Bedel – البَدَلُ

Bedel – البَدَلُ
Bedel, kendinden önce gelen isme i’rab bakımından uyan isimdir, 4 çeşittir:
a- بَدَلٌ مُطَابِقٌ
Örnek:
Arkadaşın Halit seni seni sordu. سَأَلَ عَنْكَ صَاحِبُكَ خَالِدٌ
Katip Hasan’a rastladık. صَادَفْنَا الكَاتِب حَسَنًا
Kardeşin Mahmut’u selamladık. سَلَّمْنَا عَلَى أَخِيكَ مَحْمُودٍ
Cümlelerindeki kırmızı renkli isimler bedel’dir, i’rab bakımından kendilerinden önce gelen isimlere uymuşlardır. Bedelin önüne gelen isme مُبْدَلٌ مِنْهُ denir.
Böyle, mubdelun minh’e eşit ona tamamen uygun bedele بَدَلٌ مُطَابِقٌ veya بَدَلُ الكُلِّ مِنَ الكُلِّ denir. Demek ki, خَالِدٌ مَحْمُودٍ حَسَنًا isimlerinin her biri, mutabık bedeldir.

b- بَدَلُ البَعْضِ مِنَ الكُلِّ
Kitabın yarısını okudum. قَرَأْتُ الكِتَابَ نِصْفَهُ
Ekmeğin üçte birini yedim. أَكَلْتُ الرَّغِيفَ ثُلُثَهُ
Gecenin çoğu geçti. مَضَى اللَّيْلُ أَكْثَرُهُ
Cümlelerdeki نِصْفَهُ، ثُلُثَهُ، أَكْثَرُهُ kelimeleri بدل’dir, الكِتَابَ، الرَّغِيفَ، اللَّيْلُ kelimeleri بدل منه ’dir. Bedel’ler, bedelun minh’e uymaktadırlar. Ancak bu bedel’ler, bedelun minh’lerin hepsi değil, bir parçasıdırlar. Böyle bedel’e بَدَلُ البَعْضِ مِنَ الكُلِّ denir, sonunda mubelun minh’e ait bir zamir bulunur.

c- بَدَلُ الإِشْتِمَالِ
İştimal bedeli, mubdelun minh’e mutabık değildir, ondan bir parça da değildir, yani ilk iki çeşit bedelden değildir, ancak mebdelun minh’in şumulune girer.
Örnek:
Zeyt’in ilmi hoşuma gitti. أَعْجَبَنِي زَيْدٌ عِلْمُهُ
Kardeşinin okuyuşunu beğendim. أَعْجَبَنِي أَخُوكَ قِرَاءَتُهُ
Sana haram ayda kıtali sorarlar. يَسْأَلُونَكَ عَنِ الشَّهْرِ الحَرَامِ قِتَالٍ فِيهِ

Örneklerde görüldüğü gibi, iştimal bedeli de mubdelun minhin i’rabına uyar, sonunda da mubdelun minhe bir zamir bulunmaktadır.

d- البَدَلُ المُبَايِنُ لِلْمُبْدَلِ مِنْهُ
Bu bedel, mubdelun minhden tamamen farklı olup iki çeşittir:
*بَدَلُ الإِضْرَابِ
Ekmek ve et yiyen birisi,
Ekmek yedim. أَكَلْتُ خُبْزًا
Demiş olsun, sonra et yemiş olduğunu da ifade etmek istemiş olsun, et kelimesini ilave eder ve:
Ekmek, et yedim. (أَكَلْتُ خُبْزًا لَحْمًا) لَحْمًا

Bu çeşit bedelde, et kadar kelimesi de kasdedilmiş olur.
(يُقْصَدُ المَتْبُوعُ كَمَا يُقْصَدُ التَّابِعُ)

*بَدَلُ الغَلَطِ وَالنِّسْيَانِ
Bu ikinci çeşit bedelde, metbu (مَتْبُوعٌ) yanlışlıkla söylenmiş olur, tabi (تَابِعٌ) hemen onun yerine konur:
Bir köpeğin, atın demek istedim yanından geçtim. مَرَرْتُ بِكَلْبٍ فَرَسٍ
فَرَسٍ: tabi (تَابِعٌ)
بِكَلْبٍ: metbu (مَتْبُوعٌ)

Konular