştir.
Portland Devlet Üniversitesi (daha sonra Portland Devlet Koleji)'nde görev
yapan Frederick J Cox, NDEA'nın desteğiyle 1964'de Kahire Amerikan Üniversitesi'ndeki bir kültür birimi ile birlikte yoğun bir Mısır lehçesi ve alan araştırmaları
yaz programı başlattı. Bu programda eğitim gören otuzbir kişi, çoğunlukla Amerika Birleşik Devletleri’nin kuzeybatısından getirilmişti. Ocak 1966'da Amerikan
Bilim Kuruluşları Meclisi/SSRC Yakın Doğu Birlik Komitesi, bütün yaz mevsimini ve bir akademik yılı kapsayan, ileri düzeyde tam gün Arapça eğitimi için millî
bir hedef program tavsiye etti ve fizibilite araştırması için bir komiteye görev
verdi. 1967 baharında sekiz üniversiteden oluşan bir cemiyet (Kahire Amerikan
Üniversitesi, Berkeley California Üniversitesi, Los Angeles, Chicago, Harvard,
Michigan, Portland Devlet ve Princeton Üniversiteleri) kuruldu, NDEA'nın
desteği alındı ve Arapça Araştırmaları Dış Merkezi (CASA)13 teşekkül etti.
CASA, Portland Devlet Üniversitesi yaz programını üstlendi ve on iki ay boyunca tam gün dil eğitimi sunan bir akademik yıl programı ekledi. Merkez, yönetimim altında Michigan'a taşınıncaya kadar 1967’den 1974’e kadar, Berkeley'de
William Brinner, daha sonra Mounah Khouri tarafından idare edildi. 1983'den
12 Fulbright Fellowships/Scholarships. ABD tarafından kendi üniversitelerindeki akademisyen
veya öğrencilere ülke dışında araştırma yapabilmeleri için veya yabancı akademisyen ve öğrencilere Amerika Birleşik Devletleri’nde araştırma yapabilmeleri için verilen devlet bursu. (Çevirenin notu.)
13 Center for Arabic Study Abroad
Amerika Birleşik Devletleri’nde Arap Dili Araştırmaları Tarihi › 89
1988'e kadar CASA, Washington Üniversitesi'nde görevli Farhat Ziadeh14
tarafından yönetildi. Kahire Amerikan Üniversitesi'ndeki müşterek idareciler ve
icracı idareciler arasında Lorne Kenney, Marsden Jones, Martin Hinds, es-Said
Badawi, John Hunwick, Dustin Cowell, John Swanson, William Granara,
Mahmoud al-Batal ve Alâ' el-Gibali vardı.
CASA'nın tarihi, Arapça araştırmalarının gelişimini yansıtmaktadır: 1967'de
yıl içi on beş, yaz dönemi için on sekiz veya yirmi kişilik yerler vardı. Bununla
birlikte seçim komitesi yıl içi programa mürâcaat edenlerden sadece on iki kişiyi
yeterli buldu. 1971-1972'deki yaz ve yıl içi burslarına müracaat eden yüz kişiden
altmışını alarak rekor kırdı. Ne yazık ki ödenek kısıtlamaları, bu rakamı son
yıllarda yarıya düşürmüştür.
CASA'nın gerçek anlamda etkisi, uluslararası olmasa da ulusal düzeyde olmuştur. CASA, çoğu şu an akademik kurumlar, kamu ve özel sektörde sorumlu
makamları işgal eden pek çok sayıda kişiyi eğitmenin yanı sıra devletin Arapça
öğretimine de etkisi olmuştur. Nitekim bu kurum, 1975'te, Amerikan Arapça
Öğretmenler Birliği’ne ait kompozisyon ve dinleme-anlama bölümleri de içeren
Arapça konuşma dışındaki bütün dil becerilerini ölçen bir Arapça yeterlik testini
kullandı. Öğrencilerinin başarılı bir şekilde yarışabilmelerine imkân sağlayacak
bu ilâve dil becerilerini öğretmek için pek çok program ilk defa uygulamaya
konuldu. CASA kadrosu, Mısır ve modern standart Arapça için öğretim malzemeleri de üretti. Alan araştırmaları öğretim üyelerine yönelik olarak başarısız
geçen ilk yıldan sonra ikinci bir yıl öğretimi ve çok başarılı olduğu kanıtlanmış bir
Arapça tazeleme yaz kursu düzenleme tecrübesi yaşandı.
Yetenekli ve istekli öğrenciler, ehil ve fedakâr öğretmenler ve Atlantik'in
her iki yakasındaki yöneticiler, ev sahibi kurumların ve Eğitim Dairesinin güçlü
desteği gibi pek çok faktör, CASA'nın bu büyük başarısına yıllar boyu katkıda
bulunmuştur. Bana göre bir faktör daha var ki yukarıdaki faktörlerin CASA'nın
başarısına katkıda bulunmasına zemin hazırlamıştır. Bu faktör de CASA'nın
temel düzeyden ziyade ileri düzeyde bir dil programı olarak teşekkül etmiş olmasıdır. Temel düzeyde öğrenci bir kelime öğrendiğinde önceki durumuna göre bir
kelime daha fazla biliyor hâle gelmekteydi. Halbuki ileri düzeyde, kişi yeni bir
kelime öğrendiğinde otomatik olarak aynı kökten türeyen bütün kelimeler
grubunu da öğreniyordu. Bu yüzden ileri düzeyde öğrenim, katlamalı bir şekilde
ilerliyordu.
1971'de ikinci bir NDEA destekli denizaşırı yoğun dil programı düzenlendi.
Utah Üniversitesi Orta Doğu Merkezi’nde görevli Khosrow Mostofi, (Arizona,
Berkeley'deki California, Los Angeles, Portland Devlet, Utah, Texas ve
14
Baş direktörü, Atlanta Johns Hopkins Üniversitesi'nden Jerry Lampe'dir.
90 › Ernest McCARUS, (Çev. Yılmaz ÖZDEMİR)
Washington Üniversitelerinden oluşan) Batı Üniversiteleri Birliği adına Tunus
Yaz Programı'nı hazırladı. Bu program, her sene kırk-elli öğrenci kabul eden
Tunus'taki Burgiba Modern Diller Enstitüsü'nde sekiz haftalık, orta ve ileri
seviyede modern standart Arapça ile kültürel intibak programı idi. Program
federal bütçenin baskı yaparak sona erdirdiği 1977 yılına kadar devam etmiştir.
Virginia Üniversitesi'nden Muhammed Sawaie, Ürdün'un Yermük Üniversitesi ile birlikte 1984'de lisans ve lisansüstü öğrencileri için İrbid'de yoğun bir
Arapça öğretimi yaz programı başlattı. Orta ve ileri düzeyde MSA dersleri sunduğu gibi Ürdün lehçesini de öğretmekte olan bu senelik program, ayrıca tarihî
mekânlara gezileri de içeren kültürel bir unsur da kapsamaktaydı.
1950 ve 1960'lı yıllarda uygulanan üniversitelerarası programdan itibaren
Arapça yaz kursları hem bölgesel veya ulusal cemiyetler hem de özel yüksek
okullar ve üniversiteler tarafından memleketin her tarafında uygulanabilmiştir.
Daha önce Arapça öğretmemiş, hâlen bir akademik yıl boyunca Arapça dersi
vermeyen Vermont Middlebury Koleji, 1983 yılında ünlü yaz okulunda bir
Arapça okulu açtığı zaman, yeni bir kabul şartı ortaya çıkmıştır. Bu okulda bütün
öğrenciler öğretim süresince İngilizce konuşmayacaklarına dair sözleşme imzalarlardı. (Daha sonra bu sözleşmenin iptaline izin verilmiştir.) 1989'un yazına kadar
Peter Abboud tarafından yönetilen okul, MSA'nın dört düzeyinde ders veriyordu: Temel, iki orta ve ileri düzey.15 Bu okul'da hem öğrenciler, hem de Birleşik
Devletler ve Arap dünyasından gelen öğretmenler yoğun bir deneyim yaşamış-
lardır. Öğrenciler, kelimenin tam anlamıyla gece ve gündüz, sınıf içi veya dışında
öğretmenleriyle iletişim kurabiliyorlardı. Öğretmenler, ümitsiz veya gayretli
öğrenciler için geceyarısından sonra dahi rahatlıkla danışılabilen kişilerdi. Arap
toplumunda lehçelerin yaygın olarak kullanıldığı yerlerde MSA'nın yeni kullanım
şekilleri, çözümü için özel materyallerin hazırlanmasını gerektiren özel bir problem meydana getirmekteydi. Pek çok kişiye özellikle orta-üstü ve ileri düzeyde dil
eğitimi vermesine ek olarak Middlebury, yeni materyallerin, öğretim, test ve
öğretmen yetiştirme ile ilgili yeni tekniklerin denenmesine de imkân tanımıştır.
Amerika Birleşik Devletleri öğrencilerine, Arap dünyasındaki üniversitelerde Arapça öğrenme imkânı sağlayan çok sayıdaki mübâdele programından
bahsederek konuyu tamamlayalım. Bu mübâdele şu anlaşma türlerini kapsıyordu:
Kahire Amerikan Üniversitesi ile Georgetown Üniversitesi arasındaki anlaşma
gibi en az bir yıl yabancı bir üniversitede öğrenim imkânı sağlayan anlaşmalar;
Kahire Amerikan Üniversitesi ile Macalester Koleji arasında bir zaman gerçekleşmiş olan anlaşma gibi değişim anlaşmaları; Kuveyt Üniversitesi'nden Michigan
öğrencilerine Kuveyt'te Modern Standart Arapça öğrenmeleri için verilen burslar
gibi doğrudan burslar.
15 Seçilen yeni direktör Atlanta Emory Üniversitesi'nden Mahmûd el-Batal'dır.
Amerika Birleşik Devletleri’nde Arap Dili Araştırmaları Tarihi › 91
Savaş sonrası Arapça öğretiminin, hazırlanan öğretim malzemeleri ile yakından bağlantılı olduğu, bu incelemeden açıkça anlaşılmaktadır. Savaş bittiğinde
temel ders kitapları, William Wright ve Thatcher'inkine ek olarak, Jochanan
Kapliwatzky'in Arabic Language and Grammer'i Regis Blachere'in Element de
l'arabe classique'sı ile Blachere ve Maurice Gaudefroy-Demombyness'e ait
Grammaire de l'arabe classique adlı kitaplar idi. Çok geçmeden sadece değişik
Arap lehçeleri için gerekli malzemelere değil, pedogojik açıdan Edebî Arapça için
de çağdaş ders kitaplarına ihtiyaç duyulmuştur. Bu yüzden Farhat Ziadeh ve R.
Bayly Winder'a ait Introduction to Modern Arabic (1957) adlı kitabın ardından
Ziyâde'nin Reader in Modern Literary Arabic: Texts from Contemporary Arabic for
the Intermediate Student (1964) adlı kitabı yayımlanmıştır. Esasen gazete Arap-
ça’sına tümevarım karakterli bir yaklaşım, ötedenberi Avrupa, Japonya ve Kuzey
Amerika'da yaygın olarak sergilenmekteydi. Bana ve Âdil Yakub'a ait Elements of
Contemporary Arabic (1962) adlı eser, MSA öğretiminde konuşma ve işitmeye
dayalı bir metodu uygulamak üzere yayımlanmış ilk metindir. FSI'nin çıkardığı
bazı kitaplar daha önce zikredilmiştir.
NDEA Dil Geliştirme Programı, MSA ve konuşmayla ilgili öğretim malzemeleri ile ilgili değişik ürünleri finanse etti. William Brinner ve Mounah
Khouri'ye ait İleri Arapça Okuma Kitapları -Selections from the Modern Novel and
Short Story (1961)- ve Intellectual and Social Trends (1962); bana ait çağdaş
okuma kitapları, gazeteler, makaleler, resmî evraklar, masal ve şiirle ilgili beş
okuma kitabı; Georgetown Üniversitesi'ndeki Arapça Araştırma Merkezi (Arabic
Research Center)'nin onbir yayımı (temel kurslar, mürâcaat gramer kitapları,
Fas, Irak, Suriye, ve Mısır lehçelerine dair İngilizce-Arapça, Arapça-İngilizce
sözlükler) örnek olarak zikredilebilir. Carleton T. Hudge, 1960'ların ortalarında
NDEA'nın desteğiyle, Barış Birlikleri ile halk düzeyinde çalışmaya niyetli diğer
birlikler için Indiana Üniversitesi'nde Fas, Tunus, Çad ve Moritanya lehçeleri
öğretimi için malzeme hazırlamak maksadıyla Yoğun Dil Eğitim Merkezi
(Intensive Language Training)'ni kurmuştur. Bu merkezde yeni bir yaklaşım
takip edildi. Öğrenciler evvelâ, dilin değişik kullanımlarıyla karşılaştıkları yerlerde konuşma öncesi pasif bir hazırlık aşamasından geçiyorlar, sonra diyalog ve
diğer konuşma şekilleriyle meşgul olduklarında aktif aşamaya devam ediyorlardı.
Temel metinler yeni malzemelerin, kursta maksimum düzeyde konuşma alıştırmasının kolayca kavranabilmesi için genellikle birkaç cümleden ibâretti.
1966 Arapça öğretmenleri atölye çalışmasının tavsiyesiyle, Peter Abboud,
Ernest Abde'l-Maasih, Salih al-Toma, Wallace Erwin, ben ve Raji Rammuny'den
meydana gelen bir komite, Eğitim Bürosu (Office of Education) ve Michigan
Üniversitesi'nin desteğiyle Modern Standart Arabic-Intermediate Level'i (1974)
yazdı. CASA programı NDEA desteğinden de faydalanmıştır. Kahire Amerikan
Üniversitesi'nden Elizabeth Sartain, MSA eğitimi veren düzenli bir kursla birlikte
92 › Ernest McCARUS, (Çev. Yılmaz ÖZDEMİR)
kullanılmak üzere Graded Readers of Modern Written Arabic adlı üç kitabın
birincisini (temel seviye) hazırladı.16
Böyle grup projelere ek olarak Amerika Birleşik Devletleri Eğitim Dairesi
pek çok bireysel projeye de destek vermiştir. Hamdi Qafisheh'in Basic Course in
Gulf Arabic (1975) ve Short Reference Grammar of Gulf Arabic (1977) adlı çalış-
maları gibi.
Arap-Amerikan Petrol Şirketi (ARAMCO)17 çok önceden işçilerine Suud
Arapça’sını öğretmek için dil uzmanları istihdam etmiştir (ve şimdi Arapça
konuşan işçilerine İngilizce öğretecek kapsamlı bir programı vardır). Merrill Van
Waggoner, Munah Dabaghi ve Joseph Kromeh, ARAMCO'nun Lübnan,
Sayda'daki Tapline18 işçileri için Introduction to Spoken Arabic of Lebanon (1953)
adlı kitabı telif ettiler. Bunu tâkiben ARAMCO, 1954-1958 arasında dokuz
kitapdan oluşan ARAMCO Arap Dili Serisini yayımladı.
Bütün bunlar elbette hazırlanmış veya hazırlanmakta olan bütün malzemelerin listesi değildir. Daha çok devam etmekte olan büyük faaliyet hakkında fikir
vermekte, Arap dili araştırmaları sahasındaki canlılığa işaret etmektedir. Öyle
görünüyor ki her bir öğretmeni ders kitabı yazmaya sevkeden Arapça öğretimi ile
ilgili bir durum vardır. Bu durum da mükemmel bir Arapça kursu oluşturma
ihtiyacıdır. Değişik yaklaşımlara muhakkak ihtiyaç vardır ve etkili olanlar yaşayacaktır.
Amerika Birleşik Devletleri'nde Arapça öğretmenliğinin artık bir meslek hâ-
line geldiğini iddia etmek mümkündür. Öğrenci kayıtları Avrupa dillerindeki
sayıya asla yaklaşamayacaktır. Fakat 1970'lerin sonunda belli bir düzeye varmış
ve bu düzeyi korumaktadır. Diğer taraftan yabancı dil araştırmalarında ufak
çaptaki olağan dalgalanmalarla gelecekte Arap dili öğrencilerinin sayısının fazla
miktarda azalması muhtemel değildir. Bütün bu Arap dili araştırmaları büyük
oranda, Arap dili uzmanlarından (edebiyatçı, dilbilimciler vb.), bir araç olarak
Arapça’ya ihtiyaç duyan diğer uzmanlık alanlarına (sosyal bilim araştırmaları,
uluslararası iş veya hukuk, halk sağlığı, hükümet hizmetleri, misyonerlik vb.)
kaymıştır. Dil ve alan araştırmalarının, yüksek öğretimin esaslı bir unsuru olduğu,
16 Bu okuma kitapları için yapılan asıl yardım, Kahire lehçesini öğretmek üzere Kahire'de yaşanan
hayatı gösteren bir film çekiminin imkânını araştıracak olan bir fizibilite çalışması için destek de
içermekteydi. Arap Dili Araştırmaları Dış Merkezi (the Center for Arabic Studies Abroad) ve
Kahire Amerikan Üniversitesi'nin, gerekli bütçeye ve film yapma konusunda sinema bilgisine
sahip olmadığı anlaşılınca bu fikir terk edildi.
17 The Arabian-American Oil Company
18 The Trans-Arabian Pipeline Company: Arap Petrol Boru Hattı Nakliye Şirketi. 1950 yılında
faaliyetlerine başlayan TAPLINE, Suudi Arabistan petrolünü körfez bölgesinden Sayda’nın gü-
neyindeki Zehrânî Limanı’na naklederek Avrupa ve Amerika pazarlarına gönderen en büyük
şirketti. (-ç.n.)
Amerika Birleşik Devletleri’nde Arap Dili Araştırmaları Tarihi › 93
halk ve tabiî ki devlet ve vakıflar tarafından kavranmış olması açık bir gerçektir.
Öğretim kalitesinin iyi olduğunu belirtmek önemlidir. FSI ve CASA'daki öğrenci
listeleriyle 1950, 1960, ve 1970'lerin yoğun yaz programlarının incelenmesi,
akademi, diplomasi ve iş çevrelerindeki önemli ve tanınmış pek çok ismi ortaya
çıkaracaktır.
Lise ve sonrası öğretimindeki Arap dili uzmanlarının sayısı, daha köklü yabancı dillerdeki meslektaşlarının gerçekleştirdiği etkinliklerde bulunabilecek
düzeye ulaşmıştı. Bu etkinlikler çerçevesinde şunlar sayılabilir: Bir yabancı dil
olarak Arapça öğretimi için eğitim programı hazırlama; liselerde Arapça dersleri
verme; Arap dilbilimi konusunda sempozyum düzenleme; Amerikan Yabancı
Diller Öğretimi Konseyi (American Counsil on the Teaching of Foreign
Languages)'nin sözlü yeterlik mülâkât ilkelerini Arapça'ya uyarlama; Arapça
yeterlik ve seviye tespit sınavları hazırlama; Amerika Birleşik Devletleri ve Arap
dünyasında yoğun yaz dil kursları düzenleme; millî nitelikli işlevi olan, iletişimsel,
yeterlik temelli ve kültürel nitelikli öğretim malzemeleri geliştirme; başarılı ulusal
meslekî kuruluş ve dergiyi destekleme.
Bütün bunlar, Amerika Birleşik Devletleri Kongresi ve okul idarelerinin sü-
rekli ve ileri görüşlü destekleri olmadan yapılamazdı. Fevkalâde onaylar, yetkili
ve samimi Amerika Birleşik Devletleri Eğitim Dairesi personelinin sayesinde elde
edilmiştir. Onlar daha yoğun, yeterlik temelli ve işlevsel bir hâle getirmek suretiyle öğretim malzemelerimizin kalitesini yükseltmek konusunda bizleri kibarca
yönlendirmişler, yapmak istediğimiz ve ihtiyaç duyduğumuz ileri düzeyde ve özel
amaçlı kurslar (iş dünyası Arapçası vb.) geliştirmemiz hususunda bizleri cesaretlendirmişlerdir. Arap dili araştırmaları sahası, Kitâb-ı Mukaddesin tefsirine
yardımcı bir araç gibi işlev gördüğü mütevâzı başlangıçtan bu yana çok yol almış-
tır.