İlk Adım Dil Bilgisi
Ders Öncesi Bazı Tanımlar
Merfu: Raf halinde ya da raf makamında gelen kelimelere merfu kelimeler denir. Yani Arapça’da kelimeler cümle içindeki aldıkları dilbilgisel role göre farklı konumlarda gelirler ve bu konumlarına göre harekelenirler. Raf makamında gelen bir kelimenin merfuluk alametleri vardır. Bu alametler bazen damme, bazen vav harfi, bazen elif harfi ve bazen de nun harfi olur. Kelimenin raf makamında gelmesi ise cümle içindeki anlam bakımından rolüne göredir. Örneğin fail (özne) olan kelimeler merfudur. Yani Arapça’da fail olan bir kelime devamlı raf makamında gelir ve merfudur.
Mansup: Nasp halinde ya da nasp makamında gelen kelimelere mansup kelimeler denir. Nasp makamında gelen bir kelimenin irab alameti ya fethadır, ya kesradır, ya elif harfidir, ya ya harfidir ya da nun harfinin (hazfi) sukutudur. Kelimenin nasb makamında gelmesi ise cümle içindeki anlam bakımından rolüne göredir. Örneğin mef’ul (nesne) olan kelimeler mansuptur. Yani Arapça’da meful olan bir kelime devamlı nasp makamında gelir ve mansuptur.
Mecrur: Cerr halinde ya da cerr makamında gelen kelimelere mecrur kelimeler denir. Cer makamında gelen bir kelimenin irab alameti ya kesradır, ya fethadır, ya da elif harfidir. Kelimenin cerr makamında gelmesi ise cümle içindeki anlam bakımından rolüne göredir. Örneğin harfi cerlerden sonra gelen kelimeler ya da isim tamlamasında da tamlayan olarak gelen kelimeler Arapça’da devamlı halde mecrurdurlar. Yani cer halinde gelirler. Cer hali isimlere hastır.
Meczum: Cezm halinde ya da cezm makamında gelen kelimelere meczum kelimeler denir. Cezm makamında gelen bir kelimenin irab alameti ya sukundur ya da hazftir. Kelimenin cezm makamında gelmesi ise kelimenin başına cezm edatlarından bir tanesi ile olur. Cezm hali fiillere hastır.
Bu kısa girişten sonra zamirler konusuna geçebiliriz Allah’ın izni ile…
Zamirler
Tanım: İsmin yerini tutan marife isimlere zamir denir.
الضمير إسمٌ معرفةٌ يدلُّ على المتكلم أو المخاطب أو الغائب
“Zamir; mütekellim, muhatab ve gaibe delalet eden marife isimdir.”
Zamirler Munfasıl ve Muttasıl olmak üzere ikiye ayrılır. Bu dersimizin konusu munfasıl zamirlerdir. Muttasıl zamirler ise Allah izin verirse bir sonraki derste işlenecektir.

Munfasıl Zamirler
Ben dinliyorum.................. أنا سامع Biz itaat ediyoruz.......... نحن مطيعون
Sen çalışkansın.............. أنت مجتهدٌ Sen temizsin............ أنتِ نظيفةٌ
O müslümandır................. هو مسلمٌ O terbiyelidir....................... هي مهذبةٌ
Ancak sana ibadet eder ancak senden yardım dileriz.... إيّاك نعبد و إيّاك نستعين

Yukarıda cümlelerde أنا نحن أنتَ أنتِ هو هي إياك kelimeler, hiçbir isme ya da fiile birleşmeyen, ismin yerini tutan kelimelerdir. İşte herhangi bir isme ya da fiile birleşmeyen zamirlere munfasıl zamirler denir.
الضمير المنفصل ما يمكن النطقُ به وحده من غير أن يتّصل بكلمةٍِِ أخرى
“Munfasıl zamir, başka bir kelimeye bitişmeden, tek başına söylenmesi mümkün olan zamirlerdir.”
Munfasıl zamirler merfu ve mansup olmak üzere kendi aralarında ikiye ayrılırlar.
1- Merfu Munfasıl Zamirler: Umumiyetle söze kendisiyle başlanan ya da “إلا” dan sonra gelen zamirlerdir. İsmin ve fiilin sonuna birleşmezler. İçinde yer aldıkları cümlenin temel öğesidirler.

الحمع

التثنية

المفرد



هم

هما

هو

الغئب

هنّ

هما

هي

الغئبة

أنتم

أنتما

أنتَ

المخاطب

أنتنّ

أنتما

أنتِ

المخاطبة

نحن



أنا

المتكلّم


2- Mansup Munfasıl Zamirler: Umumiyetle mefulun bih olan zamirlerdir. Bu zamirlerin başında bulunan “إيّا” nın tek başına bir manası yoktur. İrabı da yoktur.

الحمع

التثنية

المفرد



إيّاهم

إيّاهما

إيّاه

الغئب

إيّاهنّ

إيّاهما

إيّاها

الغئبة

إيّاكم

إيّاكما

إيّاكَ

المخاطب

إيّاكنّ

إيّاكما

إيّاكِ

المخاطبة

إيّانا



إيّاى

المتكلّم




İleri Adım Dil Bilgisi
Merfu Munfasıl Zamirlerin Özellikleri
1- Merfu munfasıl zamirler şu aşağıdaki şekillerde kullanılırlar:
* Mübteda ……….. ……………….Sen çalışkansın …………………....... أنت مجتهد
* Haber…………………………….…. Bu, odur ………………………..….….. هذا هو
* Matuf - Matufun aleyh….. Sen ve o faziletli kimselersiniz…….…… أنت و هو فضلان
* Müstesna…………………….Senden başka kimse gelmedi ……....……. ما ذهب إلا أنت
* Tekid……………………….. Sana sana selam verdim………………… سلّمت عليك أنت

2- Müstetir Zamirler: Yukarıda zamirlerin ikiye ayrıldığını söylemiştik. Bazı nahiv kitaplarında müstetir (gizli) zamiri de ilave ederek bir üçüncü kısım getirir. Bu zamirler fiillerin ve şibhi fiillerin tahtında olurlar. Aslen müstetir zamirler şu sayacağımız munfasıl zamirlerdir.
هو هي أنت أنا نحن
Ahmet geldi ………………. ………………أحمد حضر
Meryem gitti……………………….……….. مريم ذهبت
Dersiniz yaz……………………….…………أكتب درسك
Seni ziyaret ederim…………………………… أنا أزورك
Biz insanlara yardım ederiz………………. نحن نعاون الناس

Yukarıdaki cümlelerde; ilk cümlede “حضر” fiilinin faili müstedir “هو” dir. İkinci cümlede “ذهبت” fiilinin faili müstetir “هي” dir. Üçüncü cümlede emir kipinde gelen “أكتب” fiilinin faili “أنت” dir. Dördüncü cümlede “أنا” fail değil mübtedadır. Zira fail hiçbir zaman fiilinin önüne gelmez. Bu cümlede “أنا” mübteda “أزورك” cümlesi ise haberdir. “أزورك” fiilinin faili ise müstedir “أنا” dir. Aynı şekilde son örnekte “نحن” fail değil mübtedadır. “نعاون” fiilinin faili ise müstetir “نحن” dur. İşte bu örneklerde görülen zamirlere müstetir zamirler denir.
Bu zamirler fail, naibi fail ya da “كان”ve “كاد” ismi olarak gelirler.
3- Genel olarak mübteda marife haber nekra ise de zaman zaman haberinde harfi tarifli geldiği görülür. Böyle durumlarda mübteda ile haberi sıfat mevsuftan ayırmak için mübteda ile haberin arasına zamirul fasl “ضمير الفصل”dediğimiz bir zamir girer. Bu zamir tezkir ve te’nis açısından ya da müfred, tensiye cem’i’lik bakımından genel olarak mübtedaya zaman zamanda habere uyum sağlar.
İlim babadır. Takva ise annedir........................................ العلم هو الأب والتقوى هي الأمّ

4- Müfred gaib/gaibe zamirleri dikkat çekmek ve kinaye yoluyla anlatılmak istenilen iş için kullanıldıkları zaman bu zamirin müzekkerine zamiru-ş Şan (şe’n) “ضمير الشان” müennesine ise zamiru-l kıssa “ضمير القص” denir.
Din ki, insanlığın temelidir. هو الدين أساس الإنسانيّةٌ
Dünya kimseye vefa göstermez هي الدنيا لا تفى بأحد

Şan (şe’n) durum demektir. Bazı durumlarda muhatabımızın dikkatini söyleyeceğimiz cümleye ya da söze çekmek için önce bu zamirleri kullanırız. Arkasından da dikkat etmek istediğimiz durumu dile getiririz.
Şan zamirleri diğer zamirler gibi kendisinden önceki ismin yerini tutmazlar. Kendilerinden sonraki isme göndermede bulunurlar. Daima müfret gaib ve gaibe bir zamirdir. Munfasıl ve muttasıl olmak üzere iki halleri vardır. Munfasıl şan zamirleri daima cümle başında olurlar. Bunlar “هو ” ve “هي” zamirleridir. Cümlede mübteda konumundadırlar.

Mansup Munfasıl Zamirlerin Özellikleri:
* Bu zamirlerin başında bulunan “إيّا” nın tek başına bir manası yoktur. İrabı da yoktur. Fiilden ayrılan zamire desteklik yaparak ayrı yazılmasını sağlar.
* Umumiyetle mefulun bih olurlar.
Öğretmen sana onu öğretti mi? هل علّمك المعلم إيّاه
* Müstesna olarak da kullanılırlar.
Kardeşin bizden başkasına muhalefet etmedi ما خالف أخوك إلا إيّانا