İrabı anlamak isteyen herkesin 100 şeyi bilmesi lazımdır. Bu 100 şeyden 60 tanesine AMİL , 30 tanesine MAMUL , 10 tanesine de İRAB denir.

AMİLLER :

Cümle içinde kelimenin son harekesini belirleyen kelimelere AMİL denir. İki kısımdır. A ) lafzi amiller B ) manevi amiller.

Lafzi amiller de 2 kısımdır. 1) semai amiller 2) kıyasi amiller .

SEMAİ LAFZİ AMİLLER : adet olarak 49 tanedirler ve 5 bölüme ayrılırlar.

Semai : bir kaidesi olmayan , araplardan duyulan demektir. Kıyasi : kaidesi olan.
Lafzi : dille söylenen demektir.

A – ( semai lafzi amillerden birincisi ) : bir ismin sonunu cerr ( esre ) eden harflerdir ki bu harflere “ harfi cerr” ve “harfi izafet” denilir. Bunlar 20 tanedirler.

1- (ﺐ ) “ BA” harfidir .

örnek : ﻪﻟﻟﺎﺑ ﺖﻧﻣﺁ (amentu billahi) (ALLAH a inandım) gibi.


2- ( ﻥﻣ ) “ min” harfidir .

örnek : ﺏﻧﺬ ﻝﻛ ﻥﻣ ﺖﺑﺗ ( tubtu min kulli zenbin ) ( bütün günahlardan tövbe ettim) gibi.


3- ( ﻰﻟ ﺇ ) “ ila” harfidir.

Örnek : ﻲﻟﺎﻌﺗ ﻪﻟﻟﺍﻰﻟﺇ ﺖﺑﺗ ( tubtu ilallahi teala ) ( ALLAH TEALA ya tövbe ettim ) gibi.


4- ( ﻥﻋ ) “an” harfidir.

Örnek : ﻢﺍﺭﺣﻟﺍﻥﻋ ﺖﻓﻓﻛ ( kufiftu anilharami ) ( haramdan men edildim) gibi.


5- ( ﻰﻟﻋ ) “a’la” harfidir.

Örnek : ﺐﻧﺫﻣ ﻞﻛ ﻰﻟﻋ ﺔﺒﻮﺗﻠﺍ ﺏﺠﺗ ( tecibu ttevbetu ala kulli muznibin ) ( her günahkar üzerine tövbe etmek vaciptir ) gibi.


6- ( ﻞ ) “lam” harfidir.

Örnek : ﻲﻟﺎﻌﺗ ﻪﻟﻟ ﺪﻳﺒﻋ ﺎﻧﺃ ( ene ubeydun lillahi teala ) ( ben ALLAH TEALA nın – için – kulcağızıyım) gibi.


7- ( ﻰﻔ ) “fi” harfidir.

Örnek : ﺔﻧﺟﻠﺍﻰﻔ ﻊﻳﻂﻣﻠﺍ ( el muti u fi l cennet i ) ( itaat eden cennettedir) gibi.


8- ( ﻚ ) “kaf” harfidir.

Örnek : ﺊﺷ ﻪﻟﺛﻣﻛ ﺲﻳﻟ ( leyse ke mislihi şeyun ) ( O nun benzeri gibi hiçbir şey yoktur ) gibi.


9- ( ﻰﺗﺤ ) “ hatta “ harfidir.

Örnek : ﺖﻭﻤﻟﺍ ﻰﺗﺤ ﻲﻟﺎﻌﺗ ﻪﻟﻟﺍ ﺩﺑﻋﺃ ( a’budu llahe teala hatta l mevti ) (ölümekadar ALLAH TEALA ya ibadet ederim) gibi.


10-( ﺏﺭ ) “rubbe” harfidir.

Örnek : ﻥﺁﺮﻗﻟﺍ ﻪﻧﻌﻟﻳ ﻞﺎﺘ ﺏﺭ ( rubbe talin yel’anuhu l kuran u) ( nice okuyucular vardır ki kuran onlara lanet eder) gibi.



11-( ﻡﺳﻗﻟﺍ ﻭﺍﻭ ) “ vav” ul gasemi – yemin “vav” ı dır.

Örnek : ﺭﺋﺎﻜﻠﺍ ﻥﻠﻌﻓﺍ ﻻ ﻪﻟﻟﺍﻭ ( vallahi la ef’alenne l kebaire ) ( ALLAH a yemin ederim ki asla büyük günahları yapmayacağım) gibi.



12-( ﻡﺳﻗﻟﺍ ﺀﺎﺘ ) “ ta” ul gasemi – yemin “ta” sı dır.

Örnek : ﺽﺋﺍﺭﻔﻠﺍ ﻥﻠﻌﻓﻷ ﻪﻟﻟﺎﺗ ( tallahi le ef’alenne l feraida) ( ALLAH a yemin ederim ki elbette farzları yapacağım) gibi.



13-( ﺎﺸﺎﺣ ) “haşa” harfidir.

Örnek : ﻢﻠﺎﻌﻠﺍ ﺎﺸﺎﺣ ﺲﺎﻧﻠﺍ ﻚﻠﻫ ( heleke n nasu haşa l alimi ) ( alimler hariç , insanlar helak oldu ) gibi.


14-( ﻼﺧ ) “ hala” harfidir.

Örnek : ﻪﻣﻠﻌﺒ ﻞﻣﺎﻌﻠﺍ ﻼﺧ ﻥﻭﻣﻠﺎﻌﻠﺍ ﻚﻠﻫ ( heleke l alimune hala l amilibi ilmihi ) ( ilmiyle amel edenler hariç , alimler helak oldu) gibi.


15-( ﺍﺩﻋ ) “ada” harfidir.

Örnek : ﺺﻠﺧﻣﻠﺍ ﺍﺩﻋ ﻥﻭﻟﻣﺎﻌﻠﺍﻚﻠﻫ ( heleke l amilune ada l muhlısi ) ( ihlaslılar hariç , amel edenler helak oldu) gibi.


16-( ﺫﻣ ) “muz” harfidir.

Örnek : ﻍﻭﻟﺒﻠﺍ ﻢﻭﻴ ﺫﻣ ﻪﺗﻟﻌﻓ ﺏﻧﺬ ﻝﻛ ﻥﻣ ﺖﺑﺗ ( tubtu min kulli zenbin fealtuhu muz yevmi l buluği ) ( buluğa erdiğim gündenberi yapmış olduğum bütün günahlardan tövbe ettim ) gibi.


17-( ﺫﻧﻣ ) “munzu” harfidir.

Örnek : ﻍﻭﻟﺒﻠﺍ ﻢﻭﻴ ﺫﻧﻣ ﺓﻭﻠﺼﻠﺍﺏﺠﺗ ( tecibu s salatu munzu yevmi l buluği ) ( buluğa erilen günden itibaren namaz farz olur) gibi.


18-( ﻻﻭﻟ ) “levla” harfidir. Kendisine bir zamir bitiştiği zaman harfi cerr olur.

Örnek : ﺲﺎﻧﻠﺍ ﻚﻠﻬﻠ ﻪﻟﻟﺍ ﺔﻣﺤﺭﺎﻳﻙﻻﻭﻟ ( levlake ya rahmetallahi leheleke n nasu ) ( ey ALLAH ın rahmeti , sen olmasaydın elbette insanlar helak olurdu ) gibi.


19-( ﻪﻣﻳﻜ ) “keyme” harfidir. “key” , niçin manasındadır. İstifham “ma” sına dahil olduğunda harfi cerr olur.

Örnek : ﺖﻳﺻﻋ ﻪﻣﻳﻜ ( keyme asayte ) ( niçin – neden asi oldun ) gibi.


20-( ﻞﻌﻠ ) “lealle” harfidir. Ukeyl kabilesinin lugatında harfi cerr olarak geçer.

Örnek : ﻰﺑﻭﻧﺫ ﺭﻓﻐﻴ ﻪﻟﻟﺍ ﻞﻌﻠ ( leallallahi yağfiru zunubi ) ( umulurki ALLAH günahlarımı bağışlar ) gibi.