Kırık Çoğul الجَمْعُ المُكَسَّرُ

Tekil (Müfred) ismin harekesinin değişmesiyle veya harflerinden birisinin hazfedilmesiyle yahut ilavesiyle yahut da bu üç durumun beraberce bulunmasıyla yapılan çoğullardır.

Kırık çoğulun yapılışı:
1- Hareke değişmesiyle:
أَسَدٌ arslan – أُسُدٌ arslanlar

2- Harflerden birinin hazf edilmesiyle:
رَسُولٌ elçi - رُسُلٌ elçiler

3- Harf ilavesiyle:
رَجُلٌ adam – رِجَالٌ adamlar

4- Yukarıdaki şartların ikisinin veya üçünün beraberce bulunmasıyla:
اَلْمُصِيبَةُ felaket - مَصَائِبُ felaketler


Kırık çoğullar ikiye ayrılır:
A- Cemi kıllet (azlık çoğulu جَمْعُ القِلَّةِ)
B- Cemi kesret (çokluk çoğulu جَمْعُ الكَثْرَةِ)


A- Cemi kıllet (azlık çoğulu جَمْعُ القِلَّةِ)
Sayıları üçten ona kadar (on hariç) olan varlıklara delalet eden çoğuldur. Dört vezni vardır:
أَفْعُلٌ أَفْعَالٌ أَفْعِلَةٌ فِعْلَةٌ

1- أَفْعُلٌ vezni:
نَفْسٌ nefis, ruh – أَنْفُسٌ nefisler, ruhlar
عَيْنٌ göz – أَعْيُنٌ gözler
حَرْفٌ harf – أَحْرُفٌ harfler

2- أَفْعَالٌ vezni:
لَوْنٌ renk – أَلْوَانٌ renkler
وَرَقٌ yaprak – أَوْرَاقٌ yapraklar
حَفِيدٌ torun – أَحْفَادٌ torunlar

3- أَفْعِلَةٌ vezni:
طَعَامٌ yemek – أَطْعِمَةٌ yemekler
زَمَانٌ zaman – أَزْمِنَةٌ zamanlar
عَمُودٌ direk – أَعْمِدَةٌ direkler

Not: أَفْعِلَةٌ vezni, üçüncü harfi med harfi olan dört harfli isimleri kırık çoğuludur (cemi mükesseridir).

4- فِعْلَةٌ vezni:
أَخٌ erkek kardeş – إِخْوَةٌ erkek kardeşler
صَبِيٌّ çocuk – صِبْيَةٌ çocuklar
فَتًى genç – فِتْيَةٌ gençler

B- Cemi kesret (çokluk çoğulu جَمْعُ الكَثْرَةِ)
Üçten sonsuza kadar olan varlıklara işaret eden çoğullardır. Başlıca vezinleri şunlardır:

1- فُعْلٌ vezni:
Erilleri أَفْعَلُ, dişilleri ise فَعْلاَءُ veznindeki sıfat-ı müşebbehelerin kırık çoğuludur:
أَزْرَقُ (زَرْقَاءُ) mavi – زُرْقٌ maviler
اَحْدَبُ (حَدْبَاءُ) kambur – حُدْبٌ kamburlar
أَعْمَى (عَمْيَاءُ) kör – عُمْيٌ körler

2- فُعُلٌ vezni:
Daha çok üçüncü harfi illetli olan dört harfli isim ve sıfatların kırık çoğuludur:
كِتَابٌ kitap – كُتُبٌ kitaplar
جَدِيدٌ yeni – جُدُدٌ yeniler
سَرِيرٌ taht – سُرُرٌ tahtlar

3- فُعَلٌ vezni:
فُعَلَةٌ veznindeki isimlerin kırık çoğullarıdır:
أُمَّةٌ millet – أُمَمٌ milletler
جُمْلَةٌ cümle – جُمَلٌ cümleler
حُجَّةٌ delil – حُجَجٌ deliller

4- فِعَلٌ vezni:
فِعْلَةٌ veznindeki isimlerin kırık çoğullarıdır:
نِعْمَةٌ nimet – نِعَمٌ nimetler
فِرْقَةٌ fırka - فِرَقٌ fırkalar

5- فَعَلٌ vezni:
طَالِبٌ isteyen – طَلَبٌ isteyenler
حَلْقَةٌ halka – حَلَقٌ halkalar

6- فَعْلٌ vezni:
نَاصِرٌ yardımcı – نَصْرٌ yardımcılar
سَافِرٌ seyahate giden – سَفْرٌ seyahate gidenler

7- فَعْلَى vezni:
فَعِيلٌ veznindeki bazı sıfatların kırık çoğullarıdır:
مَرِيضٌ hasta – مَرْضَى hastalar
جَرِيحٌ yaralı – جَرْحَى yaralılar

8- فُعَّالٌ vezni:
حَاسِدٌ kıskanan – حُسَّادٌ kıskananlar
فَاجِرٌ fena kimse – فُجَّارٌ fena kimseler