EKEV AKADEMİ DERGİSİ Yıl: 15 Sayı: 46 (Kış 2011) 451
William Bedwell ve İngiltere’deki Arap Dili
Çalışmalarına Katkısı
Ömer ACAR(*)
Özet: Bu çalışma, İngiltere’deki oryantalist çalışmaların babası olarak görülen
William Bedwell’ın Arapça alanına katkılarını ele almaktadır. Bilim çevrelerince fazla
inceleme konusu yapılmamış bir araştırmacı olarak Bedwell, hem kendi eserleri hem de
doğrudan veya dolaylı olarak etkilediği, bir kısmı aynı zamanda öğrencisi olan bilim
adamlarının ortaya koyduğu çalışmalar ile tarihteki önemli yerini muhafaza etmektedir.
Ana dilden İngilizceye yapılmış ilk Kur’an çevirileri, bastırma imkânı bulamadığı
hacimli Arapça-Latince sözlük ve diğer eserleri onun daha fazla ilgiyi hak ettiğini
gösteren sadece birkaç örnekten ibarettir.
Anahtar Kelimeler: William Bedwell, Arapça, Şarkiyatçılık, İngiltere, ArapçaLatince Sözlük, Cambridge Üniversitesi.
William Bedwell and His Role in Arabic Studies in England
Abstract: This study, discusses the contributions of William Bedwell, known as the
father of all orientalist studies, in England to Arabic Language. Bedwell, as a
researcher has not been much subjected to examinations by scientific circles, maintains
his significant place in history thanks to both his books and the studies of some
scientists who are either his students or influenced by him directly or indirectly. The
first translations of Qur’an from original language to English, The voluminous ArabicLatin dictionary which he was not able to print, and his other works are only few
examples which show he deserves much more attention.
Key Words: William Bedwell, Arabic, Orientalism, England, Arabic-Latin Lexicon,
University of Cambridge.
*
Dr., Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi, Temel İslam Bilimleri Bölümü,
Arap Dili ve Belagatı Anabilim Dalı.
(e-mail: oacar@divinity.ankara.edu.tr)
452 / Dr. Ömer ACAR EKEV AKADEMİ DERGİSİ
Giriş
Şarkiyatçılık, Doğu-Batı ilişkileri, medeniyetlerin çatışması veya buluşması gibi
çok eskiden beri üzerinde yazılıp çizilen konular, bilim ve kültür dünyamızın önemli bir
alanına tekabül etmektedir. Uzun tartışmalar bir kenara bırakılacak olursa, genellikle,
Doğu-Batı ilişkilerinin Haçlı Seferleri ile başladığı kabul edilir. Ama bu tür bir ilişkinin
sağlıklı olmadığı yeterince açıktır. İslam kültürünün Avrupa‟da tanınması ve yayılması,
esasen Müslüman Endülüs ile gerçekleşmiştir. Müslümanların İspanya ve Sicilya‟da
kurdukları parlak medeniyet, Avrupa‟da asırlar sonra bile izlerini sürdürecek ve her iki
medeniyetin ortak mirası olarak, ilim ve kültürün zengin ürünlerini insanlığın
istifadesine sunacaktır.
Bilindiği gibi, Endülüs‟te kurulan okullara Avrupa‟nın her tarafından gelen
öğrenciler, burada eğitimlerini tamamlayarak ülkelerine dönüyorlar, içlerinden Arapça
ve İbraniceyi iyi derecede öğrenenler el üstünde tutulup, saraylarda ve çeşitli eğitim
kurumlarında istihdam ediliyorlardı. Toledo‟lu İbrahim b. Azra gibi bazı bilginler ise
Avrupa‟nın değişik ülkelerini dolaşıyor, gittikleri yerlerde Arapça-İbranice dersler
veriyorlardı. Bunların yanında, Sicilya‟da kadılık yapan ve Arapça belgelerde adı “Kadı
Brown” şeklinde geçen Thomas Brown, Latinceye çevirdiği kitaplarla Arap dili ve
kültürünü Batıya ilk defa tanıtan Adelard, Endülüs‟te matematik okuyan ve döndüğünde
bu alanda birçok eseri Latinceye çeviren Robert ve Aristo‟nun eserlerini Arapçadan ilk
defa tercüme eden Michael Scot çok önemli bir yere sahiptirler. Bu sonuncusunun
Arapça yazılmış Aristo şerhlerini İngilizceye çevirmesi sayesinde Batıda Aristo
tanınmaya başlamıştır. (Lewis, t.y.: 4-5).
İngiltere Arapça kitap basımında nispeten geç kalmışsa da, ileriki yıllarda bu açığı
telafi edecek atılımlar birbirini takip edecektir. Matbuatta Arapça, Robert Wakefield‟a
ait, bazı Arapça, İbranice Keldanice ifadeler içeren Oratio de laudibus trium linguarum
Arabicae & Chaldaicae & Hebraicae adlı eserle 1524 yılında bilim sahnesine çıkmıştı.
(Roper, 1985: 12). İngiltere‟de tamamıyla Arapça olarak basılan ilk kitap ise, Mısırlı
Emir el-Mubeşşir b. Fâtik‟in 1053‟te telif ettiği Kitâbu Muhtâri’l-Hikem ve Mehâsini’lKilem adlı esere benzetilerek yazılan Kelimâtu’l-Felâsife ve Hikemuhum adlı kitaptır.
(Lewis, t.y.: 6).
Bu ilk eserleri diğerleri takip etmekle birlikte, matbaacıların Arapça hurufat bulma
sıkıntısı nedeniyle, çoğu zaman Arapça ibarelerin yerini sonradan elle yazmak üzere boş
bıraktıkları veya duruma göre İbranice karakterler kullandıkları oluyordu. İncelememize
konu edindiğimiz William Bedwell da aynı sıkıntıdan muzdarip olduğu için hurufat
satın almak üzere 1612‟de Leiden‟e gidecek (Topuzoğlu, 1992: 338) ve buradan
getirdiği harflerle The Arabian Trudgman ve Index Assuratarum Muhammedici
Alkorani gibi eserlerini bastıracaktır. (Roper, 1985: 13).
XVII. yüzyıla kadar bu şekilde büyük zorluklar ve şahsî fedakârlıklarla yürütülen
çalışmalar bu asırda artık elle tutulur bir faaliyet haline gelmiş ve iki büyük İngiliz
üniversitesi olan Cambridge ve Oxford‟da Arapça kürsüleri açılmıştır. Aşağıda hayatını
ve eserlerini inceleyeceğimiz William Bedwell gibi profesörler bu kürsülerde görev
alarak pek çok kişiye Arapça öğretmiş ve İngiltere‟deki oryantalist faaliyetlerin öncüsü
olmuştur.
William Bedwell ve İngiltere’deki Arap Dili
Çalışmalarına Katkısı 453
1. William Bedwell’ın Hayatı
İngiltere‟de “Arapça çalışmalarının babası” olarak kabul edilen William Bedwell,
1563‟te Essex‟in kuzeybatısındaki Great Hallingbury‟de doğdu.1 Mahalle kilisesinde
vaftiz edilen Bedwell‟ın hayatında, ebeveyninden ziyade, küçük amcası Thomas
Bedwell etkili oldu. İngiltere‟de önemli mühendislik başarılarına imza atan amcası, aynı
zamanda çağının önde gelen matematik bilginlerindendi. (Hamilton, 1985: 5-6).
1578‟de, amcasının da okuduğu Cambridge Trinity College‟e burslu olarak
kaydoldu. 1584‟te bilim uzmanı, 1588‟de sosyal bilimler/edebiyat sahasında master
derecesi elde etti. Burada geçirdiği yıllar, hayatının ileriki dönemleri için belirleyici
olmuştur. Zira kendisini etkileyen ve yetişmesine yardımcı olan hocaları, K. Mukaddes
çevirisinde beraber rol aldığı arkadaşları ve onu çok yönlü bir bilim insanı yapan farklı
ilgileri hep bu dönemde onun zihin dünyasında yankısını bulmuştur. (Hamilton, 1985:
6).
Bedwell‟ı hem İngiliz hem Arap dili açısından önemli kılan hususlardan biri,
edebiyat uzmanı olduğu 1588‟den, Bishopgate‟deki St. Ethelburg kilisesine papaz
olarak tayin edildiği 1601‟e kadar İngiltere Krallığı‟na çeşitli İslâm ülkelerinden
gönderilen Arapça mektupları İngilizceye çevirmesidir. (Topuzoğlu, 1992: 338). O
zamanlar İngiliz Krallığı ile Mağrib ülkeleri arasında şeker ve tekstil ticareti yapılıyor,
Bedwell da iki ülke arasındaki resmi yazışma işiyle meşgul oluyordu. Ayrıca söz
konusu ülkelerden ölçüm aletleri vb. konularda gelen teknik yardım talepleri de, aynı
zamanda matematik uzmanı olan Bedwell tarafından karşılanıyordu. (Hamilton, 1985:
15-16).
Onu “İngiltere‟deki Arapça çalışmalarının babası” yapan en önemli özelliği ise,
daha önceleri Arapçadan İngiliz diline Latince dolayımı ile yapılan çevirilerin, ilk defa
onunla birlikte doğrudan yapılmasıdır. Bedwell‟ın İngiliz dili ve edebiyatındaki yeri bir
başka açıdan da önem arz etmektedir.2 Nitekim Kitab-ı Mukaddes‟in King James
tercümesine yönelik, 1604‟te başlatılan ve basılma tarihi olan 1611‟e kadar süren
çalışmalar kapsamında, 1. Westminster ekibiyle birlikte, Joshua bölümünden I.
Tarihler‟e kadarki kısmın çevrilmesinde bizzat görev üstelenmiştir. (Todd, H. J., 1838:
23-27; Devries, 1889: 159-161; Venn, J., 1922: Part I, Vol. I, 124;
Loewenstein&Mueller, 2008: 129).
Söz konusu tercüme faaliyeti, Bedwell‟ın Arapça araştırmalarında önemli bir yeri
bulunan hocası Lancelot Andrewes3 ile teşrik-i mesai yapması ve birkaç yıl sonra -
1607‟de- onun tarafından Tottenham Anglikan kilisesine papaz olarak takdim
edilmesini sağlamıştı. Bedwell‟ın Arapça alanındaki ünü esasen 1603‟lerden önce
1
Bazı kaynaklarda doğum tarihi 1561 olarak verilmektedir. Bkz. Zirikli, 1976: VIII, 123.
Bernard Lewis ise 1562 olarak kaydetmektedir: Lewis, : 2004: 432.
2 Rönesans dönemi Avrupa‟sında ve özellikle de İngiltere‟de Arapça ile ilgili yapılan çalışmalar
hakkında geniş bilgi için bkz. Holt, 1957: 444-449; Rodinson, 1985: I, 52-54; Hamilton, 1985:
67-85.
3
Lancelot Andrewes hakkında ayrıntılı bilgi için bkz. Russel, Arthur T., 1860.
454 / Dr. Ömer ACAR EKEV AKADEMİ DERGİSİ
Avrupa kıtasında yayılmış durumdaydı. Nitekim tanınmış Hollandalı oryantalist
Thomas Van Erpe (Erpenius) kendisini ziyaret etmiş; memnun kaldığı ziyaret esnasında
onun Arapça sözlüğü üzerindeki yoğun çalışmalarını bizzat müşahede etmişti. (Stephen,
1885: 119).
Bedwell‟ın 1612‟de bir nevi iade-i ziyaret anlamı taşıyan, ama esas amacı,
Leiden‟in tanınmış yayıncılarından Raphelengius kardeşlerin yardımına başvurmak ve
Arapça sözlüğünün basımı için onların -rivayete göre- yirmi bin kelimelik Arapça
hurufat arşivinden yararlanmak olan Hollanda gezisi sayılmazsa, Bedwell ömrünün 25
yıl gibi önemli bir kısmını en son görev yeri olan Tottenham‟da geçirmiştir. Antik All
Hallows‟un kilise kayıtlarına bakılırsa, Bedwell bu süre zarfında kendini kitapları ve
ailesine vermiş, en önemli yayınlarını bu yıllarda yapmıştır. Bedwell 1632‟de burada
vefat etmiş ve görev yaptığı kilisenin bahçesine gömülmüştür. (Hamilton, 1985: 28-29).
2. Eserleri4
2.1.Matbu Eserleri (Kronolojik sıraya göre):
1. Prophetica Hhobadyah: Eski Ahit‟in Obadiah Bölümü‟nün eski İbranice ve
Keldanice kaynaklardan yararlanarak Latinceye çevrilmiş hali. (1612)
2. Trigonum Architectonicum: The Carpentars Rule. Tomruk, ahşap, cam, taş vb.
nesneleri kolay ve hatasız bir şekilde ölçmeye yarayan bir tür ölçüm cetveli. (1612)
3. D. Iohannis Apostoli&Evangelistae Epistolae Catholicae Omnes Arabicae:
Yeni Ahit‟te yer alan Yuhanna‟nın Mektupları bölümünün Arapça-Latince çevirisi. (Bir
sayfada Arapça, karşısında Latincesi verilmiş). (1612) (Krş. Bedwell, 1612: 1-52).
4. De Numeris Geometricis: Of The Nature And Proprieties Of Geometrical
Numbers. Lazarus Schonerus‟a ait geometri kitabının İngilizce tercümesi. (1614)
5. Kalendarium Viatorium Generale: The Travellers Kalendar Serving. Denizciler
ve seyahat eden tüccarlar için hazırladığı bir nevi takvim. (1614)
6. Mohammedis Imposturae: A Discovery of The Manifold Forgeries,
Falshhoods, and Horrible Impeties of The Blasphemous seducer Mohammed. (1615)
“XVI. yüzyılın sonlarında Roma'da basılan Muşâhabetü Rûhaniyye Beyne'l-
"Âlimeyn adlı Arapça bir eserin İngilizce tercümesi olup, hacdan dönen Şeyh Sinan ve
Ahmed adlı iki Müslüman arasında geçtiği iddia edilen konuşmalardan meydana
gelmiştir. Eserin aslını, İslâmiyet aleyhindeki kitapların Arap harfleriyle basılıp
Osmanlı topraklarında satılması amacıyla 1584'te Roma'da Kardinal Ferdinando dei
Medici tarafından kurulan Typographia Medicea hesabına çalışan Hıristiyanlığa geçmiş
bir Arap'ın yazdığı bilinmektedir. Bedwell, İslâm'a ve İslâm Peygamber‟ine karşı
tecavüzkâr bir üslûpla kaleme alınmış çirkin iftira ve isnatlar içeren bu kitabı tercüme
etmekle Katolik ve Protestan kiliselerine Hıristiyanlık propagandası ve misyonerlik
faaliyetleri için Arapça öğrenmenin ne derecede faydalı olabileceğini göstermek
istemiştir. Bedwell'in The Arabian Trudgman ve lndex Assuratarum Muhammedici
Alkorani adlı eserleriyle birlikte 1615'te Londra'da basılan kitabın 2. baskısı da yine
4
Bedwell‟ın eserleri hakkında geniş bilgi için bkz. Chalmers, 1816: 22-23; Stephen, 1885: IV,
119-120; Watt, 1824: I, 93r; Turner, Henry S., 2006: 69
William Bedwell ve İngiltere’deki Arap Dili
Çalışmalarına Katkısı 455
Londra'da başka bir yayınevi tarafından Mahomet Unmasked adıyla 1624 yılında
yapılmıştır.” (Topuzoğlu, 1992: 338.)5
7. The Arabian Trudgman: Certaine Arabicke Termes. Bazı yer isimleri, saygı
ifadeleri, makam-mevki isimleri gibi o dönemdeki tarihçi ve yazarların sık kullandığı
bazı kelimelerin etimolojik izahlarını ele alan bir kitap. (1615)
8. Index Assuratarum Muhammedici Alkorani: A Catalogue Of The Chapters of
The Turkish Alkoran. Kur‟an sure isimlerinin transkripsiyonu, Latince çevirisi ve bazı
surelerin içeriğiyle ilgili yorumları içeren bir indeks çalışması. (1615)6
9. The Principles Of Arithmeticke: Bernard Salignacke‟nin matematik kurallarıyla
alakalı kitabının Bedwell tarafından İngilizceye tercümesi. (1516)
10. A Brief Description of the Towne of Tottenham Highcrosse in Middlesex:
Tottenham Kilisesinde görev yaptığı zaman yazdığı, şehri ilk defa etraflı bir şekilde
anlatan kitap. (1631)
11. The Tournament of Tottenham: Eski ve geleneksel bir müzikal/şiirin yeniden
düzenlenip ayrı basım olarak yayını. (1631)
12. Mesolabium Architectonicum: Amcası Thomas Bedwell‟ın arazi ölçümlerine
dair yazdığı eserin düzenlenmiş ve yayına hazır hale getirilerek basılmış hali. (1631)
13. Via Regia Ad Geometriam: The Way to Geometry. Astronomlar, coğrafyacılar,
arazi ölçümüyle uğraşanlar, denizciler ve mühendisler için Peter Ramus tarafından
yazılan Geometriye Giriş adlı kitabın İngilizce tercümesi. (1536)
2.2.Yazma Eserleri
1. Arapça Kitab-ı Mukaddes metinlerinin transkripsiyonunu içeren bazı el
yazmaları.
2. Arabici Dictionarii: A Specimen Arabic-Latin Lexicon. Bedwell‟ın bütün
hayatını vakfettiği halde, ne yazık ki çeşitli sebeplerden dolayı bastıramadığı büyük
Arapça-Latince sözlük. Bu sözlük çalışması Bedwell‟ı önemli kılan hususların başında
gelmektedir. Sözlüğün el yazma nüshaları ve Leiden‟den getirdiği hurufatı ölümünden
kısa bir süre önce1531‟de Cambridge University Library‟ye bırakmıştır.7
5 Bu eser ile ilgili olarak ayrıca bkz. Hamilton, 1985: 66-69. Yazarın aşağıda yer verilen The
Arabian Trudgman adlı eseri ve müellife ait bazı Kur‟an indeksleriyle birlikte basılan nüshası
için bkz. Marsden, W. 1827: 11.
6
Nebil Matar‟ın verdiği bilgiye göre, Bedwell bu eserinde daha önce hiç yapılmayan bir işi
başarmış, Kur‟an‟ın sure adlarını tek tek transkripsiyon ederek, bunların Latince karşılıklarını
vermiştir. 1630‟lara kadar Cambridge Üniversite‟sinde bir tek Kur‟an nüshasının bile mevcut
olmadığı dikkate alınırsa, Bedwell‟ın kendi asrında ne kadar zor şartlarda önemli işlere imza
attığı anlaşılır. Krş. Matar, 1998: 73-74.
7 Kütüphane kayıtlarına bakılırsa, sözlük ilk iki cildi büyük diğerleri standart boy olmak üzere 9
ciltten oluşmaktadır. Ayrıntılı bilgi için bkz. Browne, 1900: 313. Bedwell sözlüğünün 800
sayfalık ilk cildini 1595‟te, 600 sayfa tutan ikinci cildini ise 1599‟da tamamlamıştı. Krş.
Hamilton, 1985: 12. Eserin Cambridge Üniversitesi Kütüphane‟sine miras bırakıldığına dair
kayıt için bkz. Luard, 1867: 17; Hamilton, 1985: 127.
456 / Dr. Ömer ACAR EKEV AKADEMİ DERGİSİ
2.3.Kur’an Tercüme ve Transkripsiyonları
Bedwell, kısmen de olsa, Kur‟an‟ı doğrudan Arapça aslından çeviren ilk müsteşrik
olma özelliğine sahiptir. Alexander Ross‟un, Fransızca‟dan yaptığı İngilizce Kur‟an
çevirisi (1649) bilinmekle birlikte, Arapça aslından çevirme geleneği Bedwell ile
başlamış ve nihayet tam metin çevirisi düzeyine George Sale ile ulaşmıştır. (1734).
Bedwell‟ın hangi sureleri çevirdiği konusu biraz kapalıdır. Zira bu konuda bilgi
veren Hamilton, kitabının sonunda Bedwell‟ın eserlerini sıraladığı listede, sadece
çevirilerin el yazma nüshalarının bulunduğu Cambridge University Library‟deki katalog
numarasını ve “sure 1 ve sure 2‟nin 1-139. ayetleri” bilgisini vermekle yetinmiştir. (Krş.
Hamilton, 1985: 127). Yine aynı yerdeki bilgiye göre Bedwell‟ın bazı Kur‟an
surelerinden yaptığı transkripsiyonlar da el yazması olarak Oxford Bodleian Library‟de
bulunmaktadır. (1985: 127)
2.4.Diğer Eserleri:
Bedwell‟ın bunlardan başka bir nevi arkadaş/meslektaş albümü niteliğindeki
Album Amicorum adlı çalışması ve çeşitli makam veya şahsiyetlerle yazışmalarını ihtiva
eden mektup koleksiyonu vardır. Ayrıca Oxford Bodleian Library‟deki kayda göre, bazı
İncil pasajlarını Farsçaya çevirmiştir. (Krş. Hamilton, 1985: 97-104, 121-123 ve 128).
Bernard Lewis‟in verdiği bilgiye göre, Bedwell Bizans döneminden kendi asrına
kadarki dilimde Avrupa dillerine geçmiş Arapça kelimeleri bir araya getiren bir sözlük
hazırlamıştır. (Lewis, t.y.: 9; Zirikli, 1976, VIII, 123)8
3. Arapçaya Bakışı
Bedwell‟ın Sâmî dilleri ve özellikle de Arapçaya olan ilgisi daha Trinity
College‟de okurken başlamıştı. O yıllarda Cambridge ve Oxford çevrelerinde Arapça
çalışmaları henüz sistematik düzeye ulaşmış olmamakla birlikte, bilhassa İbranice
hocaları tarafından, belli bir geçmişe sahip Sâmî dilleri çalışmalarının Arapça alanına
doğru genişletilmesi gerektiği dillendiriliyordu. Burada temel saikin, özellikle orta
çağdaki geç İbranice metinlerinde sıklıkla rastlanan hataların düzeltilmesinde
Arapçadan istifade etmek olduğu anlaşılıyor. (Hamilton, 1985: 8)
Bedwell, hocalarının bu yöndeki beklentilerini karşılamak arzusuyla, yaşadığı
dönemde pek az İngilizin gösterdiği bir azimle kendisini Arapçaya vermiş, özellikle
Lancelot Andrewes‟in etkisiyle büyük bir Arapça sözlük yazma hevesine kapılmıştı.
Elindeki sınırlı kaynakların önemli bir kısmını, Grekli kilise babalarının çevirilerinden
ibaret olan Arapça el yazmaları oluşturduğu için, Hristiyanlık geleneği içinde Grekli ve
başka din adamlarının Arapça sayesinde daha iyi anlaşılabileceğine dair bir kanaate
sahipti. Bu arada diğer sâmî dilleri üzerindeki çalışmaları da devam ediyordu. Sebastian
Münster‟e ait Dictionarium Chaldaicum adlı sözlüğün sayfa kenarlarına düştüğü
8 Bu konuyla ilgili bir elektronik kaynak için bkz. http://www.drmahmoud.com/content/view/920/50. Bu kaynakta dile getirilen bir iddiaya göre, Bedwell‟in
batı dillerine geçmiş Arapça kökenli sözcüklerle ilgili çalışması, İngiliz dilinde yapılmış ilk
İngilizce-İngilizce sözlük olma özelliğini taşımaktadır.
William Bedwell ve İngiltere’deki Arap Dili
Çalışmalarına Katkısı 457
notlardan da anlaşıldığı gibi, Bedwell iyi derece Arapça bilgisinin yanı sıra, İbranice,
Aramice, Süryanice ve Keldanice alanında da iddialıydı. (Hamilton, 1985: 8-9).
Kendini uzun soluklu çalışmalara adadığı için beklenilen düzeyde eser verememiş
bir bilim adamı olan Bedwell‟ın elinde, kolayca ulaşabildiği, Guillaume Postel‟e ait
Grammatica Arabica, Jacob Christmann‟ın Alphabetum Arabicum‟u ve Ruthger
Spey‟in Compendium Grammaitices Arabicae adlı eserleri bulunmaktaydı. Dönemin bu
artık klasikleşmiş temel eserlerinin yanı sıra, Arapça-Latince sözlüğünün, yazımını
1595‟te tamamladığı 1. cildinde, Agostino Giustiniani‟nin çok dilli Mezmurlar çevirisi,
Marûnîlere ait Süryani harfleriyle yazılmış Arapça dua kitabı ve 1591 tarihli bir
İncil‟den istifade etmiş; 1599‟da tamamladığı ikinci cildinde ise, Öklid‟in Anâsır adlı
kitabının Nâsıruddîn et-Tûsî tarafından yapılan Arapça çevirisi, Kur‟an‟ın Latince
Bibliander çevirisi ve bazı el yazma eserleri kullanmıştır. (Hamilton, 1985: 12-13).
Bedwell bütün hayatını Arapçaya adamışsa da, bu onun İslamiyet için aynı
düşüncede olduğu anlamına gelmemektedir. Dönemin hâkim Müslüman gücü olan
Osmanlının her geçen gün artan nüfuz ve kuvveti bir nevi Hıristiyanlığa tehdit olarak
algılanıyor, dolayısıyla Müslümanların kutsal kitabının dili olan Arapçaya nefretle
bakılıyordu. Bununla birlikte, Bedwell gibi dinî saiklerle hareket eden bazı bilgin din
adamları, hem Roma kilisesiyle olan rekabetleri nedeniyle Hıristiyanlık kaynakları
arasında Arapça yazılmış eserlerin İngiliz kilisesi ilkelerine daha uygun olduğu
görüşünü ileri sürmüş; hem de Cambridge, Oxford, Paris ve Bologna gibi büyük
üniversitelerde Arapça kürsülerinin kurulması suretiyle misyonerlik ve propaganda
çalışmalarında Arapçadan daha fazla istifade edilmesine dair 1311 tarihli Viyana
Konseyi kararlarının uygulanmasını savunmuşlardır. (Topuzoğlu, 1992: 338).
Kendi çevirdiği Yuhanna Mektupları‟nın girişinde ve ayrıca bu konuyla ilgili bir
makalesinde, çok geniş bir coğrafyada hâkim olan İslam dininin büyük dili olması
hasebiyle, sadece dinî bakımdan değil, siyasî ve pratik nedenlerden dolayı da Arapçanın
öğrenilmesi ve üzerinde çalışılması gerektiğini vurgulamıştır. Bu sözleriyle adeta,
bahsettiği o geniş coğrafyada herhangi bir tercümana ihtiyaç duyulmaksızın seyahat
edilebileceği ve böylece dinin gerektirdiği misyonun kolayca yerine getirebileceği bir
dünya hayalini kurmaktaydı. (Krş. Bedwell, 1612: A2; Stephen, 1885: 119; Lewis, t.y.,
9; Zirikli, 1976: 123.)9
Bedwell‟ı özelde Arapça çalışmaları, genelde oryantalizm araştırmaları açısından
önemli kılan hususlardan biri de yetiştirdiği öğrencileri ve takipçileridir. En önemli
öğrencisi hiç kuşkusuz 1604-1691 yılları arasında yaşayan ünlü oryantalist ve K.
Mukaddes uzmanı Edward Pococke‟dir. Oxford‟un ilk Arapça profesörü unvanına sahip
Pocecke, Arapça alanında yaptığı çalışmalarla haklı bir üne kavuşmuştur. Kendisi gibi
oryantalist olan ve aynı adı taşıyan oğlu Edward Pococke (1648-1727) de bu sahada
önemli çalışmalara imza atmıştır.10
9
Bedwell‟ın Arapça vurgusunun sadece, dinî veya siyasî nedenleri olmadığı, aynı zamanda çok
açık ticarî hesapları da barındırdığı iddiası için bkz. Saliba, George, 1997: 126-127.
10
Pocock ailesi hakkında ayrıntılı bilgi için bkz. Lewis, t.y., 11-14.
458 / Dr. Ömer ACAR EKEV AKADEMİ DERGİSİ
Hollandalı Thomas Van Erpe (Erpenius) [1584-1624], Bedwell ile tam anlamıyla
öğrenci-hoca ilişkisi yaşamasa da, çeşitli ziyaretleriyle kendisinden istifade etmiş, onun
ideallerini yazdığı eserlerde ve bulunduğu ortamlarda yaşatmaya gayret etmiştir.
Nitekim bir konuşmasında Arapça idealini, “mükemmel Arapça bilen, iyi yetişmiş,
kültürlü kişiler tarafından Müslümanların din değiştirmelerini sağlamak.” şeklinde ifade
ediyordu. (Topuzoğlu, 1992: 338).
Bedwell‟ın hayatını adadığı ama şansızlık eseri bastırmayı başaramadığı hacimli
Arapça sözlüğün yazma nüshalarını Cambridge kütüphanesinden ödünç alıp, hazırladığı
polyglot (çok dilli) sözlükte kullanan Edmund Castell (1606–1685) de unutulmamalıdır.
Bazı müelliflere göre her ne kadar Bedwell sözlüğünü bastıramamışsa da, Castell
vasıtasıyla bu eser bilim dünyasının hizmetine sunulmuştur. (Stephen, 1885: 120;
Hamilton, 1985: 93; Akîkî, 2006: 39).
Sonuç
Yaşadığı dönemde kaynakların yetersizliği, uygun matbaa veya matbaacı
bulamama, Arapça hurufat sıkıntısı gibi çeşitli problemlerle yüzleşen Bedwell, bütün bu
zorlukları gayreti ve çalışkanlığıyla aşmasını bilmiş ve neticede “İngiltere‟de Arapça
çalışmalarının babası” olarak anılmayı başarmıştır. En büyük projesi ve hayali olan
büyük çaplı Arapça-Latince sözlük çalışması, az önce değinilen sorunlardan dolayı ne
yazık ki bastırılamamışsa da, sonraki araştırmacılara ışık tuttuğu kabul edilmektedir.
Bazı kaynaklarda geçen ama hakkında kesin bilgiye sahip olmadığımız ilk
İngilizce-İngilizce sözlüğü, iddia doğruysa, Avrupa dillerine geçen Arapça kökenli
sözcükleri ele alması bakımından ayrıca önemlidir. Nitekim anlaşıldığı kadarıyla,
Avrupa‟da Sâmî dilleri araştırmaları belli bir dönem Arapça ihmal edilerek yapılmaya
çalışılmış, ancak Bedwell ve çevresindekilerin gayretleriyle Arapça hak ettiği ilgiyi
görmeye başlamıştır.
Netice olarak, Hz. Peygamber‟e yönelik bazı hakaret ifadeleri içeren bir kitabı
Arapça öğrenenler için bir kaynak olması amacıyla çeviren, zaman zaman objektiflik
sınırlarını ihlal eden ve Kur‟an‟dan direkt İngilizceye çeviri yapan ilk müsteşrik olan
Bedwell, genelde oryantalist çalışmalar özelde de Arapça çalışmaları alanında öncü bir
şahsiyettir ve daha fazla ilgiyi hak etmektedir.
William Bedwell ve İngiltere’deki Arap Dili
Çalışmalarına Katkısı 459
Kaynakça
Akîkî, Necîb (2006). el-Musteşrikûn. Kahire: Dâru‟l-Me„ârif.
Bedwell, William (1612). D. Iohannis Apostoli&Evangelistae Epistolae Catholicae
Omnes Arabicae, Ex Officina Plantiniana Raphalengii.
Browne, Edward G. (1900). A Hand-List of The Muhammedan Manuscripts in The
Library of The University of Cambidge. Cambridge: University of Cambridge
Press.
Chalmers, Alexander (1816). The Genaral Biographical Dictionary. London: J.
Nicholson.
Devries, William Levering (1889). “The English Bible” [Electronic Version]. The Old
and New Testament Student, Vol. 9, No. 3, pp. 152-161.
Hamilton, Alastair. (1985). William Bedwell The Arabist 1563-1632. Leiden: E. J.
Brill.
Holt, P. M. (1957). “The Study Of Arabic Historians In Seventeenth Century England:
The Background And The Work Of Edward Pococke” [Electronic Version].
Bulletin of the School of Oriental and African Studies, (3), 444-455.
Lewis, B. (2004). From Babel to Dragomans-Interpreting The Middle East. New York:
Oxford University Press.
Lewis, B. (t.y.). “Târîhu İhtimâmi‟l-İnkilîz bi‟l-„Ulûmi‟l-„Arabiyye”. el-Mustemi„u‟l-
„Arabî. (Ayrı basım, 6 makale bir arada).
Loewenstein, D. & Mueller, J. (2003). The Cambridge History of Early Modern English
Literature. New York: Cambridge University Press.
Luard, Henry Richards (1867). A Catalogue of Manuscripts Preserved in The Library of
The University of Cambridge (Index). Cambridge: University of Cambridge Press.
Marsden, William (1827). A Catalogue of Books and Manuscripts. London: J. L. Cox.
Matar, Nebil (1998). Islam in Britain 1558-1685. Cambridge: Cambridge University
Press.
Rodinson, Maxime (1985). Turâsu‟l-İslâm. Tas. Joseph Schacht, Clifford Edmund
Bosworth; terc. Muhammed Zuheyr Semhûrî. el-Kuveyt: el-Meclisu‟l-Vatanî li‟sSekâfe ve‟l-Funûn ve‟l-Edeb.
Roper, Geoffrey. (1985). “Arabic Printing And Publishing In England Before 1820”.
British Society for Middle Eastern Studies, 12/1, 12-32.
Russell, Arthur T. (1860). Memoirs of The Life And Works of Lancelot Andrewes D.
D. Cambridge.
460 / Dr. Ömer ACAR EKEV AKADEMİ DERGİSİ
Saliba, George (1997). Untitled Review. [Electronic Version] Journal of the American
Oriental Society, Vol. 117, No. 1, pp. 175-177.
Stephen, Leslie (der.) (1885). Dictionary of National Bibliography. London: Smith,
Elde&Co.
Todd, Henry John (1838). An Authentic Account of Our Authorized Translation of The
Holy Bible and of The Translators, Oxford: Baxter Printer.
Turner, Henry S. (2006). English Renaissance Stage: Geometry, Poetics, and the
Practical Spatial Arts 1580-1630. New York: Oxford University Press.
Venn, John (1922). Alumni Cantabrigienses. Cambridge: Cambridge University Press.
Watt, Robert (1824). Bibliotheca Britannica or A General Index to British And Foreign
Literature. London: Longman&Co.
Zirikli, H. (1976). el-A'lâm : Kâmûsu Terâcimi li-Eşheri'r-Ricâl ve'n-Nisâ. Beyrut:
Dâru‟l-İlm li‟l-Melâyîn.