İNSAN KONULU SÖZCÜKLER BAĞLAMINDA FASİH ARAPÇA VE MISIR LEHÇESİ BİR KARŞILAŞTIRMA DENEMESİ

Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Cilt: XVIII, Sayı: 33 (Haziran 2016)
İNSAN KONULU SÖZCÜKLER BAĞLAMINDA FASİH ARAPÇA VE
MISIR LEHÇESİ
BİR KARŞILAŞTIRMA DENEMESİ
Halil UYSAL∗
Öz
Günümüz Arap dünyası, geniş bir coğrafyada yaşayan tek dilli bir toplumdur ve Irak’tan Cezayir’e kadar,
Arapça bu toplumun ortak dilidir. Arap ve İslam dünyasını birleştiren bu ortak dilin yanı sıra, halkların kendi
bölgelerinde, günlük yaşamlarında kullandıkları, iletişimlerini sağladıkları yerel lehçeler vardır. Elinizdeki makalede
bu iki dil seviyesi belirli bir çerçevede karşılaştırılacak ve bir takım değerlendirmeler yapılmaya çalışı-
lacaktır.
Anahtar kelimeler: Dil, Arap dili, Fusha, Lehçe, Mısır lehçesi.
A Comparative Study of Standard Arabic and Egyptian Dialect in the Context of Human/Man Themed
Words
Abstract
Today’s Arab world is a monolingual society that lives in a wide area. Stretching from Iraq to Algeria, Arabic
is the common language of this society. In addition to this common language that binds the Arab and Islamic
world, there are local dialects through which people connect in their daily lives in their individual regions. In
this article, these two languages will be compared through a specific framework whereby certain evaluations
will be attempted to be made.
Key Words: Language, Arabic language, Eloquent, Dialect, Egyptian dialect.
Giriş
Çalışmanın Amacı, Yöntemi, Kapsamı
Elinizdeki çalışmada fasih Arapça ile Mısır lehçesi arasında bir karşılaştırma
denemesi yapılacaktır. Amaç, fasih Arapça ile Mısır lehçesi arasındaki aynılık
ve ayrılık noktalarının belirlenebilmesine yönelik bir örneklem oluşturmaktır.
Bir başka amaç ise, lehçe olgusunun, Mısır lehçesi bağlamında ayırıcı temel
özelliklerine temas edebilmek, varolduğu düşünülen farklılıkların niteliklerini
belirlemeye çalışmaktır.
Araştırmada öncelikle, temel konuşma kılavuzlarında yer alan, günlük konuşmalarda
yaygın kullanıma sahip lehçe müfredatı ile fusha ve Türkçe kar-
şılıkları belirlenmiş, daha sonra anılan müfredatın sesletim özelliklerinin aktarılabilmesi
amacıyla küçük bir çevriyazı sistemi oluşturulmuştur. Bu sistem
çerçevesinde belirlenen müfredat, temel özelliklerine bağlı olarak kategorize
edilerek sunulmuştur.

∗ Okutman, Doktora Öğrencisi, Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Arap Dili ve
Belagatı, (huysal@sakarya.edu.tr).
112 | Halil UYSAL
Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Cilt: XVIII, Sayı: 33 (Haziran 2016)
Araştırma günlük hayatta sıkça karşılaşılan insan konulu sözcükleri kapsamaktadır.
Çalışma bir giriş, iki bölüm ve sonuçtan oluşmaktadır.
Birinci bölümde, dil, fasih Arapça ve lehçe konuları üzerinde durulmuş,
kavramsal çerçeve belirlenmeye çalışılmıştır.
İkinci bölümde, fasih Arapça ile Mısır lehçesi müfredatı sınıflandırılarak
karşılaştırılmıştır.
Sonuç ve öneriler bölümünde ise, araştırmada ulaşılan sonuçlar değerlendirilmiş
ve lehçebilim çalışmaları çerçevesinde, lehçelerin genel Arap Dili kar-
şısındaki konum ve kullanımına yönelik bir takım önerilerde bulunulmuştur.
I. Dil, Fasih Arapça ve Lehçe
Dilin günümüze değin düşünürler ve dilbilimciler ile dille doğrudan ya da
dolaylı ilgisi bulunan diğer bazı bilim adamları tarafından, dile bakış açıları-
nın farklılığına göre değişen, pek çok tanımı yapılmıştır. Dil, genellikle, “bir
topluluğun düşünce, duygu ve isteklerini ifade ettiği sesler” şeklinde tanımlanırken,
bazı tanımlarda ise dil, bir “açığa vurma” ve “açıklama” şeklinde
ifade edilmiştir.1
Bir başka tanıma göre ise dil, “düşünce, duygu ve isteklerin, bir toplumda
ses ve anlam yönünden ortak olan öğeler ve kurallardan yararlanılarak baş-
kalarına aktarılmasını sağlayan, çok yönlü, çok gelişmiş bir dizgedir.”2
İlk bakışta basit bir bildirişim aracı gibi görünen dil, dilsel topluluk oluş-
turması nedeniyle, aynı zamanda toplumsal, ruhsal, duygusal ve kültürel içeriği
de bulunan karmaşık bir dizgedir. Oluşturduğu dilsel topluluğun bütün
özelliklerini, kültürünü ve geçmişini taşır. Bu nedenle bir dili incelemek, aynı
zamanda, o dili konuşan topluluğu incelemek anlamına gelir. Dil, bu nitelikleriyle,
her türlü etkiye açık, durmadan değişen ve gelişen canlı bir varlık gibidir.3
Arapça’da dil sözcüğü لغة ve لسان kelimeleri ile karşılanmaktadır. لسان /
Lisân sözcüğü, gerçek anlamıyla ağzımızın içinde bulunan ve konuşmayı sağ-
layan ana organımızın adıdır. Mecâzen لغة anlamında kullanılmıştır.4 Dil / لغة

1 Corc Mitro Abdülmesîh v.dğr., el-Halîl mu’cemu mustalahâti’n-nahvi’l-arabî, Beyrut: Mektebetu
Lübnân, 1990, s. 344; Muhammed Saîd v.dğr., eş-Şâmil mu’cem fî ulûmu’l-luğati’l-arabiyye ve
mustalahâtihâ, Beyrut: Dâru’l-avde, 1985, s. 747; Muhammed Altuncî, el-Mu’cemü’l-mufassal
fi’l-edeb, Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1999, s. 737.
2 Doğan Aksan, Her Yönüyle Dil, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 1998, I, 55.
3 Nurettin Koç, Dilbilgisi Terimleri Sözlüğü, İstanbul: İnkılap Kitabevi, 1992, s.79.
4 Mişel Âsîv.dğr., el-Mu’cemü’l-mufassal fi’l-luğa ve’l-edeb, Beyrut: Dâru’l-ilm li’l-melâyîn, s.
1068.
FASİH ARAPÇA VE MISIR LEHÇESİ | 113
Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Cilt: XVIII, Sayı: 33 (Haziran 2016)
anlamında kullanılışı ile konuşma eylemini / كلمة ,م�ك ve bildirişme sistemini
de anlatır duruma gelişi, bunların ağızdaki dille olan ilişkisi, dilin konuşmadaki
yeri dolayısıyladır ve pek çok dilde görülen “deyim aktarması” sonucunda
ortaya çıkmıştır.413F
5
Araştırmacılar Arapçada pek çok dil seviyesinden sözetmektedirler. Bunlardan
genel anlamıyla, “fasih dil / الفصحى اللغة “ile “lehçe / اللهجة ,“bir başka
deyişle “avamca / âmmî dil /العامية اللغة ;“özel anlamıyla ise, “fasih Arap dili /
araştırma bizim” اللهجة العربية المصرية / lehçesi Arap Mısır “ve” اللغة العربية الفصحى
konumuzu oluşturmaktadır.
Fasih dil veya bir başka deyişle fusha denildiğinde, Kurân-ı Kerîm’in kendisiyle
indiği ve Cahiliye döneminden başlayarak günümüze kadar, özellikle
edebî ürünlerde, varlığını koruyan dil kastedilir. Günümüzde, avamca / اللغة
العامية karşıtı olarak kullanılmaktadır.41F
6
Fusha, geçmişten bugüne kültür, edebiyat ve yazı dilidir. Üniversitelerde,
gazetelerde, radyo ve televizyonlarda, konferans ve sempozyumlarda bu dil
kullanılır.7
Lehçe / لهجة denildiğinde “bir dilin değişik ülkelerde ve bölgelerde, yine
aynı dilbirliğinden kimselerce konuşulan değişik biçimi”416F
8 kastedilir.
Lehçe aynı zamanda dilde bir söyleyiş tarzını, bir eda şeklini ifade eder.
Konuşurken alışılmış, yaygın olanın dışına çıkışı dile getirir.9
Arapçada lehçe sözcüğü, ammice / avamca ve dârice / دارجة sözcükleriyle
yakın anlamlı olarak kullanılmaktadır. Zaman zaman konuşma dili (م�الك لغة (
anlamında دارجة لهجة ifadesi kullanılmaktadır.418F
10
Kadîm Arap dilbilimcilerinin bizim bugün lehçe diye isimlendirdiğimiz
olguya, bazen luğa / لغة ,bazen da lahn / لحن dedikleri ifade edilmektedir.11
Günümüzde “lehçebilim / diyalektoloji” diye isimlendirilen bir bilim dalı vardır.
Lehçebilime Türkçede “bölgesel diller bilimi” de denilmektedir. Arap-
.karşılanmaktadır kavramlarıyla دراسة العامية / لهجيات / علم اللهجات / دراسة اللهجاتçada

5 Aksan, Her Yönüyle Dil, s. 51.
6 Altuncî, el-Mu’cemü’l-mufassal fi’l-edeb, s. 687.
7 Âsî, el-Mu’cemü’l-mufassal fi’l-luğa ve’l-edeb, s. 1071; Altuncî, el-Mu’cemü’l-mufassal fi’l-edeb, s.
687.
8 Doğan Aksan, Her Yönüyle Dil, I, 141.
9 Abdülmesîh, el-Halîl, s. 349.
10 Mecdî Vehbev.dğr., Mu’cemu’l-mustalahâti’l-Arabiyye fi’l-luğa ve’l-edeb, Beyrut: Mektebetu
Lübnân, 1984, s. 320; Âsî, el-Mu’cemü’l-mufassal fi’l-luğa ve’l-edeb, s. 1086.
11 Mecdî Vehbe v.dğr., Mu’cemu’l-mustalahâti’l-Arabiyye fi’l-luğa ve’l-edeb, s. 320.
114 | Halil UYSAL
Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Cilt: XVIII, Sayı: 33 (Haziran 2016)
İngilizcesi “dialectology”dir.12 Lehçebilim, genel dilbilimin (اللغة علم /linguistics)
alt dallarından biridir ve dilbilim araştırmalarında önemli bir yere sahiptir.
Dil çerçevesinde değerlendirdiğimizde, günümüz Arap dünyası, geniş bir
coğrafyada yaşayan tek dilli bir toplumdur ve Irak’tan Cezayir’e kadar,
Arapça bu toplumun ortak dilidir. Bütün Arap ülkelerinde şairler şiirlerini,
yazarlar kitaplarını ve makalelerini bu dille yazar, araştırmacılar araştırmalarını,
akademisyenler tezlerini bu dille yayınlar, hatipler, hitap ettikleri kitlelere
bu dille hitap ederler. Televizyonlarda birçok program, özellikle haber
programları bu ortak dille yapılır. Arapça, özelde Arap dünyasını, genelde ise
İslam ümmetini birleştiren bir dildir.
Arap ve İslam dünyasını birleştiren bu ortak dilin yanı sıra, halkların
kendi bölgelerinde, günlük yaşamlarında kullandıkları, iletişimlerini sağladıkları
yerel lehçeler vardır. Bu durum, Cahiliye çağından bu yana çok fazla
bir farklılık göstermeksizin süregelmiştir.
Cahiliye’de çeşitli lehçeleri konuşan kabile mensupları, hac günlerinde ya
da farklı zamanlarda ve amaçlarla düzenlenen panayırlarda bir araya geldiklerinde
ortak Arapçayı kullanır, şairler şiirlerini bu ortak dille sunar, hatipler
konuşmalarını bu ortak dille yaparlardı. Antlaşmalar ve sözleşmeler de bu
ortak dille yapılırdı.13 Bu ortak dil ile halkların günlük yaşamlarında kullandıkları
lehçeler arasında büyük bir fark yoktu.
Aslında bu ortak dil, el-Cezîre bölgesinin farklı bölgelerinde yer alan kabilelerin
lehçelerinin bir karışımıydı.14 Farklılıkların büyük çoğunluğu, “istintâ,
tadaccu’, teltele, rette, şenşene, tumtumâniyye, ‘acrafiyye, ‘ac’ace,
‘an’ane, ğamğame, fahfaha, gut’a, keskese, keşkeşe, lahlahâniyye, vetm,
vekm, vehm, …” gibi ses değişimlerindenve sarf ilminin ilgi alanına giren
“imâle, idğâm, i’lâl, teshil, vakf, kasr, med, …”15 gibi hususlardan ibaretti. Bazen
“ذو kelimesinin Tay lehçesinde الذي anlamında; متى kelimesinin Hüzeyl leh-
ِن çesinde
م anlamında; وثب kelimesinin bir başka kabilenin lehçesinde جلس anlamında
kullanılması” gibi müfredâtı ilgilendiren hususlarda değişiklikler

12 Bkz. el-Mustalahâtü’l-ilmiyye ve’l-fenniyye, Kahire: Mecmeu’l-luğati’l-Arabiyye, 2007, IV, 93;
XV, 221; Ramzi Munir Baalbaki, Dictionary of Linguistic Terms, Beyrut: Dâru’l-ilm li’l-melâyîn,
1990, s. 148; Muhammad Ali al Khuli, A Dictionary of Applied Linguistics, Beyrut: Mektebetu
Lübnân, 1986, s. 31.
13 Günümüzde Arap toplumlarında bile Arapçanın önceki asırlarda fasih olduğu, Arapların tamamının
fusha konuştukları, lehçelerin daha sonra ortaya çıktığı düşünülmektedir. Bu konuda
daha geniş bilgi için, örneğin bkz. Muhammed Ebu’l-ferec, Mukaddime li-dirâseti fıkhi’lluğa,
Beyrut: Dâru’n-nahdati’l-arabiyye li’t-tıbâa ve’n-neşr, 1966, s. 95-100.
14 Âsî, el-Mu’cemü’l-mufassal fi’l-luğa ve’l-edeb, s. 1085.
15 Anılan kavramlar ve örnekleri için bkz. Abdülğaffâr Hâmid Hilâl, el-Lehecâtü’l-Arabiyye
neş’eten ve tatavvuran, Kahire: Mektebetu Vehbe, 2. baskı, 1993.
FASİH ARAPÇA VE MISIR LEHÇESİ | 115
Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Cilt: XVIII, Sayı: 33 (Haziran 2016)
olabiliyordu. Bazen de “ما edatının Temîm lehçesinde amel etmemesi; هذان ve
هاتان kelimelerinde elifin Benî’l-Hâris b. Ka’b lehçesinde nasb ve cer halinde
kalması; الذين kelimesindeki yâ harfinin Hüzeyl lehçesinde, raf’ durumunda
vâv’a dönüşmesi” gibi nahivle ilgili hususlarda birtakım farklılıklar görülebiliyordu.42F
16 Bütün bu farklılıklar, kabilelerarası iletişimi engellemeyen ve edebî
dilden büyük bir kopuş olarak nitelenemeyecek unsurlardan ibaretti.425F
17
Bu noktada bazı dilcilerin ifade ettikleri şekliyle dillerin, doğal, sosyal ve
kültürel nedenlerle, birleşmekten çok ayrılmaya ve ayrışmaya meyilli oldukarı
görüşünü hatırlamakta yarar vardır. Hz. Âdem’den bu yana yeryüzünün
hiçbir yerinde tek bir dilin bile lehçelere ayrılmaksızın kalamamış olması bu
yönelimi destekleyen en gerçekçi kanıtlardan biri olsa gerektir.18
Gözden uzak tutulmaması gereken hususlardan birisi de bir dilin belirli
nedenlerle lehçelere ayrılmasının yanı sıra bir lehçeninde birtakım etkenlerle
alt dallara ayrılabilmesidir. Modern dilbilimciler bu türden lehçelere اللهجات
جتماعية�ا / sosyal lehçeler demektedirler. Bu tür lehçelerin içerisinde kuşkusuz
en önemlisi الحرفية اللهجات / meslekî lehçelerdir, diğer bir deyişle jargonlardır.427F
19
Yapılan çalışmalar çerçevesinde fasih Arapça ile lehçeler arasında çeşitli
seviyelerde farklılıklar olduğu ifade edilmektedir. Fusha ile lehçe arasında
göze çarpan en önemli farklardan birisi, fushanın hem yazı hem de sözlü iletişim
dili olmasına karşın lehçelerin yalnızca sözlü iletişim dili olmasıdır.20
Ayrıca fushanın belirli usûl ve kaidelere sahipken lehçelerin, standart ve genel
geçer nitelik taşıyan usûl ve kaidelere sahip olmadıkları ya da varolan kuralların
oldukça değişken oldukları hususu göze çarpmaktadır.
Lehçelerle ilgili araştırmalar yapan dilbilimciler, yaptıkları çalışmalarda,
lehçe farklılıklarının daha çok fonetik düzeyde olduğunu, anlam düzeyindeki
farklılıkların ikincil derecede olduğunu, dilbilgisine ilişkin ayrılma noktaları-
nın ise oldukça az ve genellikle yavaş değişir nitelikte bir yapı arz ettiğini ortaya
koymuşlardır.21
Bir dilin farklı lehçelerini birbirinden ayıran ana unsur, “bir bölgede bulunup
diğerlerinde bulunmayan karakteristik bir takım özelliklere sahip olması”
şeklinde ifade edilmiştir. Bir sözde kendine özgü bir nitelik varsa ve o

16 Âsî, el-Mu’cemü’l-mufassal fi’l-luğa ve’l-edeb, s. 1085.
17 Samar Rûhî Faysal, el-Müşkiletü’l-luğaviyyetü’l-arabiyye, Tırablus: Crus Pres, 1. baskı, 1992, s.
24.
18 Hilâl, el-Lehecâtü’l-Arabiyye, s. 391
19 Ali Abdülvâhit Vâfî, İlmü’l-luğa, Kahire: Nahdatu Mısr, 1962, s. 173.
20 Sözlü iletişim dilinin yazılı dile dönüşmesi, örneklerine dillerin tarihinde sıkça rastlanılan bir
durumdur. Arapça özelinde lehçelerin yazı diline dönüştürülmesi, hatta Latince harflerle yazılması
yönünde zaman zaman artan zaman zaman azalan çabalara günümüzde sıkça rastlanılmaktadır.
21 Hilâl, el-Lehecâtü’l-Arabiyye, s. 394.
116 | Halil UYSAL
Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Cilt: XVIII, Sayı: 33 (Haziran 2016)
sözü işiten kimse bunu algılayabiliyorsa22 bir lehçenin varlığından sözedebilmek
mümkündür denilmektedir.
Günümüzde Arapça konuşan bir kimsenin Mısırlı mı, Suriyeli mi, yoksa
Iraklı mı olduğu ya da bu bölgelere nisbet edilen bir lehçe ile mi konuştuğu,
her bir bölgenin karakteristik dil özellikleri nedeniyle hemen anlaşılabilmektedir.
Örneğin “iyi, güzel” anlamında Mağrib ülkelerinde “انَ
ْ ي
ِز
م“kelimesi kullanılırken,
Mısır’da “سِ
ّ
ي
َ
ُو
ك “denilmektedir. Bir kimse konuşurken “إيه “ِdedi-
ğinde onun Mısırlı, “دْ
واي “dediğinde Haliç bölgesinden, “شو “ ُdediğinde Şam
ْ شا” ,bölgesinden
ر
َ
ب “dediğinde ise Tunus’tan olduğunu anlarız. Ancak müfredat
bağlamında lehçeler arasında ortak kullanıma sahip birçok sözcüğün olduğu
da unutulmamalıdır. ولةُّ َ
ز
َ
َ َل ,ب
ْ د
َه
ُوش , َشاف ,ب
ة ,شاك
َ
ُوطة , ُشرب
,ِش ٌ ياط , َشنطة , َش َقلب , َشرم
ُوش , ِطاجن ,صينية
َّ ل, َطنجرة, َطرب
َو
َمن
َّط ,ع
ي
َ
ع sözcükleri, hemen akla gelen örneklerden bazılarıdır.431F
23
II. Fusha ve Lehçe Karşılaştırması: Mısır Lehçesi Örneği
Bu bölümde yaklaşık iki yüz kelime karşılaştırılmış, kelimenin Türkçe anlamı,
fusha karşılığı ve Mısır lehçesindeki söyleniş şekli verilmiş ve bir değerlendirme
yapılmaya çalışılmıştır.
Araştırmanın aslı, tarafımızdan yapılan, Mısır lehçesinde günlük konuş-
malarda yaygın olarak kullanılan, temel konuşma kılavuzlarında sıkça yer
alan, yaklaşık üç bin kelimeden oluşan üç dilli bir çalışmadır. Bu makalede
yer alan iki yüz civarındaki kelime, bir örneklem oluşturması amacıyla, konusu
insan olan, insanla ilgili temel fiziksel özellikleri bildiren, insanlar arası
yakınlık ve ilişki ifade eden sözcüklerden seçilmiştir.
Araştırmada Mısır lehçesinin öncelenmesinin nedeni, Mısır lehçesinin,
Arap lehçeleri içerisinde en yaygın lehçelerden birisi olarak kabul edilmesidir.
Uzun yıllardan beri kültürel-edebî ürünlerin, sinema filmlerinin, televizyon
dizilerinin genellikle Mısır kaynaklı olması, müzik-sanat etkinliklerinin

22 İbrahim Enîs, Fi’l-lehecâti’l-Arabiyye, Kahire: Mektebetu’l-Anglo’l-Mısriyye, 2003, s. 19.
23 Örnekleri artırmak mümkündür. Lehçeler arasında ortak kullanıma sahip kelimeler için bkz.
Ahmet İsa Bek, el-Muhkem fî usûli’l-kelimâti’l-âmmiyye, Kahire: Matbaatu Mustafa el-Bâbî elHalebî
ve Evlâduh, 1939; Abdülazîz b. Abdillah, “el-Elfâzu’l-müşterake fi’l-âmmiyyeteyni’lMısriyye
ve’l-Mağribiyye”, Mecelletü’l-Lisâni’l-Arabî, 1965, sayı: 2, s. 89. Bu makale yaklaşık
250 kelimelik küçük bir sözlük mahiyetindedir.; Abdülazîz b. Abdillah, “el-Âmmiyye ve’lfushâ
fi’l-Kâhire ve’r-Rabât”, Mecelletu mecmei’l-luğati’l-Arabiyye bi’l-Kahire, 1984, sayı: 53, s.
214. Ayrıca lehçeler arası ortak kullanımlı kelimeler için, bkz. Abdülazîz b. Abdillah,
“Mazâhirü’l-vahde fî âmmiyeteyi’l-Mağrib ve’l-Halîci’l-Arabî”, Mecelletü’l-Lisâni’l-Arabî,
1967, sayı: 5, s. 235.; Abdülazîz b. Abdillah, “Nahve tafsîhi’l-âmmiyye fi’l-vatani’l-Arabî:
dirâse mukârane beyne’l-âmmiyyeteyn fi’l-Mağrib ve’ş-Şâm”, Mecelletü’l-Lisâni’l-Arabî, 1964,
sayı: 1, s. 12. Adı geçen makale derginin 2012 tarihli 69. sayısında yeniden yayınlanmıştır.
Yaklaşık 400 civarında ortak kullanımlı kelime içeren bir sözlük ilave edilmiştir.
FASİH ARAPÇA VE MISIR LEHÇESİ | 117
Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Cilt: XVIII, Sayı: 33 (Haziran 2016)
merkezinin Mısır olması, diğer Arap ülkelerindeki öğretim elemanlarının
ağırlıklı olarak Mısırlı olması, Arap gençlerinin önemli bir kısmının öğrenim
görmek amacıyla Mısır’a gelmesi gibi nedenler, bu yaygınlığın ana sebepleri
arasında sayılabilir. Ayrıca Mısır’ın stratejik konumu ve siyasal olarak Arap
ülkeleri arasında başat bir öneme sahip olması da bu yaygınlığı artıran etkenler
arasındadır. Neredeyse bütün Arap ülkelerinde insanlar Mısır lehçesini
anlarlar ve büyük oranda konuşabilirler.24
Mısır lehçesi, oldukça zengin ve gelişmekte olanbir lehçedir. Fakat o bu
zenginliğine rağmen, şimdilik Arap kültürünün ve İslam medeniyetinin taşı-
yıcısı konumundaki fasih Arapçanın yerini alabilecek bağımsız bir dil özelli-
ğine sahip olmaktan çok uzaktır. Çünkü fasih Arapça ve Mısır lehçesi, altyapı,
sarf-nahiv sistemleri ve fonetik yapı bakımından ortak özellikler taşıyan bir
dilin iki farklı seviyesinden ibarettir. Bu bağlamda Arap lehçelerini, özelde
Mısır lehçesini, Mısır coğrafyasının ve yakın etki alanının kültürel özelliklerini
aktaran bir dil alanı ve genel Arapça içerisinde bir zenginlik olarak değerlendirmek
gerekir.
Çalışmada, aşağıda belirtilen transkripsiyon/çevriyazı sistemi kullanılmış-
tır.
ş= ش z= ذ H= خ H= ح s= ث ' =ء
ğ= غ 3= ع Z= ظ T= ط D= ض S= ص
İncelenen sözcükler Mısır lehçesindeki sesletim özelliklerine göre sınıflandırılmış
ve aşağıdakişekilde başlıklandırılmıştır:
1. kelime aynı / telaffuz aynı
2. kelime aynı / telaffuz farklı (harf)
3. kelime aynı / telaffuz farklı (hareke)
4. kelime aynı / telaffuz farklı + çoğul farklı
5. kelime farklı (fasih)
6. kelime farklı (dahîl/başka dilden geçme)
1. KELİME AYNI / TELAFFUZ AYNI
Bu bölümde yer alan sözcüklerde fasih Arapça ve Mısır lehçesi kullanımı açı-
sından hiçbir fark yoktur. İncelediğimiz sözcüklerin yarıya yakını bu türdendir.
Listede yer alan kelimeler, kaynakça bölümünde zikredilen lehçe sözlüklerinde
yer almaktadır.

24 Son dönemlerde uydu kanallarında yayınlanan bir takım programlarda ve dizilerde Suriye
ve Lübnan lehçelerinin de ağırlıklı olarak kullanılması bu lehçelerin bilinirlik/anlaşılırlık
oranlarını da büyük oranda artırmıştır.
118 | Halil UYSAL
Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Cilt: XVIII, Sayı: 33 (Haziran 2016)
Türkçe Fusha Okunuşu Lehçe Okunuşu Karşılaştırma
1 yeğen
ابن أخ / بنت أخ /
ابن أخت / بنت
أخت
ibn eH/ bint
eH / ibn UHt
/ bint UHt
" " kelime aynı
telaffuz aynı
2
kuzen; amca
oğlu / kızı; hala
oğlu / kızı; dayı
oğlu / kızı;
teyze oğlu / kızı
/ ّ
ّ / بنت عم
ابن عم
ّة
ّة / بنت عم
ابن عم
/ ابن خال / بنت
خال / ابن خالة /
بنت خالة
ibn 3amm /
bint 3amm /
ibn 3amme /
bint 3amme /
ibn Haal /
bint Haal /
ibn Haale /
bint Haale
" " kelime aynı
telaffuz aynı
3 başparmak أباهيم ج إبهام ibhaam ç.
ebaahiim " " kelime aynı
telaffuz aynı
4 erkek kardeş اخوة ج أخ eH ç. iHve " " kelime aynı
telaffuz aynı
5 dul erkek أرامل ج أرمل ermel ç. eraamil
" " kelime aynı
telaffuz aynı
6 dul kadın أرامل ج أرملة ermele ç. eraamil
" " kelime aynı
telaffuz aynı
7 aile; soy أسر ج أسرة usra ç. usar " " kelime aynı
telaffuz aynı
8
kel, kabak, saç-
sız, dazlak أصلع aSla3 " " kelime aynı
telaffuz aynı25
9
anne, ana, valide
أمهات جّ
أم
ümm ç. ümmehaat
" " kelime aynı
telaffuz aynı26

25 Sözcüğün zabtı/harekesi ُ
ْ َلع
َص
أ şeklindedir. Ancak Mısır lehçesinde irab yoktur. Diğer Arap
lehçelerinde de durum aynıdır. Fushanın en önemli özelliklerinden birisi olan, isimlerin ve
fillerin son harflerinin cümle içerisindeki konumlarına bağlı olarak harekelenmesi durumu,
lehçelerde ve modern fushada genellikle söz konusu değildir. Bütün kelimelerin sonu, hicrî
altıncı yüzyıldan, Eyyûbî asrından bu yana daha çok sâkin okunmaktadır. Şevki Dayf,
Tahrîfâtu’l-âmmiyye li’l-fushâ, Kahire: Dâru’l-meârif, 1994, s. 11-14.
26 Mısır lehçesinde “anne” anlamında ّ
أم kelimesinin yanı sıra والدة ,Mısır lehçesindeki sesletim
şekliyle “valde” ve “ماما / maama” sözcükleri de kullanılmaktadır. والدة sözcüğü fasihtir. ماما
sözcüğünün ise aynen بابا sözcüğünde olduğu Arapçadaki eski kullanımlardan birisi olduğu
ifade edilmektedir. Bkz. Ebû Sa’d, Kâmûsu’l-mustalahât ve’t-teâbîri’ş-şa’biyye, s. 114; Ebû Sa’d,
Mu’cemu fasîhi’l-âmme, s. 387.
FASİH ARAPÇA VE MISIR LEHÇESİ | 119
Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Cilt: XVIII, Sayı: 33 (Haziran 2016)
Türkçe Fusha Okunuşu Lehçe Okunuşu Karşılaştırma
10 insan إنسان insaan " " kelime aynı
telaffuz aynı
11
aile; ev halkı;
sülale; soy أهل ehl " " kelime aynı
telaffuz aynı
12
yetişkin, ergin,
reşit بالغ baaliğ " " kelime aynı
telaffuz aynı
13
insan,
insanoğlu بشر beşer " " kelime aynı
telaffuz aynı
14 görme البصر el-baSar " " kelime aynı
telaffuz aynı
15 karın بطون ج بطن baTn ç. buTuun
" " kelime aynı
telaffuz aynı
16 kız, kız çocuk بنات ج بنت bint ç. benaat " " kelime aynı
telaffuz aynı
17
yüzük
بنصر ج بناصر parmağı
binSır ç.
benaaSır " " kelime aynı
telaffuz aynı
18
insan, insanoğlu,
ademoğlu
آدم بني benî aadem " " kelime aynı
telaffuz aynı
19
köprücük kemiği
تراق ج ترقوة terguva ç.
teraag " " kelime aynı
telaffuz aynı
20 ikiz وأم َتوائم ج ت tev'em ç.
tevaa'im " " kelime aynı
telaffuz aynı
21 gebe, hamile حامل Haamil " " kelime aynı
telaffuz aynı
22 akne, sivilce الشباب حب
Habb eş-şebaab
" " kelime aynı
telaffuz aynı
23 torun أحفاد ج حفيد Hafiid ç. aHfaad
" " kelime aynı
telaffuz aynı
120 | Halil UYSAL
Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Cilt: XVIII, Sayı: 33 (Haziran 2016)
Türkçe Fusha Okunuşu Lehçe Okunuşu Karşılaştırma
حلمة ج حلمات başı meme 24
Haleme ç.
Halemaat " " kelime aynı
telaffuz aynı27
25 beş duyu الخمس الحواس
el-Havaass
el-Hams " " kelime aynı
telaffuz aynı
26 hayat, yaşam حيوات ج حياة Hayaah ç.
Hayevaat " " kelime aynı
telaffuz aynı
خالة ج خا�ت teyze 27
Haale ç. Haalaat
" " kelime aynı
telaffuz aynı
خد ج خدود avurt, yanak 28
Hadd ç.
Huduud " " kelime aynı
telaffuz aynı
29
söz,
nişanlanma خطوبة HuTuube " " kelime aynı
telaffuz aynı
30 nişanlı (erkek) خطيب HaTiib " " kelime aynı
telaffuz aynı
31 nişanlı (kız) خطيبة HaTiibe " " kelime aynı
telaffuz aynı
32 hafif; ince خفيف Hafiif " " kelime aynı
telaffuz aynı
خنصر ج خناصر parmağı serçe 33
HinSar ç. HanaaSır
" " kelime aynı
telaffuz aynı
ّ ج دماء kan 34
دم
demm ç. dimaa'
" " kelime aynı
telaffuz aynı
35
yağlı,
yağlanmış دهني duhnî " " kelime aynı
telaffuz aynı
36 kalça أرداف ج ردف ridf ç. erdaaf " " kelime aynı
telaffuz aynı
ركبة ج ركب diz 37
rukbe ç.
rukab " " kelime aynı
telaffuz aynı

27 “الودن حلمة / Halamit il-vidn” kulak memesi anlamını dile getirmektedir. Socrat Spiro,
Kâmûsu’l-lehceti’l-âmmiyyeti’l-Mısriyye, Beyrut: Mektebetu Lübnân Nâşirûn, 1999, s. 150.
FASİH ARAPÇA VE MISIR LEHÇESİ | 121
Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Cilt: XVIII, Sayı: 33 (Haziran 2016)
Türkçe Fusha Okunuşu Lehçe Okunuşu Karşılaştırma
رمش ج رموش kirpik 38
rimş ç. rumuuş
" " kelime aynı
telaffuz aynı
39
önkol, dirsekle
bilek arasındaki
bölüm
ساعد ج سواعد
saa3id ç.
savaa3id " " kelime aynı
telaffuz aynı
سبابة ج سبابات parmağı işaret 40
sebbaabe ç.
sebbaabaat " " kelime aynı
telaffuz aynı
41 göbek deliği سرر ج سرة surra ç. surar " " kelime aynı
telaffuz aynı
42 alt, alttaki سفلي suflî " " kelime aynı
telaffuz aynı
43 duyma, işitme السمع es-sem3 " " kelime aynı
telaffuz aynı
44
kalın; yoğun;
koyu سميك semiik " " kelime aynı
telaffuz aynı
45 yaş ّ
سن sinn " " kelime aynı
telaffuz aynı
46 gençlik; gençler شباب şebaab " " kelime aynı
telaffuz aynı
47 şahıs, kişi أشخاص ج شخص şaHS ç.
eşHaaS " " kelime aynı
telaffuz aynı
48
halk, ulus, millet
شعوب ج شعب
şa3b ç.
şu3uub " " kelime aynı
telaffuz aynı
49 saç, kıl, tüy شعر َşa3r " " kelime aynı
telaffuz aynı
50 koklama ّ
الشم eş-şemm " " kelime aynı
telaffuz aynı
51 balayı عسل شهر şehr 3asel " " kelime aynı
telaffuz aynı
52 kız, kız çocuk صبايا ج صبية Sabiyye ç.
Sabaayaa " " kelime aynı
telaffuz aynı
122 | Halil UYSAL
Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Cilt: XVIII, Sayı: 33 (Haziran 2016)
Türkçe Fusha Okunuşu Lehçe Okunuşu Karşılaştırma
ضلع ج ضلوع kaburga 53
Dıla3 ç. Duluu3
" " kelime aynı
telaffuz aynı
54 çocuk أطفال ج طفل Tıfl ç. aTfaal " " kelime aynı
telaffuz aynı
55 uzun boylu طوال ج طويل Taviil ç.
Tıvaal " " kelime aynı
telaffuz aynı
عدسة ج عدسات merceği göz 56
العين
3adese ç.
3adesaat al-
3ayn
" " kelime aynı
telaffuz aynı
عضلة ج عض�ت adale, kas 57
3aDale ç.
3aDalaat " " kelime aynı
telaffuz aynı
58 organ, uzuv أعضاء ج عضو 3uDv ç.
a3Daa' " " kelime aynı
telaffuz aynı
59 üst, üstteki علوي 3ulvî " " kelime aynı
telaffuz aynı
60 yaş, ömür عمر 3umr " " kelime aynı
telaffuz aynı
61 hala اتّ
ّة ج عم
عم 3amme ç.
3ammaat " " kelime aynı
telaffuz aynı
عين ج عيون göz 62
3ayn ç.
3uyuun
(müennes)
" " kelime aynı
telaffuz aynı
63
çocuk, ufaklık,
ّل ج عيال küçük
عي
3ayyil ç.
3iyaal " " kelime aynı
telaffuz aynı
64
bez, beze,
غدة ج غدد gudde
ğudda ç.
ğudad " " kelime aynı
telaffuz aynı
فتاة ج فتيات kız genç 65
fataat ç.
feteyaat " " kelime aynı
telaffuz aynı
66
birey, fert, kişi,
şahıs أفراد ج فرد ferd ç. efraad " " kelime aynı
telaffuz aynı
67 çene فكوك ج فك fekk ç. fukuuk
" " kelime aynı
telaffuz aynı
FASİH ARAPÇA VE MISIR LEHÇESİ | 123
Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Cilt: XVIII, Sayı: 33 (Haziran 2016)
Türkçe Fusha Okunuşu Lehçe Okunuşu Karşılaştırma
كاحل ج كواحل bileği ayak 68
kaaHil ç. kavaaHil
" " kelime aynı
telaffuz aynı
كف ج كفوف / aya, avuçiçi 69
أكف
keff ç. kufuuf
/ ekuff " " kelime aynı
telaffuz aynı
70 dil السنة ج لسان lisaan ç. elsine
" " kelime aynı
telaffuz aynı
71 salya, tükürük لعاب lu3aab " " kelime aynı
telaffuz aynı
72
dokunma, temas
اللمس el-lems " " kelime aynı
telaffuz aynı
73 gerdek gecesi الدخلة ليلة leylet edduHle
" " kelime aynı
telaffuz aynı
74 kalça, kıç, popo مؤخرة ّ mu'aHHara " " kelime aynı
telaffuz aynı
75 nişanlı مخطوب maHTuub " " kelime aynı
telaffuz aynı
76
genç, delikanlı;ergen
مراهق muraahig " " kelime aynı
telaffuz aynı
ّ يمشط - ّمشط – taramak 77
تمشيط
meşşaTa –
yümaşşiTu
temşiiT
" " kelime aynı
telaffuz aynı
78 eski koca مطلق ّ muTallag - " " kelime aynı
telaffuz aynı
79 eski eş / karı مطلقة ّ muTallaga " " kelime aynı
telaffuz aynı
معدة ج معد mide 80
ma3ide ç.
معدة ج معد mi3ad
mi3de /
ma3ide ç.
mi3ad
kelime aynı
telaffuz aynı
81 bilek, el bileği معاصم ج معصم
mi3Sam ç.
ma3aaSim " " kelime aynı
telaffuz aynı
124 | Halil UYSAL
Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Cilt: XVIII, Sayı: 33 (Haziran 2016)
Türkçe Fusha Okunuşu Lehçe Okunuşu Karşılaştırma
82
gözyuvarı, göz
yuvarlağı, göz
küresi
مقل ج مقلة mugla ç. mugal
" " kelime aynı
telaffuz aynı
مهر ج مهور mehir 83
mehr ç. muhuur
" " kelime aynı
telaffuz aynı
84 insanlar, halk ناس naas " " kelime aynı
telaffuz aynı
85 yumuşak; düz ناعم naa3im " " kelime aynı
telaffuz aynı
نخاع ج نخع العظم iliği kemik, ilik 86
nuHaa3 ç.
nuHu3 el-
3aZm
نخاع ج نخع
العضم
nuHaa3 ç.
nuHu3 il-
3aDm
kelime aynı
telaffuz aynı
87 yara izi أنداب ج ندبة nedbe ç. endaab
" " kelime aynı
telaffuz aynı
نسمة ج نسمات kişi; nüfus 88
neseme ç.
nesemaat " " kelime aynı
telaffuz aynı
89 nefes, soluk أنفاس ج نفس nefes ç.
enfaas " " kelime aynı
telaffuz aynı
90 çil, benek نمش nemeş " " kelime aynı
telaffuz aynı
91 baba والد vaalid " " kelime aynı
telaffuz aynı28
92 orta parmak وسط ج وسطى vusTaa ç.
vusaT " " kelime aynı
telaffuz aynı

28 Mısır lehçesinde “baba” anlamında والد kelimesinin yanı sıra “أب / ab ve بابا / baaba” sözcükleri
de kullanılmaktadır. أب sözcüğü fasihtir. بابا sözcüğünün kökeniyle ilgili olarak lehçe bilimciler
farklı görüşler ifade etmişlerdir. Atiyye, kelimenin Farsçadaki بابا ve باباز kelimelerinden
Arapçaya geçtiğini ifade ederken, Abdülmun’im Seyyid ve Ahmed Ebu Sa’d, el-Kâmus, elMuhîtu’l-Muhît
ve el-Beyân ve’t-tebyîn gibi eserleri kaynak göstererek Arapça kökenli oldu-
ğunu söylemektedirler. Bkz. Reşîd Atiyye, Mu’cemu Atiyye fi’l-âmmî ve’d-dahîl, Beyrut: Dâru’lkütübi’l-ilmiyye,
ty., s. 18; Abdülmun’im Seyyid Abdülâl, el-Elfâzu’l-âmmiyye, Kahire: Mektebetü’l-hâncî,
1972, s. 118; Ahmed Ebû Sa’d, Kâmûsu’l-mustalahât ve’t-teâbîri’ş-şa’biyye, Beyrut:
Mektebetu Lübnân, 1987, s. 112; Ahmet Ebû Sa’d, Mu’cemu fasîhi’l-âmme, Beyrut: Dâru’l-ilm
li’l-melâyîn, 1990, s. 65.
FASİH ARAPÇA VE MISIR LEHÇESİ | 125
Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Cilt: XVIII, Sayı: 33 (Haziran 2016)
Türkçe Fusha Okunuşu Lehçe Okunuşu Karşılaştırma
93 yakışıklı وسيم vesiim " " kelime aynı
telaffuz aynı
وشم ج وشوم dövme 94
veşm ç.
vuşuum " " kelime aynı
telaffuz aynı
2.KELİME AYNI /TELAFFUZ FARKLI (HARF)
Bu bölümde yer alan sözcükler fasih Arapçada ve Mısır lehçesinde aynı olmakla
birlikte bazı harflerin telaffuzları farklıdır. Bu bölüm 3 alt başlık altında
sınıflandırılmaktadır.
2.1. (ق (harfinin telaffuzu farklı olan kelimeler.
2.2. (ج (harfinin telaffuzu farklı olan kelimeler.
2.3. Muhtelifharflerintelaffuzu farklı olan kelimeler.
2.1. (ق (harfinin telaffuzu farklı olan kelimeler.
Kahire lehçesinde Memlüklüler döneminden itibaren, tahfif/söyleyiş kolaylığı
sağlamak amacıyla, قاف harfi hemzeye dönüştürülerek telaffuz edilmeye
َى = قرأ ,مؤاولة = مقاولة ,آل = قال Örneğin. başlanmıştır
َر
َر ,آنون = قانون ,أ
َ َ ر = قد
َد
ْ ِإر د ْد ,آرب = قارب ,أ
ِر
, = ق
َ ِايف = قطايف
َط
أ şeklinde telaffuz edilmektedir. Zamanla diğer bölgeler de Kahire
lehçesine uymuşlardır. Saîd bölgesinde bazı yerlerde ise قاف harfi جيم şeklinde
telaffuz edilmektedir.29 Şam, Lübnan ve Mağrib’in bazı bölgelerinde de قاف
harfi hemzeye dönüştürülerek telaffuz edilmektedir.438F
30
95
tatma, tadına
bakma تذوق tezevvug " tezevvu'
kelime aynı
telaffuz farklı
(harf)
96
tatmak, tadına
bakmak
ذاق – يذوق -
ذوق
zaaga –
yazuugu -
zevg
" zaa' - yizuu' -
zoo'
kelime aynı
telaffuz
farklı31

29 Dayf, Tahrîfâtu’l-âmmiyye li’l-fushâ, s. 159, 160.
30 ق harfinin lehçelerdeki telaffuzları ile ilgili olarak bkz. Abdülâl, el-Elfâzu’l-âmmiyye, s. 23, 24.
31 Muzari fiillerin muzâraat harflerinin kesreli okunmasının Kızıldeniz kıyılarında meskûn olan
ve Mısır’ın fethinden sonra aşiretlerinin büyük bir kısmı buraya yerleşen Kudâ‘a’nın bir kolu
olan Bahrâ kabilesinin kullanımı olduğu ifade edilmektedir. Dilciler bu tür teleffuzlara “telteletu
Bahrâ” adını vermektedirler ve Sibeveyh ile İbn Sîde’den naklen “Kureyş ve Hicâz
halkı dışında bütün Arapların muzâraat harflerini kesra okuduklarını” dile getirmektedirler.
Bkz. Dayf, Tahrîfâtu’l-âmmiyye li’l-fushâ, s. 27; Enîs, Fi’l-lehecâti’l-Arabiyye, s. 12.
126 | Halil UYSAL
Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Cilt: XVIII, Sayı: 33 (Haziran 2016)
Türkçe Fusha Okunuşu Lehçe Okunuşu Karşılaştırma
(harf + hareke)
97 boyun رقاب ج رقبة ragabe ç.
rigaab " ra'aba ç.
ri'aab
kelime aynı
telaffuz farklı
(harf)
98 salya, tükürük أرياق ج ريق riig ç. eryaag " rii’ ç. eryaa’
kelime aynı
telaffuz farklı
(harf)
عرق ج عروق damar 99
3ırg ç.
3uruug عروق ج عرق 3ır' ç. 3ıruu'
kelime aynı
telaffuz farklı
(harf)
100
küçük, reşit olmayan
قاصر gaaSır " 'aaSır
kelime aynı
telaffuz farklı
(harf)
101 ayak أقدام ج قدم gadem ç. agdaam
" 'adem ç.
'a'daam
kelime aynı
telaffuz farklı
(harf)
102 kepek قشرة gışra " 'ışra
kelime aynı
telaffuz farklı
(harf)
103
saç kesimi, saç
traşı, saç
kesme
الشعر قص ّ gaSS eş-şa3r " 'aSS iş-şa3r
kelime aynı
telaffuz farklı
(harf)
104 perçem, kâkül ةّ
قص guSSa " 'oSSa
kelime aynı
telaffuz farklı
(harf)
105 ense اقفية ج قفا gafaa ç. agfiya
afa 'قفة
kelime aynı
telaffuz farklı
(harf)
106 kalp قلوب ج قلب galb ç.
guluub قلوب ج قلب' elb ç. 'uluub
kelime aynı
telaffuz farklı
(harf)
FASİH ARAPÇA VE MISIR LEHÇESİ | 127
Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Cilt: XVIII, Sayı: 33 (Haziran 2016)
Türkçe Fusha Okunuşu Lehçe Okunuşu Karşılaştırma
Mısır lehçesinde (ق (harfinin telaffuzunun yanı sıra bazı hareke değişiklikleri
olan kelimelerde bulunmaktadır.
107
tıraş etmek, tı-
raş olmak
حلق – يحلق -
حلق / ح�قة
Halega -
yaHligu Halg
/ Hilaaga
" Hala' - yiHla'
-Hilaa'a
kelime aynı
telaffuz farklı
(harf + hareke)
108 boğaz, gırtlak حلوق ج حلق Halg ç.
Huluug " Hul' ç.
Huluu'
kelime aynı
telaffuz farklı
(harf + hareke)
109 kesmek (saç) قص – ّ يقص- ّ
ّ قص
gaSSa - yeguSSu
- gaSS " 'aSS - yı'uSS
'aSS
kelime aynı
telaffuz farklı
(harf + hareke)
110 kısa boylu قصار ج قصير gaSiir ç.
gıSaar " 'oSayyar ç.
'oSaar
kelime aynı
telaffuz farklı
(harf + hareke)
2.2. (ج (harfinin telaffuzu farklı olan kelimeler.
ج harfinin sesletimi birçok lehçede fushadan farklıdır. Suriye, Lübnan ve Tunus
bölgelerinde j ile ş arası bir telaffuza sahipken, Mısır’ın Saîd bölgesinin
bazı yerlerinde ve kuzey Mağrib’de د şeklinde söylenmekte, Yemen’in bazı
bölgeleriyle Kahire ve Mısır’ın şehirlerinde ve güney Mağrib bölgelerinde ise
g şeklinde telaffuz edilmektedir.
Telaffuzu farklı olan bu ج harfine genellikle Mısır/Kahire cîm’i ya daelCîmü’l-muattaşa,
sert/kalın cîm denilmektedir. Mısır’ın fethinde ve sonrasında
bu bölgelere gelip yerleşen Yemenli kabilelerin ج harfini bu şekilde telaffuz
ettikleri ifade edilmektedir.40F
32
111 kuru, kurumuş جاف caaf " gaaf
kelime aynı
telaffuz farklı
(harf)

32 Daha geniş bilgi için bkz. Abdülâl, el-Elfâzu’l-âmmiyye, s. 21-23; Ayrıca bkz. Enîs, Fi’l-lehecâti’lArabiyye,
s. 19, vd.
128 | Halil UYSAL
Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Cilt: XVIII, Sayı: 33 (Haziran 2016)
Türkçe Fusha Okunuşu Lehçe Okunuşu Karşılaştırma
112
beden, vücut,
gövde, cisim,
ceset
.ç cesed جسد ج أجساد
ecsaad " gesed ç. egsaad
kelime aynı
telaffuz farklı
(harf)
113
beden, vücut,
gövde, cisim,
ceset
جسم ج اجسام
cism ç.
ecsaam " gism ç. agsaam
kelime aynı
telaffuz farklı
(harf)
114 deri, cilt جلود ج جلد cild ç. culuud " gild ç.
guluud
kelime aynı
telaffuz farklı
(harf)
115 güzellik جمال cemaal " gemaal
kelime aynı
telaffuz farklı
(harf)
116 kafatası جماجم ج جمجمة cümcüme ç.
cemaacim " gümgüme ç.
gamaagim
kelime aynı
telaffuz farklı
(harf)
117 güzel, hoş جميل cemiil " gemiil
kelime aynı
telaffuz farklı
(harf)
حاجب ج حواجب kaş 118
العين
Haacib ç.
Havaacib al-
3ayn
"
Haagib ç.
Havaagib il-
3yn
kelime aynı
telaffuz farklı
(harf)
حنجرة ج حناجر gırtlak, boğaz 119
Hancera ç.
Hanaacir " Hangera ç.
Hanaagir
kelime aynı
telaffuz farklı
(harf)
Mısır lehçesinde (ج (harfinin telaffuzunun yanı sıra bazı hareke değişiklikleri
olan kelimelerde bulunmaktadır.
120 alın جبن ج جبين cebiin ç.
cubun " gibiin ç.
gubun
kelime aynı
telaffuz farklı
(harf+ hareke)
FASİH ARAPÇA VE MISIR LEHÇESİ | 129
Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Cilt: XVIII, Sayı: 33 (Haziran 2016)
Türkçe Fusha Okunuşu Lehçe Okunuşu Karşılaştırma
121
anneanne, babaanne,
büyü-
kanne, nine
جدة ج جدات
cedde ç. ceddaat
" gidde ç. giddaat
kelime aynı
telaffuz
farklı33
(harf + hareke)
122
dede, büyükbaba
ّ ج جدود /
جد
أجداد
cedd ç.
cuduud / ecdaad
ّ ج جدود /
جد
أجداد
gidd ç.
guduud / egdaad
kelime aynı
telaffuz
farklı34
(harf +hareke)
جفن ج جفون gözkapağı 123
cefn ç.
.ç gifn جفن ج جفون cufuun
gufuun
kelime aynı
telaffuz farklı
(harf + hareke)
124
dalgalı, hareli,
dalga dalga متموج mutemevvic متموج mitmevvig
kelime aynı
telaffuz farklı
(hareke +
harf)
125 kıvırcık, bukleli مجعد muca33ad " mga33ad
kelime aynı
telaffuz
farklı35

33 Mısır lehçesinde aynı anlamda bazen “تيتا/tita” sözcüğü de kullanılmaktadır. Spiro, Kâmûsu’llehceti’l-âmmiyyeti’l-Mısriyye,
s. 88.
34 “ ّ
جد/gidd” kelimesinde olduğu gibi, ilk harfleri fethalı olan bazı kelimelerin kesralı teleffuz
edilmesi Mısır lehçesinde sıkça karşımıza çıkan hususlardan birisidir. ضةْ َ
ي
َ
ْع , َ بِيضة = ب
ي
َ
ْ ي ,بِيع = ب
ِجد
ْ ي
َ د
َ ْفن ,= ج
َاح , ِجْفن = ج
ن
َ
َاح = ج
ْب , ِجن
ي
َ
ْ م , ِجيب = ج
ْ َ م = خص
َ ان , ِخص
ْح
ي
َ
َ ان = ر
ْت ,ِريح
َي
ْن ,ِزيت = ز
َي
ْف ,ِزين = ز
َ ي
,ِسيف = س
َة
ِطيح
َ
َة = س
ْ ِص ف يف = ,ِس ِطيح
َ ي
َ ِحين , ص
َع , ِط ِحين = ط
ن
ْ
َع
َع = ن
ن
ْ
َع
ِمين ,ن
َ
ي = مين ِي ِkelimeleri bu türden kelimelerden
bazılarıdır. Dayf, Tahrîfâtu’l-âmmiyye li’l-fushâ, s. 165. Sözcük bazen “جدو/giddu” şeklinde de
teleffuz edilmektedir.
35 Mısır lehçesinde, fasih ُ
َم
ج َّعد sözcüğünün yanı sıra “kıvırcık, bukleli, lüle lüle” anlamında
“ملولو/milevlev” sözcüğü de yaygın olarak kullanılmaktadır. Ulaşabildiğimiz kaynaklarda bu
kelimeyi bu anlamıyla bulamadık. Ancak kelime, aynı anlamıyla “ملولو/milevlev” şeklindeki
kullanımının yanı sıra, اتلولو/itlevlev, يتلولو/yitlevlev gibi formlarda da günlük hayatta sıkça
kullanılmaktadır. Tesbit edebildiğimiz kadarıyla ملولو sözcüğü, Muhammed el-Cevherî ve arkadaşları
tarafından hazırlanan Luğatu’l-hayâti’l-yevmiyye isimli eserde yer almakta ve kelimenin
“eğri/dolambaçlı yol, karışık/karmaşık konu ve felçli” anlamlarında kullanıldığı ifade
edilmektedir. Ancak “kıvırcık/dalgalı saç” anlamı verilmemektedir. Bkz. Muhammed el-Cevherî
v.dğr., Luğatu’l-hayâti’l-yevmiyye, Kahire: Câmiatu’l-Kâhire, 2007, s. 549.
130 | Halil UYSAL
Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Cilt: XVIII, Sayı: 33 (Haziran 2016)
Türkçe Fusha Okunuşu Lehçe Okunuşu Karşılaştırma
(harf + hareke)
وجنة ج وجنات avurt, yanak 126
vecne ç. vecenaat
" vegne ç.
vegnaat
kelime aynı
telaffuz farklı
(harf + hareke)
2.3.Muhtelif harflerin telaffuzu farklı olan kelimeler.36
127 kulak آذان ج اذن uzun ç.
ودن ج ودان aazaan
vidn ç.
vidaan
kelime aynı
telaffuz farklı
(harf)
128
nefes /soluk almak
تنفس – يتنفس -
تنفس
teneffese -
yeteneffesu -
teneffus
اتنفس - يتنفس
تنفس
itneffes - yitneffes
–teneffüs
kelime aynı
telaffuz farklı
(harf)37
129
eğmek, kıvırmak,
bükmek ثني - يثني – ثنى senaa - yesnii
تنى - يتني تني seny
tena – yetnî -
teny
kelime aynı
telaffuz farklı
(harf)
دغدغ - يدغدغ - gıdıklamak 130
دغدغة
dağdağa –
yudağdiğu -
dağdağa
زغزغ – يزغزغ -
زغزغة
zağzağ - yizağzağ
-
zağzağa
kelime aynı
telaffuz farklı
(harf)
131 çene ذقون ج ذقن zegan ç.
دقن ج دقون zuguun
da'n ç.
du'uun
kelime aynı
telaffuz farklı
(harf + harf)

36 Kelimelerdeki harf değişimleri öteden beri dilcilerin dikkatini çekmiştir. Örneğin Suyûtî elMüzhir’de
“Marifetü’-ibdâl” başlığı altında bu konuya oldukça geniş bir bölüm ayırmıştır.
(bkz. Abdurrahman Celâleddîn es-Suyûtî, el-Müzhir fî ulûmi’l-luğa ve envâihâ, Kahire: Dâru’tturâs,
ty., I, 460.) Lehçelerde de fasih kelimelerin birçok harfleri değiştirilmektedir. Bu tür
değişikliklerin belirli bir kuralı olmayıp daha çok teshîl başlığı altında değerlendirilebilecek
gelişigüzel değişikliklerdir. Ahmed Teymûr ve Şevki Dayf Mısır lehçesindeki bu türden de-
ğişiklikleri ele almış, çeşitli örneklerle konuyu geniş bir şekilde değerlendirmişlerdir. (bkz.
Ahmed Teymûr, Mucemu Teymûri’l-kebîr fi’l-elfâzi’l-âmmiyye, Kahire: el-Heyetü’l-âmme li’tte’lîf
ve’n-neşr, 1971; Dayf, Tahrîfâtu’l-âmmiyye li’l-fushâ.)
37 َ
ت
َ
َ , س َ َّفن
َّ م
َس
َب
َّ َل ,ت
َ م
َح
ت gibi mâzî formlarının tâ’ları sakin yapılıp başına hemze-i vasl getirilerek ِ
ا
ْ
ت
َ
, س ْ َّفن
ِ م
ّ
َس
ت
ْ
ِ ل ve اب
ّ
َ م
ْح
ات şeklinde teleffuz edilmektedir. Bu tür kullanımların Kur’ân-ı Kerim’de de bulunduğu
ifade edilmekte, َ
ر
َّ
َي
َط
َ ve ت
َّن
َ ي
َز
ت gibi kelimelerin Neml Suresinde اَ
ن
ْ
ر
َّ
َّي
اط ve Yûnus Suresinde
َت
ن
َّ
َّي
از şeklinde yer aldıkları dile getirilmektedir. Dayf, Tahrîfâtu’l-âmmiyye li’l-fushâ, s. 21.
FASİH ARAPÇA VE MISIR LEHÇESİ | 131
Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Cilt: XVIII, Sayı: 33 (Haziran 2016)
Türkçe Fusha Okunuşu Lehçe Okunuşu Karşılaştırma
132 baş, kafa رؤوس ج رأس ra's ç. ru'uus روس ج راس raas ç. ruus
kelime aynı
telaffuz farklı
(harf)38
شاب ج شبان delikanlı, genç 133
şaabb ç. şubbaan
" şabb ç. şubbaan
kelime aynı
telaffuz farklı
(harf)
شابة ج شابات kız genç 134
şaabbe ç.
şaabbaat " şabbe ç. şabbaat
kelime aynı
telaffuz farklı
(harf)
135
osurmak, gaz
çıkarmak
ضرط – يضرط -
ضرط
DaraTa -
yaDriTu
DarT
ظرط - يظرط
ظراط
ZırıT - yıZraT
-ZuraaT
kelime aynı
telaffuz farklı
(harf)
136
sesli osurma,
gaz çıkarma ضرطة DarTa ظرطات ج ظرطة ZarTa ç.
ZarTaat
kelime aynı
telaffuz farklı
(harf)
137 sırt ظهور ج ظهر Zahr ç.
ضهر ج ضهور Zuhuur
Dahr ç.
Duhuur
kelime aynı
telaffuz farklı
(harf)
138 aile; soy ت�عائا ج عائلة 3aa'ila ç.
.ç 3ayle عيلة ج عي�ت ilaat'3aa
3aylaat
kelime aynı
telaffuz farklı
(harf)
139 kemik عظام ج عظم 3aZm ç.
عضم ج عضام 3ıZaam
3aDm ç.
3ıDaam
kelime aynı
telaffuz farklı
(harf)
فتى ج فتيان delikanlı, genç 140
fetaa ç. fityaan
" feta ç. fityaan
kelime aynı
telaffuz farklı
(harf)

38 رأس kelimesi, hemzenin teshîl edilmesi nedeniyle راس/raas şeklinde teleffuz edilmektedir. Mı-
sır lehçesinde, sakin hemze kendisinden önceki harfin harekesine uygun olarak daha yumu-
şak bir sese dönüştürülür. Örneğin, أرَ ْ
َار kelimesi ف
َ ْأس ,ف
َاس kelimesi ف
ْر ,ف
ْب ,بِير kelimesi بِئ
ِئ
kelimesi ذ
ِ يب
د şeklinde teleffuz edilir. Yedi kırâat imamından birisi olan el-Kisâî’nin, Yûsuf suresinde
yer alan ayeti {الذيب فأكله {şeklinde okuduğu rivayet edilmektedir. Dayf, Tahrîfâtu’l-âmmiyye
li’l-fushâ, s. 83; Ebû Sa’d, Kâmûsu’l-mustalahât ve’t-teâbîri’ş-şa’biyye, s. 89.
132 | Halil UYSAL
Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Cilt: XVIII, Sayı: 33 (Haziran 2016)
Türkçe Fusha Okunuşu Lehçe Okunuşu Karşılaştırma
141 dişeti لثة lise " lisse
kelime aynı
telaffuz farklı
(harf)
142
sidik torbası,
.ç mesaane مثانة ج مثانات mesane
مسانة ج مسانات mesaanaat
mesaane ç.
mesaanaat
kelime aynı
telaffuz farklı
(harf)
منخار ج مناخير deliği burun 143
minHaar ç.
menaaHiir " menaHiir
kelime aynı
telaffuz farklı
(harf)
3. KELİME AYNI / TELAFFUZ FARKLI (HAREKE)39
144 kaba خشن Haşin " Hışin
kelime aynı
telaffuz farklı
(hareke)
145
önkol, dirsekle
bilek arasındaki
bölüm
زند ج زنود
zend ç.
زند ج زنود zunuud
zind ç.
zunuud
kelime aynı
telaffuz farklı
(hareke)
يسر - ّ سر – ح ّح taramak 146
تسريح
serraHa -
yuserriHu
tesriiH
"
sarraH -
yisarraH -
tasriiH
kelime aynı
telaffuz farklı
(hareke)
147
duymak, işitmek
سمع – يسمع -
سمع / سماع
semi3a -
yesme3u -
sem3 /
simaa3
" simi3 -
yisma3
kelime aynı
telaffuz farklı
(hareke)40

39 Fusha ve lehçeler hareke değişiklikleri konusunda oldukça geniş bir alana sahiptirler. Örnekler
için bkz. es-Suyûtî, el-Müzhir, I, 314; Dayf, Tahrîfâtu’l-âmmiyye li’l-fushâ, s. 164-170.)
40 Mısır lehçesinde mazi fiil formlarında bozulmalar vardır. Fushada sülâsî mâzî için üç form
َ َل :vardır
َع
ِ َل - ف
َع
ُ َل – ف
َع
ف .Bu formlardan ikincisi olan لِ َ
َع
ف formu Mısır lehçesinde bulunmamaktadır.
Bu form لِ
ِع
ِرِ ح , ِض ِحك , ِحزِ ن ,ِسِمع kelimeler, söylenmekte şeklinde ف
ِم ,ف
ِهِ م ,ِعل
,ِع ِمل , ِخ ِجل ,ِوِرث ,ِربِح ,ف
ِب
ِع
ت şeklinde teleffuz edilmektedir. Üçüncü form olan لُ َ
َع
ف formu da Mısır lehçesinde bulunmamaktadır.
Bu formda bulunan kelimeler bazen لِ
ِع
َ) ف
ُد
ع
َ
ِ د = ب
َ ,بِع
د
ُ
ر
َ
َ ,بِرِ د = ب
َ ُضع
ُل de bazenِ) ر ِضع = ر
ُع
ف
ُ َل)
َ ه
ُل = س
ُ ه
ُر = ,س
ُه
َ ط
ُر
َه
ُ َف , ط
ن
َ
ُف = ع
ن
ُ
ع (şeklinde teleffuz edilmektedir. Bu sigaların teleffuz durumu
konuşmacının tercihine göre şekillenmektedir. Anılan fiil kalıplarının bu şekilde teleffuz edilmesinin
Mısır’a yerleşen Kays kabilesine özgü bir kullanım olduğu ifade edilmektedir. Dayf,
Tahrîfâtu’l-âmmiyye li’l-fushâ, s. 15, 16; Refâel Nahle el-Yesû‘î, Garâ’ibü’l-lehceti’l-Mısriyye, Beyrut:
Matbaatu Kalafât, 1964, s. 8-10.
FASİH ARAPÇA VE MISIR LEHÇESİ | 133
Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Cilt: XVIII, Sayı: 33 (Haziran 2016)
Türkçe Fusha Okunuşu Lehçe Okunuşu Karşılaştırma
148 atardamar شرايين ج شريان şiryaan ç. şeraayiin
شريين ج شريان şuryaan ç.
şarayiin
kelime aynı
telaffuz farklı
(hareke)
شم – يشم - شم koklamak 149
şemme -
yeşummu -
şemm
"
şemm –
yişimm -
şemm
kelime aynı
telaffuz farklı
(hareke)
150 boya صبغة Sibğa " Sabğa
kelime aynı
telaffuz farklı
(hareke)
صبي ج صبيان çocuk erkek 151
Sabî ç.
Sıbyaan " Sabî ç.
Subyaan
kelime aynı
telaffuz farklı
(hareke)
صدر ج صدور göğüs 152
Sadr ç.
Suduur " Sidr ç.
Suduur
kelime aynı
telaffuz farklı
(hareke)
153 şakak أصداغ ج صدغ Sudğ ç. aSdaağ
" Sadğ ç. aSdaağ
kelime aynı
telaffuz farklı
(hareke)
154 karaciğer أكباد ج كبد kebd ç. kubuud
أكباد ج كبد kibd ç.
ekbaad
kelime aynı
telaffuz farklı
(hareke)
155 yaşlı, ihtiyar ّ
كبير ج كبار السن
kebiir ç.
kibaar essinn
"
kibiir ç.
kobaar issinn
kelime aynı
telaffuz farklı
(hareke)
156 omuz أكتاف ج كتف ketif ç. ektaaf " kitf ç. ektaaf
kelime aynı
telaffuz farklı
(hareke)
لمس – يلمس - dokunmak 157
لمس
lemese -
yelmisu -
lems
" lemes - yilmis
lems
kelime aynı
telaffuz farklı
(hareke)
134 | Halil UYSAL
Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Cilt: XVIII, Sayı: 33 (Haziran 2016)
Türkçe Fusha Okunuşu Lehçe Okunuşu Karşılaştırma
مسك – يمسك - tutmak 158
مسك
meseke -
yemsiku -
mesk
" misik - yimsik
mesk
kelime aynı
telaffuz farklı
(hareke)
مفصل ج مفاصل eklem 159
mafSıl ç.
مفصل ج مفاصل mafaaSıl
mafSal ç.
mafaaSıl
kelime aynı
telaffuz farklı
(hareke)
160
yüz, surat,
وجه ج وجوه çehre
vech ç.
vucuuh وشوش ج وش ّvışş ç. vışuuş
kelime aynı
telaffuz farklı
(harf+ hareke)41
4. KELİME AYNI / TELAFFUZ FARKLI + ÇOĞUL FARKLI
161 kızkardeş اخوات ج أخت uHt ç.
eHavaat " uHt ç. ıHvaat kelime aynı
çoğul farklı
خال ج أخوال dayı 162
Haal ç. eHvaal
خال ج أخوال /
خ�ن
Haal ç. aHvaal
/ Hilaan
kelime aynı
çoğul farklı
163 beyin أدمغة ج دماغ dimaağ ç. admiğa
دماغات ج دماغ dimaağ ç. dimaağaat
kelime aynı
çoğul farklı42
164 akciğer رئات ج رئه ri'e ç. ri'aat رئتين ج رئه ri'e ç. ri'eteyn kelime aynı
çoğul farklı

41 وجه kelimesi Mısır lehçesinde harf ve hareke değişimiyle genellikle وش / ّvışş şeklinde teleffuz
الوجه ,الوجه البحري ,لوجه ا� ,على وجه العموم koruduğu yapısını asli kelimenin Ancak. edilmektedir
القبلي ,البلد وجوه gibi kullanımlarına da Mısır lehçesinde sıklıkla rastlanmaktadır. Sözcüğün benzer
kullanımları ve وش ّşeklindeki kullanımları için bkz. Spiro, Kâmûsu’l-lehceti’l-âmmiyyeti’lMısriyye,
s. 634, 642; el-Cevherî, Luğatu’l-hayâti’l-yevmiyye, s. 596, 597.
42 Fasih Arapçada دماغ kelimesinin çoğulu ةَ
ِغ
ْم
َد
ُغ ve أ
ُم
د şeklindedir. Ancak Mısır lehçesinde دماغات
şeklinde kullanılmaktadır. Ayrıca Mısır lehçesinde دماغ kelimesinin yanı sıra, bir başka fasih
sözcük olan خُ ّ
م kelimesi de sıklıkla kullanılmaktadır. Spiro, Kâmûsu’l-lehceti’l-âmmiyyeti’l-Mısriyye,
s. 205; Ebû Sa’d, Kâmûsu’l-mustalahât ve’t-teâbîri’ş-şa’biyye, s. 89, 93. دماغ ve مخ ّkelimesinin
lehçe kullanımları için bkz. Spiro, Kâmûsu’l-lehceti’l-âmmiyyeti’l-Mısriyye, , s. 205 ve 557; elCevherî,
Luğatu’l-hayâti’l-yevmiyye, s. 293, 294 ve 517; Muhammed el-Batal, Mu’cemü’tta’bîrâti’l-ıstılâhiyye
Arabî Mısrî, Beyrut: Mektebetu Lübnân Nâşirûn, 2009, s. 45 ve 100; Ahmet
Emîn, Kâmûsu’l-âdât ve’t-takâlîd ve’t-taâbîri’l-Mısriyye, Kahire: Şeriketu Nevâbiği’l-fikr, 2008, s.
208.
FASİH ARAPÇA VE MISIR LEHÇESİ | 135
Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Cilt: XVIII, Sayı: 33 (Haziran 2016)
Türkçe Fusha Okunuşu Lehçe Okunuşu Karşılaştırma
سن ج اسنان diş 165
sinn ç.
ّ ج سنان esnaan
سن sinn ç. sinaan kelime aynı
çoğul farklı
166
kardeş, özkardeş
أشقاء ج شقيق şagiig ç. eşiggaa'
" şi'ii' ç. şu'a'a kelime aynı
çoğul farklı
ّ ج أعمام amca 167
عم
3amm ç.
عم أعمام ّ ج عمام / a3maam
3amm ç.
3imaam /
a3maam
kelime aynı
çoğul farklı
168
akraba, yakın,
.ç gariib قريب ج أقرباء hısım
قريب ج قرايب 'egribaa
'ariib ç.
'araayib
kelime aynı
çoğul farklı
169 öksüz, yetim يتامى ج يتيم yetiim ç.
yetaamaa " yetiim ç.
yutama
kelime aynı
çoğul farklı
170 koltuk altı آباط ج ابط ibT ç. aabaaT بطات ج باط baaT ç. baTaat
kelime aynı
telaffuz farklı
+ çoğul farklı
171 parmak أصابع ج إصبع iSba3 ç.
صباع ج صوابع eSaabi3
Subaa3 ç.
Savaabi3
kelime aynı
telaffuz farklı
+ çoğul farklı
172
sivilce,
ّل ج دماميل kabarcık
دم dummel ç.
ّل ج دوامل demaamiil
دم dimmel ç.
davaamil
kelime aynı
telaffuz farklı
+ çoğul farklı
173 kol أذرع ج ذراع ziraa3 ç.
ezru3
دراع ج دراعات /
درعة
diraa3 ç.
diraa3aat /
diri3a
kelime aynı
telaffuz farklı
+ çoğul farklı
174 ayak; bacak أرجل ج رجل ricl ç. ercul رجلين ج رجل rigl ç. rigleyn
kelime aynı
telaffuz farklı
+ çoğul farklı
175 boğaz, gırtlak رْ
َ ز ج ار َو
ْ و
زور ج زوار ezvâr. ç zevr أز
zoor ç.
zuvaar
kelime aynı
telaffuz farklı
+ çoğul
farklı43

ْر 43
َو
ز kelimesi fasih Arapçada “göğsün üst kısmı, göğüs kemiklerinin birleşim yeri" anlamlarını
dile getirmekteyken Mısır lehçesinde anlam kaymasıyla “boğaz, gırtlak” anlamını ifade et-
136 | Halil UYSAL
Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Cilt: XVIII, Sayı: 33 (Haziran 2016)
Türkçe Fusha Okunuşu Lehçe Okunuşu Karşılaştırma
ّشفة ج شفايف şifaah. ç şefe شفة ج شفاه dudak 176
şiffa ç.
şefaayif
kelime aynı
telaffuz farklı
+ çoğul farklı
ظفر ج أظفار / tırnak 177
أظافير
Zufr ç. aZfaar
ضوفر ج ضوافر aZaafiir/
Doofr ç. Davaafir
kelime aynı
telaffuz farklı
+ çoğul farklı
عجوز ج عجائز ihtiyar, yaşlı 178
3acuuz ç.
3acaa'iz عواجز ج عجوز 3aguuz ç.
3avaagiz
kelime aynı
telaffuz farklı
+ çoğul farklı
179
kalça, but, uyluk
أفخاذ ج فخذ
faHid ç.
afHaad
فخد ج فخاد
faHd ç.
fiHaad
kelime aynı
telaffuz farklı
+ çoğul farklı
180 böbrek كلى ج كلية külye ç. kula وي�ك ج كلوة kilve ç. kalaavi
kelime aynı
telaffuz farklı
+ çoğul farklı
181 el أيد ج يد yed ç. eyd ادين ج ايد iyd d. ideyn
kelime aynı
telaffuz farklı
+ çoğul farklı
5. KELİME FARKLI (FASİH)
Bu bölümde yer alan kelimeleri Mısır lehçesinde pek bulunmayan ancak fasih
Arapçada çok geniş bir kullanım alanı olan eşanlamlılık olgusu çerçevesi
içerisinde değerlendirmek gerekir.
ا�معاء الغليظة bağırsak kalın 182
el-em3aa' el-
المصران الغليظ ğaliiZa
il-muSraan il-
ğaliiZ
kelime farklı
(fasih)44
183 burun انوف ج أنف enf ç. unuuf مناخير menaHiir
kelime farklı
(fasih)45

mektedir. Ahmet Muhtâr Ömer, Mu’cemu’l-luğati’l-Arabiyyeti’l-muâsıra, Kahire: Âlemu’l-kü-
tüb, 2008, II, 1009; Spiro, Kâmûsu’l-lehceti’l-âmmiyyeti’l-Mısriyye, s. 259; Ebû Sa’d, Kâmûsu’lmustalahât
ve’t-teâbîri’ş-şa’biyye, s. 90.
44 Ebû Sa’d, Mu’cemu fasîhi’l-âmme, s: 412; Abdülâl, Mu’cemü’l-elfâzi’l-âmmiyye, s. 509; Atıyye,
Mu’cemu Atıyye, s. 165.
45 Ebû Sa’d, Mu’cemu fasîhi’l-âmme, s. 431.
FASİH ARAPÇA VE MISIR LEHÇESİ | 137
Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Cilt: XVIII, Sayı: 33 (Haziran 2016)
Türkçe Fusha Okunuşu Lehçe Okunuşu Karşılaştırma
وحش ج وحشين gabîH / beşi3 بشع / قبيح çirkin 184
veHiş /
viHişç. veHşiin
kelime farklı
(fasih)46
خال ج خي�ن ben 185
Haal ç. Hiilaan
حسنات ج حسنة
Hasene ç.
Hasenaat
kelime farklı
(fasih)47
راحة ج راحات اليد aya, içi avuç 186
raaHa ç.
raaHaat alyad
اليد كف keff il-yed
kelime farklı
(fasih)48
رأى – يرى - رؤية görmek 187
ra'aa - yeraa
ru'ye يشوف - شاف şaaf - yişuuf
kelime farklı
(fasih)49
188 bilek, el bileği ارساغ ج رسغ rusğ ç. arsaağ زنود ج زند
zind ç.
zunuud
kelime farklı
(fasih)50
زائدة ج زوائد apandis 189
دودية
zaa'ide ç.
zevaa'id
duudiyye
المصران القعور
il-muSraan il-
'a3var
kelime farklı
(fasih)
190 düğün, nikâh زفاف zifaaf أفراح ج فرح faraH ç.
afraaH
kelime farklı
(fasih)
191 şişman, şişko سمين semiin تخين tıHiin
kelime farklı
(fasih)51
شارب ج شوارب bıyık 192
şaarib ç.
şavaarib
شنب ج شنبات /
شنبة
şeneb ç. şenebaat
/ şinibe
kelime farklı
(fasih)52

46 Abdülâl, Mu’cemü’l-elfâzi’l-âmmiyye, s. 569; Ebû Sa’d, Mu’cemu fasîhi’l-âmme, s. 482.
47 el-Cevherî, Luğatu’l-hayâti’l-yevmiyye, s. 259.
48 Ebû Sa’d, Mu’cemu fasîhi’l-âmme, s: 92.
49 Ebû Sa’d, Mu’cemu fasîhi’l-âmme, s. 228.
50 Aynı anlamda fasih خنقة / hun'a kelimesi de kullanılmaktadır.
51 Abdülâl, Mu’cemü’l-elfâzi’l-âmmiyye, s. 155.
52 Her ne kadar شارب kelimesi de Mısır lehçesinde kullanılmaktaysa da شنب sözcüğünün kullanımı
daha yaygındır. Sözcüğün fasih Arapçada “ağız ve dişlerin temizliği/güzelliği” gibi anlamları
ifade ederken, istiâre yoluyla yeni bir kullanım olarak “bıyık” anlamını da dile getirdiği
bildirilmektedir. Bkz. Ömer, Mu’cemu’l-luğati’l-Arabiyyeti’l-muâsıra, Kahire: Âlemu’l-kü-
tüb, 2008, II,1238; Spiro, Kâmûsu’l-lehceti’l-âmmiyyeti’l-Mısriyye, s. 308; Ebû Sa’d, Mu’cemu
fasîhi’l-âmme, s. 251; Ebû Sa’d, Kâmûsu’l-mustalahât ve’t-teâbîri’ş-şa’biyye, s. 90; el-Cevherî, Lu-
ğatu’l-hayâti’l-yevmiyye, s. 365.
138 | Halil UYSAL
Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Cilt: XVIII, Sayı: 33 (Haziran 2016)
Türkçe Fusha Okunuşu Lehçe Okunuşu Karşılaştırma
193 omuz عواتق ج عاتق 3aatig ç.
3avaatig " kitf ç. ektaaf
kelime farklı
(fasih)53
194 topuk, ökçe أعقاب ج عقب 3agib ç.
كعب ج كعوب a3gaab
ka3b ç.
ku3uub
kelime farklı
(fasih)54
195
sıçramak; atlamak
قفز - يقفز – قفز gafeze - yegfizu
gafz ينط - نط
naTT -
yinoTT
kelime farklı
(fasih)55
دقن ج دقون luHa. ç liHye لحية ج لحى sakal 196
da'n ç.
du'uun
kelime farklı
(fasih)56
197 dirsek مرافق ج مرفق mirfag ç.
كوع ج كعان maraafig
kuu3 ç.
ki3aan
kelime farklı
(fasih)57
نظر – ينظر - نظر bakmak 198
إلى
naZara - yenZuru
naZar
ilaa
ّ يبص – على ّ بص
baSS - yibuSS
3ala
kelime farklı
(fasih)58
6. KELİME FARKLI (DAHÎL)
Bir istatistiğe göre Mısır lehçesinde Türkçe (470), İtalyanca (380), Fransızca
(465), İngilizce (187), Kıbtice (228), Farsça (201), Yunaca (51), Süryanice (89)
ve diğer dillerden (58) olmak üzere toplam 2129 yabancı dilden kelime tespit
edilmiştir.59
199
peruk, takma
saç
شعر مستعار
şa3r
musta3aar باروكة baruuka
kelime farklı
(dahîl)60

53 Ebû Sa’d, Mu’cemu fasîhi’l-âmme, s: 355; Ebû Sa’d, Kâmûsu’l-mustalahât ve’t-teâbîri’ş-şa’biyye, s.
92.
54 Ebû Sa’d, Kâmûsu’l-mustalahât ve’t-teâbîri’ş-şa’biyye, s. 92; Ayrıca bkz. Abdülâl, Mu’cemu’lelfâzi’l-âmmiyye,
s. 470.
55 Ebû Sa’d, Mu’cemu fasîhi’l-âmme, s: 454, 455.
56 لحية kelimesinin yanı sıra Mısır lehçesinde daha çok دقن/da'n sözcüğü kulanılmaktadır. Sözcük
“çene; sakal” anlamlarını dile getiren fasih قنَذ َkelimesinin Mısır lehçesiyle teleffuzundan ibarettir.
والحركة الحرف إبدال / harf ve hareke değişimi, lehçelerde sık rastlanılan bir durumdur. Ayrıca
Mısır lehçesinde ذال harfi yoktur. Genellikle دال şeklinde teleffuz edilir. ذاب yerine داب ,ذبح
yerine دبح ,أذان yerine أدان denilir. Bkz. Dayf, Tahrîfâtu’l-âmmiyye li’l-fushâ, s. 151, 152.
57 Ebû Sa’d, Kâmûsu’l-mustalahât ve’t-teâbîri’ş-şa’biyye, s. 92.
58 Ebû Sa’d, Mu’cemu fasîhi’l-âmme, s: 74.
59 el-Yesûî, Garâ’ibü’l-lehceti’l-Mısriyye, s. 107.
60 باروكة kelimesi Fransızca “perruque” kelimesinden Arapçaya geçmiştir. Ebû Sa’d, Kâmûsu’lmustalahât
ve’t-teâbîri’ş-şa’biyye, s. 172. Ayrıca bkz. F. Abdürrahîm, Mu’cemü’d-dahîl fi’l-luğati’lArabiyyeti’l-hadîse
ve lehecâtihâ, Dımeşk: Dâru’l-kalem, 2011, s. 47, 48.
FASİH ARAPÇA VE MISIR LEHÇESİ | 139
Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Cilt: XVIII, Sayı: 33 (Haziran 2016)
Türkçe Fusha Okunuşu Lehçe Okunuşu Karşılaştırma
200 göğüs, meme أثداء ج ثدي sedy ç. esdaa' بزاز جّ
بز bizz ç. bizaaz
kelime farklı
(dahîl)61
Sonuç ve Öneriler
Dilin kendiliğinden kazanılan bir davranış yapısına sahip olduğu yadsınamaz
bir gerçekliktir. Lehçe, farklı nedenlerle ve zamana bağlı olarak dilde
meydana gelen değişikliklerin bir yansımasıdır.
İnsanoğlunun doğası, bünyesi, çevresi ve kültürü farklı oldukça, ayrıca üstesinden
gelemeyeceği birtakım etkenler varlığını sürdürdüğü sürece, bir dil
birliğinden sözetmek mümkün olmayacaktır. İnsanı etkileyen sosyal, siyasal,
ruhsal ve ekonomik her türlü etkenin dilde bir yansıması olacaktır. Her zaman
olduğu ve olacağı gibi, bir dil her ne kadar birlik ve bütünlük içerisindeyse
de zamanla bölünüp parçalanacak ve birtakım değişikliklere uğrayacaktır.
Kanaatimizce bu, “Gökle yeri yaratması ve renklerinizle dillerinizin farklı
olması O’nun âyetlerindendir.”470F
62 ilkesi gereğince Sünnetullah’ın bir tecellisidir.
Birçok dilde olduğu gibi Arapçada da fasih dil ve lehçe olgusu her dö-
nemde varlığını sürdürmüş bir gerçekliktir. Ancak bugün için ve yaptığımız
bu küçük çaplı araştırma çerçevesinde değerlendirmek gerekirse, görülmektedir
ki fusha ile Mısır lehçesi arasındaki farklılıklar büyük oranda fonetik
düzeyde kalmakta, sözcükler neredeyse tamamen aynıyken, telaffuzda birtakım
farklılıklar ortaya çıkmaktadır. Ayrıca bilinmektedir ki, yazı dilinde ve
fusha konuşulduğunda bu fonetik farklılıklar tamamen ortadan kalkmaktadır.
Müfredat bağlamında fusha ve lehçe arasında anlama etki edecek ölçüde
büyük bir ayrılık bulunmamaktadır. Anlam düzeyindeki ve kelimenin yapısı
ve iştikakına yönelik farklılıklar ise yok denecek kadar azdır.
Şimdi bu az sayıdaki farklılıklar artırılıp, aslında Sâmî dilin lehçeleri olup
zamanla müstakil birer dil olan Arapça ve İbranice gibi ya da aslında Latincenin
lehçeleri olan İngilizce ve Fransızca gibi Arap lehçelerinin de ayrı birer dil

61 Atıyye ve Ebû Sa’d kelimenin fasih olduğunu ifade etmektedirler. Ebû Sa’d kelimenin “kadı-
nın çocuğu emzirmesi” anlamına gelen إبزاز kelimesinden geldiğini ifade ederken, aynı zamanda
el-Yesûi’den naklen Ârâmî kökenli olduğunu da bildirmektedir. Atıyye, Mu’cemu
Atiyye fi’l-âmmî ve’d-dahîl, s. 25; Ebû Sa’d, Kâmûsu’l-mustalahât ve’t-teâbîri’ş-şa’biyye, s. 87. Ancak,
Mecmeu’l-luğa tarafından yayınlanan el-Mucemu’l-vesît’te kelimenin Farsça kökenli olduğu,
el-Muhkem’de ise, “gudde ya da kese” anlamında Türkçe kökenli olduğu ifade edilmektedir.
Bkz. Mecmeu’l-luğa, el-Mucemu’l-vesît, Kahire: Dâru’l-meârif, 1980, s.54; Îsâ bek, elMuhkem,
s. 31.
62 er-Rûm 30/22.
140 | Halil UYSAL
Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Cilt: XVIII, Sayı: 33 (Haziran 2016)
olmaları istenip bu uğurda mı çalışılacaktır? Yoksa varolan farklılıklardan dilin
hüviyetine zarar veren ya da vermesi muhtemel olanların aslına rücu etmesi
yolundaki çalışmalara ağırlık verilerek, dil birliğinin güçlenmesi mi
amaçlanacaktır?
Sorun modern zamanların bir sorunudur. Her iki yönelişin de yandaşları
ve karşıtları vardır. Bu noktada çağımızın bir gerçekliği olarak ve açık yüreklilikle
ifade etmek gerekirse, günümüzde, fasih Arapça ile konuşanlar, günlük
hayata ilişkin durumları ifade etmede birtakım zorluklarla karşılaşmaktadırlar.
Öte yandan lehçe konuşanlar ise, ilmi ve fikri meseleleri bu lehçelerle dile
getirmekten aciz kalmaktadırlar. Bu duruma ilişkin en çarpıcı örnek, fusha
yerine lehçelerin kullanılması çağrısı yapanların düşüncelerini fasih arapça
ile dile getirmesi ve fushayı savunanların ise günlük yaşamlarında lehçe konuşmalarıdır.

Fasih Arapça ve lehçe sorunu, daha uzun süre Arap aydınları arasında bir
ihtilaf noktası olmaya devam edecek, bazıları fushanın bütün alanları kapsayan
bir kullanıma sahip olmasını isterken, diğerleri ise lehçelerin fusha yerine
kullanılmasını talep etmeye devam edecekler gibi görünmektedir.
Ancak her ne kadar dil pekçok karışık etkenin belirleyici olduğu karmaşık
bir olguysa ve ona bütünüyle egemen olmak sözkonusu değilse de, hayatın
bütün alanlarında ortak bir dile işlerlik kazandırmak mümkün olabilir. Klasik
fusha ve yerel lehçe arasında keskin bir tercih yapmak yerine modern fushaya
işlerlik kazandırmak ve toplumun farklı kesimleri tarafından kullanılmasını
sağlamak yönünde bir yaklaşım söz konusu olabilir.
Modern fushanın klasik fusha ve lehçeden farklı, bağımsız üçüncü bir dil
olmadığı, klasik fushanın toplumun olabildiğince geniş katmanlarının kullanabileceği
kolaylıkta, işlevsel hale getirilmiş şeklinden ibaret olduğu söylenebilir.
Bu dil katmanının günümüz Arap toplumlarında, yaygın bir şekilde
kitle iletişim organlarında, medyada ve aydın kesim arasında kullanıldığı
gözlemlenmektedir.
Modern fushanın günlük hayatın bütün alanlarını kapsayan, toplumun
olabildiğince geniş kesimlerini birleştiren bir iletişim dili olması mümkün gö-
rünmektedir. Konu, yalnızca bir dil olayı olmanın ötesinde, çok yönlü planlamayı
ve kararlığı gerektiren, farklı toplumsal kesimlerin de müdahil olması
gereken bir düzeydedir. Arapçanın çok geniş bir coğrafyada kullanılmasından
kaynaklanan birtakım sorunlar, artık küçük bir köy olmaya başlayan
dünyamızda, modern iletişim araçlarının da yardımıyla üstesinden gelinebilecek
sorunlarmış gibi görünmektedir. Bu türden amaçların birtakım zorlama
yöntemlerle ya da kendi haline bırakılarak gerçekleşmesi, çeşitli toplumların
FASİH ARAPÇA VE MISIR LEHÇESİ | 141
Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Cilt: XVIII, Sayı: 33 (Haziran 2016)
yaşadıkları acı örneklerden de anlaşılacağı üzere mümkün değildir. Bu türden
amaçların yalnızca dilcilerin çabalarıyla gerçekleşemeyeceği ortadadır.
Dilbilimcilerin yanısıra edebiyatçıların, eğitimcilerin, gazetecilerin, televizyoncuların,
sanatçıların, kısacası medeni toplumun tüm unsunlarının bir yö-
nüyle benzer bir duyarlılığa sahip olması ideal bir durumdur.
Dil birliği, beşeri kalkınmanın en temel unsurlarından biridir. Çağımız
bilgi çağıdır ve her türlü iktisadi gelişmişlik, bilimsel ve teknolojik gelişmeyle
doğrudan bağlantılıdır. Aynı zamanda çağımız bir hız çağıdır. Her türlü bilgiye
çok hızlı bir şekilde ulaşılabilmekte ve bu bilgiler yine çok hızlı bir şekilde
aktarılabilmektedir. Bir gerçeklik olarak dil, bilgiye ulaşmanın ve bilgiyi
aktarmanın/paylaşmanın ana aracıdır. Bu noktada dil birliğinin öneminet bir
şekilde kendisini ortaya koymaktadır.
Bu bağlamda, uygulamalı dilbilim araştırmalarında ulaşılan sonuçlar çer-
çevesinde, yoğun bir şekilde, görsel-işitsel araçlarla kitle iletişim araçlarında,
modern iletişim aygıtlarında, bu dile işlerlik kazandırılması temel amaçlar
arasında değerlendirilebilir.
Dilbilimciler, -araştırmamızda bir örneğini ortaya koymaya çalıştığımız
şekliyle- farklı coğrafyalarda konuşulan lehçelere ait sözcükleri derleyip, derleme
sözlükleri ve dil atlasları oluşturabilirler. Bu sözcüklerin, varsa fasih dildeki
köklerine ilişkin, hâlihazırda yapılmakta olan çalışmalar desteklenebilir,
yoksa fusha karşılıkları belirlenebilir. Ancak lehçelerin fushalaştırılması yö-
nündeki çağrılar ve çabalardan ziyade, ortak bir dil hüviyetine sahip olmak
üzere modern fushanın yaygınlık kazanması yönündeki çabaların desteklenmesi
daha uygun olabilir.
Kaynakça
Abdülâl, Abdülmunim Seyyid, el-Elfâzu’l-âmmiyye, Kahire: Mektebetü’l-hâncî, 1972.
Abdülazîz b. Abdullah, “el-Elfâzu’l-müşterake fi’l-âmmiyyeteyni’l-Mısriyye ve’lMağribiyye”,
Mecelletü’l-Lisâni’l-Arabî, 1965, sayı: 2, s. 89 – 95.
______, “Mazâhirü’l-vahde fî âmmiyeteyi’l-Mağrib ve’l-Halîci’l-Arabî”, Mecelletü’lLisâni’l-Arabî,
1967, sayı: 5, s. 235 – 239.
______, “Nahve tafsîhi’l-âmmiyye fi’l-vatani’l-Arabî: dirâse mukârane beyne’l-âmmiyyeteyn
fi’l-Mağrib ve’ş-Şâm”, Mecelletü’l-Lisâni’l-Arabî, 1964, sayı: 1, s. 12 –
22.
______, “el-Âmmiyye ve’l-fushâ fi’l-Kâhire ve’r-Rabât”, Mecelletu mecmei’l-luğati’lArabiyye
bi’l-Kahire: 1984, sayı: 53, s. 214 – 238.
Abdülmesîh, Corc Mitro ve Hânî Corc Tâberî, el-Halîl Mu’cemu mustalahâti’n-nahvi’larabî,
Beyrut: Mektebetu Lübnân, 1990.
Abdürrahîm, F., Mu’cemü’d-dahîl fi’l-luğati’l-Arabiyyeti’l-hadîse ve lehecâtihâ, Dı-
meşk: Dâru’l-kalem, 2011.
Aksan, Doğan, Her Yönüyle Dil, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 1998.
142 | Halil UYSAL
Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Cilt: XVIII, Sayı: 33 (Haziran 2016)
Altuncî, Muhammed, el-Mu’cemü’l-mufassal fi’l-edeb, Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye,
1999.
Âsî, Mişel ve İmîl Bedî’ Ya’kûb, el-Mu’cemü’l-mufassal fi’l-luğa ve’l-edeb, Beyrut:
Dâru’l-ilm li’l-melâyîn, ts.
Atiyye, Reşîd, Mu’cemu Atiyye fi’l-âmmî ve’d-dahîl, Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, trs.
Baalbaki, Ramzi Munir, Dictionary of Linguistic Terms, Beyrut: Dâru’l-ilm li’l-melâyîn,
1990.
el-Batal, Muhammed Mu’cemü’t-ta’bîrâti’l-ıstılâhiyye Arabî Mısrî, Beyrut: Mektebetu
Lübnân Nâşirûn, 2009.
el-Cevherî, Muhammed, Luğatu’l-hayâti’l-yevmiyye, Kahire: Câmiatu’l-Kâhire, 2007.
Dayf, Şevki, Tahrîfâtu’l-âmmiyye li’l-fushâ, Kahire: Dâru’l-meârif, 1994.
Ebû Sa’d, Ahmed, Mu’cemu fasîhi’l-âmme, Beyrut: Dâru’l-ilm li’l-melâyîn, 1990.
______, Kâmûsu’l-mustalahât ve’t-teâbîri’ş-şa’biyye, Beyrut: Mektebetu Lübnân,
1987.
Ebu’l-ferec, Muhammed, Mukaddime lidirâseti fıkhi’l-luğa, Beyrut: Dâru’n-nahdati’larabiyye
li’t-tıbâa ve’n-neşr, 1966.
Emîn, Ahmed, Kâmûsu’l-âdât ve’t-takâlîd ve’t-taâbîri’l-Mısriyye, Kahire: Şeriketu
Nevâbiği’l-fikr, 2008.
Enîs, İbrahim, Fi’l-lehecâti’l-Arabiyye, Kahire: Mektebetu’l-Anglo’l-Mısriyye, 2003.
Faysal, Samar Rûhî, el-Müşkiletü’l-luğaviyyetü’l-arabiyye, Tırablus: Crus Pres, 1. baskı,
1992.
Hilâl, Abdülğaffâr Hâmid, el-Lehecâtü’l-Arabiyye neşeten ve tatavvuran, Kahire: Mektebetu
Vehbe, 2. baskı, 1993.
Îsâ Bek, Ahmed, el-Muhkem fî usûli’l-kelimâti’l-âmmiyye, Kahire: Matbaatu Mustafa elBâbî
el-Halebî ve Evlâduh, 1939.
al-Khuli, Muhammad Ali, A Dictionary of Applied Linguistics, Beyrut: Mektebetu
Lübnân, 1986.
Koç, Nurettin, Dilbilgisi Terimleri Sözlüğü, İstanbul: İnkılap Kitabevi, 1992.
Mecmau’l-luğati’l-Arabiyye, el-Mucemu’l-vasît, Kahire: Dâru’l-meârif, 1980.
______, el-Mustalahâtü’l-ilmiyye ve’l-fenniyye, Kahire: 1971.
Ömer, Ahmed Muhtâr, Mu’cemu’l-luğati’l-Arabiyyeti’l-muâsıra, Kahire: Âlemu’l-kü-
tüb, 2008.
Saîd, Muhammed ve Bilâl Cündî, eş-Şâmil Mu’cem fî ulûmu’l-luğati’l-arabiyye ve
mustalahâtihâ, Beyrut: Dâru’l-avde, 1985.
Spiro, Socrat, Kâmûsu’l-lehceti’l-âmmiyyeti’l-Mısriyye, Beyrut: Mektebetu Lübnân
Nâşirûn, 1999.
es-Suyûtî, Abdurrahman Celâleddîn, el-Müzhir fî ulûmi’l-luğa ve envâihâ, Kahire:
Dâru’t-turâs, ty.
Teymûr, Ahmed, Mucemu Teymûri’l-kebîr fi’l-elfâzi’l-âmmiyye, Kahire: el-Heyetü’l-
âmme li’t-te’lîf ve’n-neşr, 1971.
Uysal, Halil, el-Halîl es-semîr, 2. baskı. İstanbul: 2014.
Vâfî, Ali Abdülvâhid, İlmü’l-luğa, Kahire: Nahdatu Mısr, 1962.
Vehbe, Mecdî ve Kâmil el-Mühendis, Mu’cemu’l-mustalahâti’l-Arabiyye fi’l-luğa ve’ledeb,
Beyrut: Mektebetu Lübnân, 1984.
el-Yesû‘î, Refâîl Nahle, Garâ’ibü’l-lehceti’l-Mısriyye, Beyrut: Matbaatu Kalafât, 1964.

Konular