ÖZ
Lezgiler, Kafkasya’nın en eski halklarından biridir. Dağıstan’ın güneydoğusu
ile Azerbaycan’ın kuzey doğusunda yoğun olarak yaşamaktadırlar. İslamiyet ve
Araplar ile VII. asırda, İslam fetih hareketleri sayesinde tanışmışlar ve sonrasında
da Müslüman olmuşlardır. Araplardan sosyal, siyasal ve kültürel olarak etkilenmenin
yanı sıra, dil yönünden de etkilenmişlerdir. Birçok Arapça kelime Lezgi
dilinde kullanılmaya başlanmıştır.
Bu makale, Lezgi Dili’nde kullanılan Arapça sözcükler hakkındadır. M.
Gaciyev’e ait “Rusko-Lezginski Slovar” (Rusça-Lezgice Sözlük) isimli eser titizlikle
taranmış ve anlam değişikliğine uğramadan Arapçadan Lezgi diline geçen sözcükler
tespit edilmiştir. Lezgi dilinde kullanılan Arapça alıntı kelimeler, kullanıldıkları
alan yönünden incelenerek tasnif edilmiş ve Arap dili morfolojisi bakımından
da incelenmiştir. Daha sonra Arapça alıntı kelimelerin Lezgi dilindeki yüzdelik
oranı belirlenmiştir.
Arapça alıntı sözcüklerin tasnifinde her bir sözcüğün Krilce yazılışı, Latince
okunuşu, Arapça karşılığı, Türkçe okunuşu ve Lezgi dilinde ifade ettiği anlamı
verilmiştir. Son sütunda ise Arapça kelime yapısı (morfoloji) açısından emsile-i
muhtelifesi yer almaktadır.
Anahtar Kelimeler: Lezgiler, Lezgi dili, Arapça, morfoloji, ödünçleme
ABSTRACT
Arabic Loan Words in Lezgi Language and his Morphological Structures
Lezgis is one of the oldest nations of Caucasus. Most of them live at southeast of
Dagestan and northeast of Azerbaijan. They met with Islam and Arabian people
at VII. Century during the Islamic conquest movements and they converted into
Islam following these movements. Their language as well as their social, political
* Yrd. Doç. Dr., Amasya Üniversitesi, İlâhiyat Fakültesi, Arap Dili ve Belagatı ABD.
Atatük Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Sayı: 42 ● Erzurum 2014
Ahmet KÖMÜRCÜ (*)
LEZGİ DİLİNDEKİ ARAPÇA ÖDÜNÇLEMELER VE
MORFOLOJİK YAPILARI
154 Ahmet KÖMÜRCÜ
and cultural life have been influenced by Arabians. Many Arabic words have been
used in Language of Lezgi.
This article is about the Arabic words which are used in language of lezgi.
The book named “Rusko-Lezginski Slovar” (Russian-Lezgi dictionary) which was
written by M. Gaciyev was examined carefully and Arabic words which were also
used in language of lezgi with the same meaning determined. These quoted Arabic
words were categorized in terms of their area of use and were analyzed in accordance
with Arabian language morphology. And then the ration of quoted Arabic
words in language of lezgi was determined as percentage.
At the categorization of quoted Arabic words, Cyrillic spelling, Latin pronunciation,
Arabic meaning, Turkish pronunciation and their meaning at the language
of lezgi were expressed. And at the last column there were different examples
with regard to Arabic word form (morphological).
Keywords: Lezgis, Language of Lezgi, Arabic Language, Morphology, Quote
Giriş
Dilleri farklı olan insanlar, çeşitli sebeplerden dolayı bir arada yaşamak zorunda
kaldıklarında, birbirlerinden sosyo-kültürel yönden etkilendikleri gibi,
kelime alış-verişinde bulunmak suretiyle dil yönünden etkilenmeleri de kaçı-
nılmaz olacaktır. Kaldı ki, yeryüzünde hiçbir dilden etkilenmeyerek saflığını
korumuş veya başka dilleri etkilememiş bir kültür ve medeniyet dilini göstermek
oldukça zordur. Böyle bir dil ancak hiçbir medeniyetle alâka kuramamış
kabilelerde konuşuluyor olabilir. Yoksa her milletin dilinde başka dillerden
geçmiş yüzlerce, binlerce kelime bulunması pek tabîidir.
1997 yılında UNESCO tarafından yapılan bir araştırmada, dünyada konuşulan
10.000 dil olduğu tespit edilmiştir. Bu dillerin yaklaşık 2.000 kadarının
yazılı şeklinin olduğu bilinmektedir. Ülke sayısının dil sayısına göre bu
kadar az -BM’ye üye 192 ülke vardır- olduğu göz önüne alınırsa, sadece bir
dilin konuşulduğu bir ülke bulunamayacağı açıkça görülmektedir.1
Dilbiliminde “Ödünçlemek” kavramıyla ifade edilen başka dilden söz
alma2 ameliyesi, içine kapalı olmayan, dışa açık dillerde meydana gelmektedir.
Bu olgu geçmişte de olmuştur, günümüzde olmaya devam etmektedir. Bir
dil başka bir dilden ödünçleme yaptığında, bazen aldığı unsuru aynen almaz.
Aldığı kelime üzerinde ses ve anlam değişikliği yapar.
1 Sucu, Mehmet, “Yeryüzündeki Diller ve Kelime Alışverişleri”, Sızıntı Dergisi, sayı: 371,
Aralık 2009, s. 540.
2 TDK Türkçe Sözlük, Ankara, 2005, s. 1531.
LEZGİ DİLİNDEKİ ARAPÇA ÖDÜNÇLEMELER VE
MORFOLOJİK YAPILARI 155
Araplar dünyanın en köklü milletlerinden olduğu gibi, Arapça da en eski
dillerinden birisidir. Kur’an- Kerim’in Arap dili üzere indirilmiş olması, bu
dilin gramer ve kelime hazinesi bakımından çok zengin, köklü ve mükemmel
olduğunun göstergesi olsa gerektir. Evrensel din olan İslam dininin peygamberi
Hz. Muhammed‘in (sav) Arap ve kutsal kitabı Kur’an-ı Kerim’in Arapça
olması sebebiyle, İslamiyetin yayılmasına paralel olarak Arapça’da İslam fetihleri
ile Arap olmayan coğrafyalara kadar yayılmıştır.
Lezgilerin yaşadığı, Dağıstan’ın güneydoğu ve Azerbaycan’ın kuzeydoğu
bölgeleri, Hz. Ömer’in komutanlarından Abdurrahman b. Rebia3 veya kardeşi
Selman b. Rebia4 tarafından fethedilmiştir. Fetih sonrasında Lezgiler, Araplardan
siyasi, sosyo-kültürel ve dil yönünden etkilenmişlerdir. O zamandan
günümüze kadar Arapça‘dan yüzlerce kelime alarak onları kendi dillerinin
sesiyle boyamak suretiyle lezgileştirmişlerdir.
Bu çalışmamızda, makale hacmini aşacağı için Arapça alıntı kelimelerdeki
ses ve anlam değişmeleri üzerinde durmadık. Mana yönünden değişikliğe
uğramadan alınan ve Lezgi dilinde kullanılan Arapça kelimelerin tespit edilmesi,
tasnifi ve morfolojik açıdan incelenmesi üzerinde durduk.
Lezgi dilindeki Arapça kelimelerin tespiti, morfolojik yapısının incelenerek
ortaya konulması Lezgi dilini kullanan insanların dil bilincini yükseltecektir.
Arapça öğrenme hususunda onlara, diğer dillere kıyasla daha kolay öğrenme
imkânı da sunacaktır. Çünkü öğrenmek istediği dile ait pek çok dil malzemesini
kendi dilinde bulacaktır.
Lezgiler’in Tarihi
Lezgiler, en eski Kafkasya milletlerindendir. M.Ö. 450 yılında yazılan
Heredot’un tarihinde bu isimle zikredilmektedir.5 Dağıstan’ın güneydoğusu
ile Azerbaycan’ın kuzey ve kuzeydoğusunda, Samur çayı havzasında yaşamaktadırlar.
Güneyde Azeriler, Kuzey ve kuzey batıda Dargin, Lak ve Avarlarla
komşudurlar.
Gürcüler arasındaki bir rivayete göre Lezgilerle Kartveller (Gürcüler) Likos
ve Kartlos adlı iki kardeşten türemişlerdir ve adları da bu iki kardeşin adlarından
gelmiştir.6
3 İbnü’l-Esir Ebu’l-Hasen Ali b. Muhammed b. Muhammed b. Abdilkerim b. Abdilvahid
eş-Şeybani, El-Kâmil fi’t-Târih, Lübnan, 1987, c. II, s.430.
4 Buniyatov, Ziya Musa, “Dağıstan” DİA İslam Ansiklopedisi, İstanbul 2003, c. XXVII,
s.170.
5 Sami, Şemseddin, Kâmûsu’l-A’lâm, İstanbul, 1308/1891, c. III, s. 2092.
6 Erel, Şerafeddin, Dağıstan ve Dağıstanlılar, İstanbul, 1961, s. 17.
156 Ahmet KÖMÜRCÜ
Daha çok Dağıstan Özerk Cumhuriyetinin Ahtı, Dokuzpara, Kasımkent,
Kurak, Magaramkent ve Rutul şehirleri ile Azerbaycan’ın Kuba, Kusar, Kaç-
maz Gebele, Oğuz ve Xudat şehirlerinde yaşamaktadırlar. Bundan başka Derbent,
Mohaçkale, Bakü, Kaspiyiski, Ogni, ve Sumgayıt gibi şehirlerde yaşayanlar
olsa da bunlar azınlığı teşkil etmektedir.
VII. yüzyılda Müslüman Arap savaşçılarının bölgeye ulaşmasıyla Hz Ömer
(r.a) döneminde İslam’la tanışmışlardır. Lezgiler’in bir kısmı o dönemde Müslüman
olmuştur.7 Halkın hepsinin Müslüman olması ise ancak XV. Yüzyılda
Şirvan Şahı Halil’in bölgeyi fethinden sonra gerçekleşmiştir.8
Lezgilerin, Rusya Federasyonu İstatistik Kurumu 2010 yılı verilerine göre
473 bin 722’si Rusya’da (Dağıstan),9 Azerbaycan Devlet İstatistik Kurumu
2009 yılı kayıtlarına göre 180 bin 300’ü Azerbaycan’da10 yaşamaktadır.
Lezgiler’e Latin müellifleri Legea, Gürcüler Leki/Lekzi, İranlılar ile Araplar
Lekz ve Ruslar Lezgin adını vermişlerdir.11
Bölgenin göç yolu üzerinde bulunması, çeşitli kavimlerin buralardan geç-
mesine ve yerleşmelerine sebep olmuştur. Bununla birlikte Lezgiler asimile olmamış
ve günümüze kadar varlıklarını korumuşlardır. Bununla da kalmamış-
lar, aynı zamanda etrafındaki komşularını da aralarına alarak eritme başarısını
göstermişlerdir. Doğudan batıya büyük göç dalgalarının buralarda bıraktığı
kalıntılar ve Arap fatihlerinin stratejik noktalara yerleştirdikleri Araplar dahi
Lezgilere karışmışlar, dillerini ve benliklerini kaybederek Lezgileşmişlerdir.12
Önceleri yabancı unsurları benliklerindeeriten Lezgiler, daha sonra bu eritme
kudretini kaybetmişlerdir. Bilhassa Hazar denizi kıyılarıyla Azerbaycan’ın
Şeki Şirvan ve Zagatala bölgelerinde kendi dillerini bırakarak Azerbaycan dilini
konuşmaya başlamışlardır. Bu yüzden Lezgiler arasında Azerbaycan dili
geniş ölçüde yayılmıştır.
Lezgiler, cesur, muharip, aynı zamanda vefakâr, sözlerine sadık, ilmi ve
âlimleri seven, misafirperver, iri gözlü, kestane saçlı, güzel yüzlü, üstün bir
zekâya sahip, kanaatkâr, zorluklara dayanıklı ve uzun ömürlü özellikleriyle
bilinmektedirler.13
7 Ebu Ca’fer Muhammed b. Cerir Et-Taberî, Târihu’l-Ümem ve’l-Mülûk, Beytü’l-Efkâri’dDevliyye,
Ürdün, s.690-691.
8 Dursun, Davut, “Lezgiler” DİA İslam Ansiklopedisi, Ankara, 2003, c. XXVII, s. 170.
9 http://www.gks.ru/free_doc/new_site/perepis2010/croc/Documents/Vol4/pub-04-
01.pdf 22.10.2014
10 http://www.stat.gov.az/source/demoqraphy/ap/ 16.10.2014
11 Dursun, a.g.m., c. XXVII, s. 169.
12 Erel, a.g.e., s. 17.
13 Dursun, a.g.m., c. XXVII, s. 169-170.
LEZGİ DİLİNDEKİ ARAPÇA ÖDÜNÇLEMELER VE
MORFOLOJİK YAPILARI 157
Lezgi halkının çoğunluğu sünni ve şafi mezhebinden14 olsa da çok az bir
kısmı Şii’dir.15
Lezgilerin Dili “Lezgi Dili”
Kafkas dağlarında yaşayan milletlerin dilleri, Gürcü diliyle birlikte Kafkas
dilleri ailesini oluşturmaktadır. Kafkas dilleri ailesi kendi arasında Kuzey
ve Güney Kafkas dillerine ayrılmaktadır. Lezgi dili, Kuzey Kafkas dillerinden
Dağıstan dilleri gurubuna girmektedir. Bu guruba ait diller Dağıstan ve
Azerbaycan’ın Şah dağı bölgelerinde kullanılmaktadır. Yirmi altı dilden oluş-
maktadır. Bunlardan on tanesi “Güney Dağıstan” veya “Lezgi gurubu” dilleri
olarak isimlendirilmektedir. Bu diller: Lezgi, Tabasaran, Rutul, Ağul, Arçi,
Krız, Buduh, Udin, Hinalug dilleridir.16 (Son dört dil Azerbaycan sınırları
içerisinde yer almaktadır.) Bu guruptan Lezgi, Tabasaran, Ağul, Rutul, Sahur
dillerinden her birinin ayrı ayrı alfabesi mevcut olup okuma-yazması vardır.
Diğer beş dilin ise alfabesi yoktur. Bunlar Lezgi dili alfabesini kullanmaktadırlar
ve okuma-yazması Lezgi dili gibidir.17
Bu diller ailesinde sesler kalın ve telaffuzlar çok zordur. Lezgi dilinde kırk
beş harf vardır. Onlardan onbir tanesi sesli otuz üçü sessizdir. “b” harfi ise
Rusçada olduğu gibi sesleri yumuşatmak için kullanılmaktadır.
Lezgi Dili’nin Küri, Kuba ve Ahtı olmak üzere üç ana lehçesi bulunmaktadır.
Kuba lehçesi Azerbaycan’ın kuzeyinde, Ahtı ve Küri ise Dağıstan’ın gü-
neydoğusunda yaygındır.18 Küri lehçesi19, ekseriyetin kullandığı ve diğerlerine
de alt yapı oluşturan lehçedir.
Lezgilerin kullandığı lehçelerin Çeçen ve İnguş dilleriyle birlikte Kuzey
Kafkasya dillerinin Çeçeno-Lezgi ailesini teşkil ettiğini20 söyleyenlerde vardır.
Lezgi dilinde yazılmış eser sayısı azdır. Kelâm âlimi Korkurlu Sait, tasavvuf
şairi Etim Emin, Azerice yazan tarihçi Hasan Alkadarî, şair Seyfullah Çobanzade,
şair Emin Arslan, şair Hacı Ahtî, Dağıstan’ın millî şairi Süleyman Stals-
14 Yıldız, Muharrem, Dünden Bugüne Kafkasya, İzmir, 2006, s. 46; Büyük Larousse Ansiklopedisi,
“Lezgiler”, Milliyet Yayınları, c. XIV, s.7461-7462.
15 Dursun, a.g.m., c. XXVII, s. 169.
16 Halibov, B.B., Lezgi Dillerinin Fonetik Karşılaştırılması, Moskova, 1980, s.79.
17 Gaydarov, R.İ., Mirzehanov, S.M., Ramaldanov, G.R., Lezgi çal 6-7, Mahaçkala 1992, s.
8.
18 Dursun, a.g.m., c. XXVII, s. 170.
19 Bazı kitaplarda “Kürin”, “küre” lehçesi olarak geçmektedir.
20 MEB Türk Ansiklopedisi, Ankara, 1976, c. XXXIII, s. 19.
158 Ahmet KÖMÜRCÜ
ki, Kuruglu Tahir Alimov, Alibeg Fatahov ve Şah Emir Maradov Lezgilerin en
önemli âlim ve yazarları arasında yer almaktadır.21
Sovyetler Birliği döneminden önce, Arapça bölgenin müşterek dili oldu-
ğundan dolayı yerel Kafkas dillerinde çok az yazılı metin bulunmaktaydı. 17.
ve 18. yüzyıllarda zirveye ulaşan Arapça eğitimi Dağıstan’da köklü bir gelene-
ğe sahiptir. Öğrenciler, eğitimlerini tamamlamak için Şam ve Halep gibi ilim
merkezlerine gidip eğitimlerini alırlardı. Bütün Dağıstan âlimleri ve şairleri
Arapçayı kolaylıkla kullanabiliyordu. 1926 yılı Sovyetler Birliği nüfus sayı-
mında okur-yazar sayısı çok azdı. Okur-yazar olanlar ana dillerinde değil de
Arapça okuyup yazıyorlardı. Bugün bile Arapça, Kuzey Kafkasya ve Dağıstan
Diyanet İşleri Başkanlığı’nın resmi dili olması nedeniyle varlığını devam
ettirmektedir. Sovyetler Birliği’nin hâkimiyetine girmeden önce Dağıstan’da
yayınlanan ilk gazete (1915) de Arapça idi.22
1917 yılı Bolşevik devriminden önce Lezgiler’in Arapça’dan çok faydalandıkları
ve Arap alfabesini kullandıkları anlaşılmaktadır. Lezgiler 1928 yılından
itibaren Latin alfabesini, 1938 yılından sonra ise Rus (Kril) alfabesini
kullanmışlardır.23 Günümüzde Dağıstan Lezgileri Kril alfabesini kullanmayı
sürdürmektedirler. Azerbaycan Lezgileri ise Latin alfabesini kullanmaktadırlar.
Durum böyle olmakla birlikte Lezgi dilinde Rusça ve Latince olmayan
bazı ses ve harfler vardır. Bu sesler daha çok Arap alfabesindeki bazı seslere
benzemektedir. Mesela: (kbLezgilerin
kullandığı lehçelerin Çeçen ve İnguş dilleriyle birlikte Kuzey Kafkasya
dillerinin Çeçeno-Lezgi ailesini teşkil ettiğini20 söyleyenlerde vardır.
Lezgi dilinde yazılmış eser sayısı azdır. Kelâm âlimi Korkurlu Sait, tasavvuf şairi
Etim Emin, Azerice yazan tarihçi Hasan Alkadarî, şair Seyfullah Çobanzade, şair Emin
Arslan, şair Hacı Ahtî, Dağıstan'ın millî şairi Süleyman Stalski, Kuruglu Tahir Alimov, Alibeg
Fatahov ve Şah Emir Maradov Lezgilerin en önemli âlim ve yazarları arasında yer
almaktadır.21
Sovyetler Birliği döneminden önce, Arapça bölgenin müşterek dili olduğundan
dolayı yerel Kafkas dillerinde çok az yazılı metin bulunmaktaydı. 17. ve 18. yüzyıllarda
zirveye ulaşan Arapça eğitimi Dağıstan’da köklü bir geleneğe sahiptir. Öğrenciler,
eğitimlerini tamamlamak için Şam ve Halep gibi ilim merkezlerine gidip eğitimlerini alırlardı.
Bütün Dağıstan âlimleri ve şairleri Arapçayı kolaylıkla kullanabiliyordu. 1926 yılı Sovyetler
Birliği nüfus sayımında okur-yazar sayısı çok azdı. Okur-yazar olanlar ana dillerinde değil
de Arapça okuyup yazıyorlardı. Bugün bile Arapça, Kuzey Kafkasya ve Dağıstan Diyanet
İşleri Başkanlığı’nın resmi dili olması nedeniyle varlığını devam ettirmektedir. Sovyetler
Birliği’nin hâkimiyetine girmeden önce Dağıstan’da yayınlanan ilk gazete (1915) de Arapça
idi.22
1917 yılı Bolşevik devriminden önce Lezgiler’in Arapça’dan çok faydalandıkları ve
Arap alfabesini kullandıkları anlaşılmaktadır. Lezgiler 1928 yılından itibaren Latin
alfabesini, 1938 yılından sonra ise Rus (Kril) alfabesini kullanmışlardır.23 Günümüzde
Dağıstan Lezgileri Kril alfabesini kullanmayı sürdürmektedirler. Azerbaycan Lezgileri ise
Latin alfabesini kullanmaktadırlar. Durum böyle olmakla birlikte Lezgi dilinde Rusça ve
Latince olmayan bazı ses ve harfler vardır. Bu sesler daha çok Arap alfabesindeki bazı
seslere benzemektedir. Mesela:(kb- ق) (ml- ط) ( gb- غ .( Bazı sesler ise ne Rusça ne
Latince ne de Arapçada mevcuttur.
20 MEB Türk Ansiklopedisi, Ankara, 1976, c. XXXIII, s. 19. 21 Büyük Larousse Ansiklopedisi, c. XIV, s. 7461-7462. 22 Akiner, Shirin, Sovyet Müslümanları, Çev.: Tufan Buzpınar ve Ahmet Mutu, İstanbul, 1995, s. 115. 23 Gaydarov, R.İ., Mirzehanov, S.M., Ramaldanov, G.R., a.g.e., s.3.
) (mlLezgilerin
kullandığı lehçelerin Çeçen ve İnguş dilleriyle birlikte Kuzey Kafkasya
dillerinin Çeçeno-Lezgi ailesini teşkil ettiğini20 söyleyenlerde vardır.
Lezgi dilinde yazılmış eser sayısı azdır. Kelâm âlimi Korkurlu Sait, tasavvuf şairi
Etim Emin, Azerice yazan tarihçi Hasan Alkadarî, şair Seyfullah Çobanzade, şair Emin
Arslan, şair Hacı Ahtî, Dağıstan'ın millî şairi Süleyman Stalski, Kuruglu Tahir Alimov, Alibeg
Fatahov ve Şah Emir Maradov Lezgilerin en önemli âlim ve yazarları arasında yer
almaktadır.21
Sovyetler Birliği döneminden önce, Arapça bölgenin müşterek dili olduğundan
dolayı yerel Kafkas dillerinde çok az yazılı metin bulunmaktaydı. 17. ve 18. yüzyıllarda
zirveye ulaşan Arapça eğitimi Dağıstan’da köklü bir geleneğe sahiptir. Öğrenciler,
eğitimlerini tamamlamak için Şam ve Halep gibi ilim merkezlerine gidip eğitimlerini alırlardı.
Bütün Dağıstan âlimleri ve şairleri Arapçayı kolaylıkla kullanabiliyordu. 1926 yılı Sovyetler
Birliği nüfus sayımında okur-yazar sayısı çok azdı. Okur-yazar olanlar ana dillerinde değil
de Arapça okuyup yazıyorlardı. Bugün bile Arapça, Kuzey Kafkasya ve Dağıstan Diyanet
İşleri Başkanlığı’nın resmi dili olması nedeniyle varlığını devam ettirmektedir. Sovyetler
Birliği’nin hâkimiyetine girmeden önce Dağıstan’da yayınlanan ilk gazete (1915) de Arapça
idi.22
1917 yılı Bolşevik devriminden önce Lezgiler’in Arapça’dan çok faydalandıkları ve
Arap alfabesini kullandıkları anlaşılmaktadır. Lezgiler 1928 yılından itibaren Latin
alfabesini, 1938 yılından sonra ise Rus (Kril) alfabesini kullanmışlardır.23 Günümüzde
Dağıstan Lezgileri Kril alfabesini kullanmayı sürdürmektedirler. Azerbaycan Lezgileri ise
Latin alfabesini kullanmaktadırlar. Durum böyle olmakla birlikte Lezgi dilinde Rusça ve
Latince olmayan bazı ses ve harfler vardır. Bu sesler daha çok Arap alfabesindeki bazı
seslere benzemektedir. Mesela:(kb- ق) (ml- ط) ( gb- غ .( Bazı sesler ise ne Rusça ne
Latince ne de Arapçada mevcuttur.
20 MEB Türk Ansiklopedisi, Ankara, 1976, c. XXXIII, s. 19. 21 Büyük Larousse Ansiklopedisi, c. XIV, s. 7461-7462. 22 Akiner, Shirin, Sovyet Müslümanları, Çev.: Tufan Buzpınar ve Ahmet Mutu, İstanbul, 1995, s. 115. 23 Gaydarov, R.İ., Mirzehanov, S.M., Ramaldanov, G.R., a.g.e., s.3.
) (gbLezgilerin
kullandığı lehçelerin Çeçen ve İnguş dilleriyle birlikte Kuzey Kafkasya
dillerinin Çeçeno-Lezgi ailesini teşkil ettiğini20 söyleyenlerde vardır.
Lezgi dilinde yazılmış eser sayısı azdır. Kelâm âlimi Korkurlu Sait, tasavvuf şairi
Etim Emin, Azerice yazan tarihçi Hasan Alkadarî, şair Seyfullah Çobanzade, şair Emin
Arslan, şair Hacı Ahtî, Dağıstan'ın millî şairi Süleyman Stalski, Kuruglu Tahir Alimov, Alibeg
Fatahov ve Şah Emir Maradov Lezgilerin en önemli âlim ve yazarları arasında yer
almaktadır.21
Sovyetler Birliği döneminden önce, Arapça bölgenin müşterek dili olduğundan
dolayı yerel Kafkas dillerinde çok az yazılı metin bulunmaktaydı. 17. ve 18. yüzyıllarda
zirveye ulaşan Arapça eğitimi Dağıstan’da köklü bir geleneğe sahiptir. Öğrenciler,
eğitimlerini tamamlamak için Şam ve Halep gibi ilim merkezlerine gidip eğitimlerini alırlardı.
Bütün Dağıstan âlimleri ve şairleri Arapçayı kolaylıkla kullanabiliyordu. 1926 yılı Sovyetler
Birliği nüfus sayımında okur-yazar sayısı çok azdı. Okur-yazar olanlar ana dillerinde değil
de Arapça okuyup yazıyorlardı. Bugün bile Arapça, Kuzey Kafkasya ve Dağıstan Diyanet
İşleri Başkanlığı’nın resmi dili olması nedeniyle varlığını devam ettirmektedir. Sovyetler
Birliği’nin hâkimiyetine girmeden önce Dağıstan’da yayınlanan ilk gazete (1915) de Arapça
idi.22
1917 yılı Bolşevik devriminden önce Lezgiler’in Arapça’dan çok faydalandıkları ve
Arap alfabesini kullandıkları anlaşılmaktadır. Lezgiler 1928 yılından itibaren Latin
alfabesini, 1938 yılından sonra ise Rus (Kril) alfabesini kullanmışlardır.23 Günümüzde
Dağıstan Lezgileri Kril alfabesini kullanmayı sürdürmektedirler. Azerbaycan Lezgileri ise
Latin alfabesini kullanmaktadırlar. Durum böyle olmakla birlikte Lezgi dilinde Rusça ve
Latince olmayan bazı ses ve harfler vardır. Bu sesler daha çok Arap alfabesindeki bazı
seslere benzemektedir. Mesela:(kb- ق) (ml- ط) ( gb- غ .( Bazı sesler ise ne Rusça ne
Latince ne de Arapçada mevcuttur.
20 MEB Türk Ansiklopedisi, Ankara, 1976, c. XXXIII, s. 19. 21 Büyük Larousse Ansiklopedisi, c. XIV, s. 7461-7462. 22 Akiner, Shirin, Sovyet Müslümanları, Çev.: Tufan Buzpınar ve Ahmet Mutu, İstanbul, 1995, s. 115. 23 Gaydarov, R.İ., Mirzehanov, S.M., Ramaldanov, G.R., a.g.e., s.3.
). Bazı sesler ise ne Rusça ne
Latince ne de Arapçada mevcuttur.
Dağıstan milletlerinde yazılı edebi eserler, bilhassa Avarlar ile Laklarda,
XVII. asırda başlarken, Lezgilerde ancak XIX. yüzyılın başlarında görülmeye
başlar. Lezgi dilinde ilk matbu eser ise 1928’den sonra yayınlanmıştır.24
Günümüzde Lezgi dilinde kültürel veedebieserler kaleme alınmakta, gazete-dergi
ve radyo ile televizyonlarda kullanılmaktadır.25 Lezgi dili, Dağıstan’da
orta öğretim okulları ile üniversitelerde okutulmaktadır. Lezgi dilinde yazılmış
eser, dergi ve gazete sayısı gittikçe artmaktadır. Lezgi Gazet, Siyi Dünya,
Vatan, Alpan, Lezgistan haberleri, Samur ve Dağıstan Kadınları gibi gazete
ve dergiler haftalık veya aylık olarak yayımlanmaktadır. Lezgi dili, Lezgilerin
sözlü ve yazılı folklorunda, tiyatrosunda ve müziğinde canlı olarak hayatiyetini
devam ettirmektedir.
21 Büyük Larousse Ansiklopedisi, c. XIV, s. 7461-7462.
22 Akiner, Shirin, Sovyet Müslümanları, Çev.: Tufan Buzpınar ve Ahmet Mutu, İstanbul,
1995, s. 115.
23 Gaydarov, R.İ., Mirzehanov, S.M., Ramaldanov, G.R., a.g.e., s.3.
24 Bala, Mirza, “Dağıstan”, MEB İslam Ansiklopedisi, İstanbul, 1993, c. III, s. 451.
25 Kominist Gazetesi 4 Haziran 1987, s. 4.
LEZGİ DİLİNDEKİ ARAPÇA ÖDÜNÇLEMELER VE
MORFOLOJİK YAPILARI 159
Lezgi dili hakkında yazılan ilk kitap Alman asıllı Rus yazar Petr Karloviç
Uslar’ın “Küre Çal” kitabıdır. Kitap 1867-1871 yıllarında yazılmış ve 1896
yılında Tiflis’te basılmıştır. Kitapta Lezgi dilindeki seslerin tertibi ve morfolojisi
ele alınmıştır. Lezgi dilinin grameri ise ilk olarak Rus Lev İvanoviç Jirkov
tarafından 1941 senesinde yazılmıştır. Lezgilerden Lezgi dili hakkında kitap
yazan Muhammed Muhammedoviç Haciyev’dir. M.M. Hacıyev, Lezgi İmla
Kuralları (1938) ve Lezgi İmla Sözlüğü (1941) ile orta öğretimin tüm sınıfları
(1-11) için hazırlanan ders kitablarının da müellifidir. O’nun en büyük hizmetlerinden
birisi de, Rusça-Lezgice (1950) ve Lezgice-Rusça (1966) sözlük
çalışmalarıdır.
II. Dünya savaşında sonra lezgi dili araştırmalarında bir hayli ilerleme olmuştur.
Yazılan kitap sayısı artmıştır. U. A. Meylanov, K. İ. Gaydarov, Ş. M.
Saodiyev, M. A. Alipulatov, H. İ. Mehemedov, İ. A. Abdulcamalov, A. G.
Gülmehemedov, B. B. Talibov, F. A. Ganiyev, M. M. Yaraliyev vb. pek çok
Lezgi dilini araştıran ve inceleyen dilbilimciler yetişmiştir.26
Alman Martin Haspelmata ise Lezgi Dili’nin Grameri ile İngilizce–Lezgice
sözlük hazırlayarak bu dile önemli katkıda bulunmuştur.27
Lezgi Dilinde Kullanılan Arapça Alıntı Kelimeler
Çalışmada, Arapça’dan Lezgiceye geçen kelimeler, M. M. Gaciyev’in otuz
beş bin kelimeiçeren “Rusko-Lezginski Slovar”28 (Rusça-Lezgice Sözlük) isimli
sözlüğü taranmak suretiyle tespit edilmiş, daha sonra, kullanıldıkları alana
göre sınıflandırılmış ve Arap morfolojisi yönünden de incelenmiştir.
26 Gaydarov, R.İ., Gülmagamedov, A.G., Mehemmedov, H.İ., Nesredinov, F., Yaraliyev,
M.M., Lezgi Çal 10-11, Mahaçkale, 1993, s.10-11.
27 Lezgi Gazetesi, 16 Ekim 1993, s. 7.
28 Gacıyev, M.M., Rusko-Lezginski Slovar, Mahackala, 1950.
Çalışmada, Arapça’dan Lezgiceye geçen kelimeler, M. M. Gaciyev’in otuz beş bin
kelime içeren “Rusko-Lezginski Slovar”28 (Rusça-Lezgice Sözlük) isimli sözlüğü taranmak
suretiyle tespit edilmiş, daha sonra, kullanıldıkları alana göre sınıflandırılmış ve Arap
morfolojisi yönünden de incelenmiştir.
Lezgi Dilindeki Arapça Kelimeler Arapça
sözcüklerin
Okunuşu
Lezgi
dilindeki
anlamı
Morfoloji yönünde
inceleme
Krilce
Yazılışı
Latince
Okunuşu
Arapça
Yazılışı
SOSYAL HAYATLA İLGİLİ KELİMELER
اِل Aqali Агьали
َ
,İnsanlar Ehâlî أَه
toplum
Cem-i teksîr
ْوا ل Aqval Агьвал
حَأ Ahvâl Ahval Cem-i teksîr
Ватан Vatan
َن
َط
و Vatan Vatan Müfred isim
Адават Adavat
ة
َ
او
َ
َد
ع’ Adâvet Adavet,
düşmanlık
Müfred isim
Ажайиб Ajayib
ِب
ائ
َ
َج
ع’ Acâib Acâyip Cem-i teksîr
Гьдиса Qdisa
ثَة
ِ
اد
َ
ح Hâdise Hadise Müfred isim
ا ل Qal Гьал
َ
ح Hâl Durum, hal Müfred isim
Икьрам İkram
ام
َ
ِ ْكر
إ İkrâm İkram Mezîd fiil mastarı
Бине Bine
اء
َ
ن
ِ
ب Binâ Bina Müfred isim
Уьмуьр Umur
ْر
م
ع’ Umr Hayat Müfred isim
Гьурия Quriye
َّة
ي
ِ

ر
ح Hurriyyet Hürriyet Müfred isim
Кеф-гьал Kef-qal ال
َ
ْ َف ح
كي َKeyfe Hal Nasılsınız Bileşik isim
Шаркь Şark قْ
شر َŞark Şark, doğu Mastar-ı sarîh,
Müfred isim
Шарт Şart طْ
شر َŞart Şart Mastar-ı sarîh,
Müfred isim
Эзият Eziyet
َّة
ي
ِ
ذَأ Eziyyet Eziyet Müfred isim
Эсер Eser
ر َثَأ Eser Eser Müfred isim
28 Gacıyev, M.M., Rusko-Lezginski Slovar, Mahackala, 1950.
160 Ahmet KÖMÜRCÜ
Çalışmada, Arapça’dan Lezgiceye geçen kelimeler, M. M. Gaciyev’in otuz beş bin
kelime içeren “Rusko-Lezginski Slovar”28 (Rusça-Lezgice Sözlük) isimli sözlüğü taranmak
suretiyle tespit edilmiş, daha sonra, kullanıldıkları alana göre sınıflandırılmış ve Arap
morfolojisi yönünden de incelenmiştir.
Lezgi Dilindeki Arapça Kelimeler Arapça
sözcüklerin
Okunuşu
Lezgi
dilindeki
anlamı
Morfoloji yönünde
inceleme
Krilce
Yazılışı
Latince
Okunuşu
Arapça
Yazılışı
SOSYAL HAYATLA İLGİLİ KELİMELER
اِل Aqali Агьали
َ
,İnsanlar Ehâlî أَه
toplum
Cem-i teksîr
ْوا ل Aqval Агьвал
حَأ Ahvâl Ahval Cem-i teksîr
Ватан Vatan
َن
َط
و Vatan Vatan Müfred isim
Адават Adavat
ة
َ
او
َ
َد
ع’ Adâvet Adavet,
düşmanlık
Müfred isim
Ажайиб Ajayib
ِب
ائ
َ
َج
ع’ Acâib Acâyip Cem-i teksîr
Гьдиса Qdisa
ثَة
ِ
اد
َ
ح Hâdise Hadise Müfred isim
ا ل Qal Гьал
َ
ح Hâl Durum, hal Müfred isim
Икьрам İkram
ام
َ
ِ ْكر
إ İkrâm İkram Mezîd fiil mastarı
Бине Bine
اء
َ
ن
ِ
ب Binâ Bina Müfred isim
Уьмуьр Umur
ْر
م
ع’ Umr Hayat Müfred isim
Гьурия Quriye
َّة
ي
ِ

ر
ح Hurriyyet Hürriyet Müfred isim
Кеф-гьал Kef-qal ال
َ
ْ َف ح
كي َKeyfe Hal Nasılsınız Bileşik isim
Шаркь Şark قْ
شر َŞark Şark, doğu Mastar-ı sarîh,
Müfred isim
Шарт Şart طْ
شر َŞart Şart Mastar-ı sarîh,
Müfred isim
Эзият Eziyet
َّة
ي
ِ
ذَأ Eziyyet Eziyet Müfred isim
Эсер Eser
ر َثَأ Eser Eser Müfred isim
28 Gacıyev, M.M., Rusko-Lezginski Slovar, Mahackala, 1950.
Магьир Maqir
ِر
اه
َ
م Mâhir Becerikli İsm-i fâil
Хабар Хabar
َر
ب
َ
خ Haber Haber Müfred isim
Хазина Хazina
َة
ِزين
َ
خ Hazîne Hazine Müfred isim
Халис Хalis صِ
ال
َ
خ Hâlis Halis İsm-i fâil
Хелвет Хelvet
ة
َ
َْلو
خ Halvet Halvet,
yalnız
Müfred isim
ا ص Хas Хас
َ
خ Hâs Hususi, özel Müfred isim
Халас Хalas صَ
َال
خ Halâs Halas,
tamam
Müfred isim
و ِصى Хsusi Хсуси
ص
خ Husûsî Hususi İsm-i mansûb
Гъариба Qъariba
ة
َ
ريبِغ َGarîbe Garip Müfred isim
Гъейри Qъeyri ِ
ْ
غي َGayr Gayri İstisna edatı
Гъараз Qъaraz ضَ
غر َGaraz Kasıt, amaç Müfred isim
Гъавгьа Qavga
ْ َضاء
ضو َDavdâ Kavga Müfred isim
Гъурьат Qurbat
ة
َ
ب
ْ
ر
غ Gurbet Garib Müfred isim
Гьава Qava
اء
َ
َو
ه Havâ Hava Müfred isim
Гьазур Qazur
ا ِضر
َ
ح Hâzır Hazır İsm-i fâil
Гьакъикъат Qakъikъat
َة
يق
ِ
َق
ح Hakîkat Hakikat Müfred isim
Гьарарат Qararat
ة
َ
ار
َ
َر
ح Harâret Hararet Müfred isim
Гьасил Qasil-avun
ا ِصل
َ
ح Hâsıl Hasıl, özet İsm-i fâil
Давам Davam
ام
َ
َو
د Devâm Devam Müfred isim
Даим Daim
ِم
ائ
َ
د Dâim devamlı İsm-i fâil
ا ن Devran Девран
َ
ْر
َو
د Devrân Deveran, tur,
dönüş
Müfred isim
Дуьня Dunye
اء
َ
ْي
ن

د Dünyâ Dünya Müfred isim
Яни Yeni نِ
ْ
ع
َ
ي Ya’ni Yani Muzari fiil
Жавагбр Javaqbr
َر
ْه
ج / َو
ِر
اه
َ
َو
/Cevher ج
Cevâhir
Cevahir Müfred isim
Желб Jelb-avun ب لْ
َ
ج Celb Celp etmek Mastar-ı sarîh
LEZGİ DİLİNDEKİ ARAPÇA ÖDÜNÇLEMELER VE
MORFOLOJİK YAPILARI 161
Жем Jem-avun عْ
ج ََCem’ Cem etmek,
toplamak
Mastar-ı sarîh,
Müfred isim
Жигьет Jiqet
َة
ِه
ج Cihet Taraf Müfred isim
Жинс Jins
ْس
ِ ن
ج Cins Cins Müfred isim
Зарар Zarar
ر
َ
ضر َZarar Zarar Müfred isim
Зарб Zarb بْ
ضر َDarb Darp, darbe,
vurma
Mastar-ı sarîh,
Müfred isim
Гажет Qajet
َة
اج
َ
ح Hâcet Hacet Müfred isim
Мейит Meyit تِ

ي
َ
م Meyyit Meyit Müfred isim
Талакь Talak قَ
َال
ط Talâk Talak Müfred isim
Зерре Zerre
ََّرة
ذ Zerre Zerre Müfred isim
Зид Zid د ض ِZıdd Zıt Müfred isim
Зиярат Ziyerat
ة
َ
َر
يَز ِZiyâret Ziyaret Müfred isim
ا ت Zulumat Зулумат
َ
م
ل
ظ Zulumat Zulmet Cem-i müennes sâlim
Ибрет İbret
ة
َ
ْر
ب
ِ
ع’ İbret İbret Müfred isim
Игьтияж İqtiyej
اج
َ
ي
ِ
ت
ْ
ِح
إ İhtiyâc İhtiyaç Mezîd fiil mastarı
ا ط İqtiyet Игьтият
َ
ي
ِ
ت
ْ
ِح
إ İhtiyât İhtiyat,
yedek
Mezîd fiil mastarı
ْذ ن İzin Изин
ِ
إ İzn İzin Müfred isim
Икьрар İkrar
ار
َ
ْر
ِق
إ İkrâr İkrar Mezîd fiil mastarı
Имарат İmarat
ة
َ
ار
َ
ِم
ع’ İmâret İmaret Müfred isim
َا ق İttifak Иттифакь
ف
ِ

ت
ِ
إ İttifâk İttifak Mezîd fiil mastarı
Ишара İşara
ة
َ
ِ َشار
إ İşâret İşaret Mezîd fiil mastarı
Иштиракь İştirak َ
ِت
,İştirak İştirâk إ ا ك ْش
katılım
Mezîd fiil mastarı
Къадим Kъadim
ِي
َد
ق Kadîm Kadim, eski Müfred isim
ِري ب Kъrib Къриб
َ
ق Karîb Karip Müfred isim
َ ْص د Kъast Къаст
ق Kasd Kast Müfred isim
Къейд Kъeyd دْ
َي
ق Kayd Kayıt Müfred isim
Къимет Kъimet
ة
َ
ْم
ي
ِ
ق Kıymet Kıymet Müfred isim
َّوا ت Kъuvat Къуват
ق Kuvvât Güçler Cem-i müennes sâlim
و ل Kabulun Кьабулун

َب
ق Kabûl Kabul Müfred isim
Кьиса Kisa
ِ َّصة
ق Kıssa Hadise,
hikaye
Müfred isim
Лазим Lazim
ِزم
َ
ال Lâzım Gerek,
Lazım
İsm-i fâil
Лайих Layiх
ِق
ئ
َ
ال Lâik/ Lâyık Layık İsm-i fâil
Легьзе Leqze
َة
ْظ
ل ََLahza An Müfred isim
و ب Maqъlub Магълуб
ْل
غ
َ
م Maglûb Mağlup İsm-i mef’ûl
Магьрум Maqrum
وم

مر ََْMahrûm Mahrum İsm-i mef’ûl
Мажбур Majbur
ور

مب ََْMecbûr Zorunlu İsm-i mef’ûl
Майил Mayil
ِل
اي
َ
/م

ِل
ائ
َ
م Mâil/ Mâyil Meyleden İsm-i fâil
Маишат Maişat
ي َشة
ِ
ع
َ
م Maîşet Maişet,
geçim
Mimli mastar
Макъсад Makъsad دَ
ْص
ق
َ
م Maksad Maksat Mimli mastar
ا ل Mal Мал
َ
م Mâl Mal Müfred isim
ْل ك Mulk Мулк

م Mülk Mülk Müfred isim
Малум Malum
وم
ل
ْ
ع
َ
م Ma’lûm Malum,
anlaşılan
İsm-i mef’ûl
Мана Mana َ
ْن
ع
َ
م Ma’na Anlam Müfred isim
ا ت Maхlukat Махлукьат
َ
ق

ْلو
م ََMahlûkât Mahlukat Cem-i müennes sâlim
و ص Maхsus Махсус
ْص
م ََMahsûs Mahsus İsm-i mef’ûl
و ل Maşqul Машгьул
َ ْشغ
م Meşgûl Meşgul İsm-i mef’ûl
Машгьур Maşqur
ور
َ ْشه
م Meşhûr Ünlü İsm-i mef’ûl
Мумкун Mumkun
ِن
ْك
م ُMümkin Mümkün İsm-i fâil
Назар Nazar
َر
َظ
ن Nazar Nazar Müfred isim
Нетижа Netija
ة
َ
يج
ِ
ت
َ
ن Netîce Sonuç Müfred isim
Нубат Nubat
ة
َ
وب
ن Nûvbe Sıra Müfred isim
Низам Nizam
َام
ِظ
ن Nizâm Nizam Müfred isim
Нуфузлу Nufuzlu ذ
ِ
َف
ن َNâfiz Nafiz İsm-i fâil
162 Ahmet KÖMÜRCÜ
Къуват Kъuvat
ت
َّوا
ق Kuvvât Güçler Cem
-i müennes sâlim
Кьабулун Kabulun
ب و ل
َ ق Kabûl Kabul Müfred isim
Кьиса Kisa
,Hadise Kıssa قِ َّصة
hikaye
Müfred isim
Лазим Lazim
ِزم
َال Lâzım Gerek,
Lazım
İsm
-i fâil
Лайих Layiх
ئِق
َال Lâik/ Lâyık Layık İsm
-i fâil
Легьзе Leqze
ةَظْل ََLahza An Müfred isim
Магълуб Maqъlub
غْل و ب
َم Maglûb Mağlup İsm
-i mef’ûl
Магьрум Maqrum
وم
مر ََْMahrûm Mahrum İsm
-i mef’ûl
Мажбур Majbur
ور مب ََْMecbûr Zorunlu İsm
-i mef’ûl
Майил Mayil
يِل
ا
مَ
/
ئِل
ا
َم Mâil/ Mâyil Meyleden İsm
-i fâil
Маишат Maişat
عِي َشة
َم Maîşet Maişet,
geçim
Mimli mastar
Макъсад Makъsad
د
صَ
قْ
َم Maksad Maksat Mimli mastar
Мал Mal
ل
ا
َم Mâl Mal Müfred isim
Мулк Mulk
ْل ك
م Mülk Mülk Müfred isim
Малум Malum
ل وم
عْ
َم Ma’lûm Malum,
anlaşılan
İsm
-i mef’ûl
Мана Mana
نَ
عْ
َم Ma’na Anlam Müfred isim
Махлукьат Maхlukat
ت
قَا
لوْم ََMahlûkât Mahlukat Cem
-i müennes sâlim
Махсус Maхsus
و ص
صْم ََMahsûs Mahsus İsm
-i mef’ûl
Машгьул Maşqul
ْشغ و ل
َم Meşgûl Meşgul İsm
-i mef’ûl
Машгьур Maşqur
ور
ْشه
َم Meşhûr Ünlü İsm
-i mef’ûl
Мумкун Mumkun
ن
ِكْم ُMümkin Mümkün İsm
-i fâil
Назар Nazar
رَظَن Nazar Nazar Müfred isim
Нетижа Netija
ة
َيجِتَن Netîce Sonuç Müfred isim
Нубат Nubat
ةَوب ن Nûvbe Sıra Müfred isim
Низам Nizam
م
اَظِن Nizâm Nizam Müfred isim
Нуфузлу Nufuzlu
فِ ذ
َن َNâfiz Nafiz İsm
-i fâil
Къуват Kъuvat
ت
َّوا
ق Kuvvât Güçler Cem
-i müennes sâlim
Кьабулун Kabulun
ب و ل
َ ق Kabûl Kabul Müfred isim
Кьиса Kisa
,Hadise Kıssa قِ َّصة
hikaye
Müfred isim
Лазим Lazim
ِزم
َال Lâzım Gerek,
Lazım
İsm
-i fâil
Лайих Layiх
ئِق
َال Lâik/ Lâyık Layık İsm
-i fâil
Легьзе Leqze
ةَظْل ََLahza An Müfred isim
Магълуб Maqъlub
غْل و ب
َم Maglûb Mağlup İsm
-i mef’ûl
Магьрум Maqrum
وم
مر ََْMahrûm Mahrum İsm
-i mef’ûl
Мажбур Majbur
ور مب ََْMecbûr Zorunlu İsm
-i mef’ûl
Майил Mayil
يِل
ا
مَ
/
ئِل
ا
َم Mâil/ Mâyil Meyleden İsm
-i fâil
Маишат Maişat
عِي َشة
َم Maîşet Maişet,
geçim
Mimli mastar
Макъсад Makъsad
د
صَ
قْ
َم Maksad Maksat Mimli mastar
Мал Mal
ل
ا
َم Mâl Mal Müfred isim
Мулк Mulk
ْل ك
م Mülk Mülk Müfred isim
Малум Malum
ل وم
عْ
َم Ma’lûm Malum,
anlaşılan
İsm
-i mef’ûl
Мана Mana
نَ
عْ
َم Ma’na Anlam Müfred isim
Махлукьат Maхlukat
ت
قَا
لوْم ََMahlûkât Mahlukat Cem
-i müennes sâlim
Махсус Maхsus
و ص
صْم ََMahsûs Mahsus İsm
-i mef’ûl
Машгьул Maşqul
ْشغ و ل
َم Meşgûl Meşgul İsm
-i mef’ûl
Машгьур Maşqur
ور
ْشه
َم Meşhûr Ünlü İsm
-i mef’ûl
Мумкун Mumkun
ن
ِكْم ُMümkin Mümkün İsm
-i fâil
Назар Nazar
رَظَن Nazar Nazar Müfred isim
Нетижа Netija
ة
َيجِتَن Netîce Sonuç Müfred isim
Нубат Nubat
ةَوب ن Nûvbe Sıra Müfred isim
Низам Nizam
م
اَظِن Nizâm Nizam Müfred isim
Нуфузлу Nufuzlu
فِ ذ
َن َNâfiz Nafiz İsm
-i fâil
LEZGİ DİLİNDEKİ ARAPÇA ÖDÜNÇLEMELER VE
MORFOLOJİK YAPILARI 163
َّوا ت Kъuvat Къуват
ق Kuvvât Güçler Cem-i müennes sâlim
و ل Kabulun Кьабулун

َب
ق Kabûl Kabul Müfred isim
Кьиса Kisa
ِ َّصة
ق Kıssa Hadise,
hikaye
Müfred isim
Лазим Lazim
ِزم
َ
ال Lâzım Gerek,
Lazım
İsm-i fâil
Лайих Layiх
ِق
َئ
ال Lâik/ Lâyık Layık İsm-i fâil
Легьзе Leqze
َة
ْظ
ل ََLahza An Müfred isim
و ب Maqъlub Магълуб
ْل
غ
َ
م Maglûb Mağlup İsm-i mef’ûl
Магьрум Maqrum
وم

مر ََْMahrûm Mahrum İsm-i mef’ûl
Мажбур Majbur
ور

مب ََْMecbûr Zorunlu İsm-i mef’ûl
Майил Mayil
ِل
اي
َ
/م

ِل
ائ
َ
م Mâil/ Mâyil Meyleden İsm-i fâil
Маишат Maişat
ي َشة
ِ
ع
َ
م Maîşet Maişet,
geçim
Mimli mastar
Макъсад Makъsad دَ
ْص
ق
َ
م Maksad Maksat Mimli mastar
ا ل Mal Мал
َ
م Mâl Mal Müfred isim
ْل ك Mulk Мулк

م Mülk Mülk Müfred isim
Малум Malum
وم
ل
ْ
ع
َ
م Ma’lûm Malum,
anlaşılan
İsm-i mef’ûl
Мана Mana َ
ْن
ع
َ
م Ma’na Anlam Müfred isim
َا ت Maхlukat Махлукьат
ق

ْلو
م ََMahlûkât Mahlukat Cem-i müennes sâlim
و ص Maхsus Махсус
ْص
م ََMahsûs Mahsus İsm-i mef’ûl
و ل Maşqul Машгьул
َ ْشغ
م Meşgûl Meşgul İsm-i mef’ûl
Машгьур Maşqur
ور
َ ْشه
م Meşhûr Ünlü İsm-i mef’ûl
Мумкун Mumkun
ِن
ْك
م ُMümkin Mümkün İsm-i fâil
Назар Nazar
َر
َظ
ن Nazar Nazar Müfred isim
Нетижа Netija
ة
َ
يج
ِ
ت
َ
ن Netîce Sonuç Müfred isim
Нубат Nubat
ة
َ
وب
ن Nûvbe Sıra Müfred isim
Низам Nizam
َام
ِظ
ن Nizâm Nizam Müfred isim
Нуфузлу Nufuzlu ذ
ِ
َف
ن َNâfiz Nafiz İsm-i fâil
Нуьсрет Nusret
ة
َ
ْصر
ن Nusret Yardım Müfred isim
ا ض Razi Рази
َ
ر Râzi Razı İsm-i fâil
Раят Rayet
ة
َ
اح
َ
ر Râha Rahat Müfred isim
Рушвет Ruşvet
ة
َ
ْشو
ر Rüşvet Rüşvet Müfred isim
Сабвгь хийр Sabvq хiyr
ْ
َي
خ
اح
َ
ب
َ
ص Sabâh Hayr Günaydın Bileşik isim
Саламатвал Salamatval
ة
َ
َم
َال
س Selâmet Selamet Müfred isim
Себеб Sebeb بَ
ب
َ
س Sebeb Sebep Müfred isim
Севт Sevt تْ
َو
ص Savt Ses Müfred isim
Сефер Sefer
َر
َف
س Sefer Sefer Müfred isim
ا ل Sual Суал
َ
ؤ
س Suâl Soru Müfred isim
Табдил Tabdil
يل
ِ
ْد
ب
َ
ت Tebdîl Değişme Mezîd fiil mastarı
Тайин Tayin يِ
ي
ْ
َع
ت Ta’yîn Tayin, atama Mezîd fiil mastarı
Такьат Takat
َة
َاق
ط Tâkat Takat, güç Müfred isim
Тамам Tamam
َام
ت ََTamâm Tamam Müfred isim
ِري ف Tarif Тариф
ْ
َع
ت Ta’rîf Tarif, tanım Mezîd fiil mastarı
ي ب Tartib Тартиб
ِ
ت
ْ
َر
ت Tertîb Tertip Mezîd fiil mastarı
Тафават Tafavat ت
َاو
َف
ت Tefâvüt Farklılık,
derece
Mezîd fiil mastarı
Тедитр Teditr
ِي
َْدب
ت Tedbîr Tedbir Mezîd fiil mastarı
Тереф Teref فَ
َر
ط Taraf Taraf Müfred isim
Тешкил Teşkil
يل
ِ
َ ْشك
ت Teşkîl Teşkil Mezîd fiil mastarı
Талаб Talab بَ
َل
ط Taleb Talep, istek Müfred isim
َ ُّج ب Tajub Тажуб
َع
ت Taaccüb Taaccüp,
şaşkınlık
Mezîd fiil mastarı
Тешпигь Teşpiq
ِيه
َ ْشب
ت Teşbîh Teşbih,
benzeme
Mezîd fiil mastarı
Тебии Tebii ىِ
ِيع
َب
ط Tabî’î Tabii, doğal İsm-i mensûb
Фагьум Faqum
ْم
َه
ف fehm Fehm,
anlayış
Müfred isim
Файда Fayda
َة
ِد
ائ
َ
ف Fâide Fayda İsm-i fâil
164 Ahmet KÖMÜRCÜ
Санайи Sanayi ىِ
اع
َ
ن
َ
ص Sanâ’î Sanayi İsm-i mensûb
Фал Fal لْ
ا
َ
ف Fe’l Hareketli Müfred isim
Фаркь Fark قْ
َر
ف Fark Fark Müfred isim
Фелек Felek كَ
َل
ف Felek Felek Müfred isim
Фикир Fikir
ِ ْكر
ف Fikr Fikir,
düşünce
Müfred isim
Флан Flan نَ
ال
ف Fülân Falan,
falancı
Müfred isim
Надир Nadir
ِر
َد
ن َNâdir Nadir İsm-i fâil
Умуми Umumi ىِ
وم
م
ع’ Umûmî Genel İsm-i mansûb
ا ت Usbat Усбат
َ
ب
ْ
ث
ِ
إ İsbât İspat Mezîd fiil mastarı
Мазлум Mazlum
وم
ْل
َظ
م Mazlûm Mazlum İsm-i mef’ûl
Сагьб Saqb بِ
اح
َ
ص Sâhıb Sahip İsm-i fâil
Йтим Yetim
يم
ِ
ت
َ
ي Yetîm Yetim Müfred isim
ا ل Хalu Халу
َ
خ Hâl Dayı Müfred isim
Шей Şey
ء
ْ
شي َŞey Şey Müfred isim
Шикил Şikil ش َ
كل ْŞekl Şekil Müfred isim
Шейх Şeyх خْ
شي َŞeyh Şeyh Müfred isim
Залзала Zalzala
لَة
َ
ْز
ل
َ
ز Zelzele Deprem Rubâi müc. fiil
mastarı
Шахси Şaхsi صى ِخ ْش َŞahsî Şahsi İsm-i mensûb
Гьамам Qamam
َّام
ح ََHammâm Hamam Müfred isim
Фагъир Faqъir
ِي
َق
ف Fakir Fakir Müfred isim
Мурад Murad
اد
َ
ر
م Murâd Murat,
istenilen
İsm-i mef’ûl
Ада Ada دىََّأ Eddâ Yerine
getirdi
Mâzi fiil
ا ن Maydan Майдан
َ
ْد
ي
َ
م Meydân Meydan Müfred isim
Имдад İmdad
َاد
ْد
ِم
إ İmdâd İmdat Mezîd fiil mastarı
َ َكا ن Makan Макан
م Mekân Mekan İsm-i mekân
İNANÇLA İLGİLİ KELİMELER
ا ن Azan Азан
َ
ذَأ Ezân Ezan Müfred isim
Азраил Azrail
يل
ِ
ائ
َ
ْر
َز
ع Azrâîl Azrail Müfred isim
Баракалла Barakalla
َ َك للا
َر
ب َBâreke’l-lâh Barekallah Bileşik isim
Басарат Basarat
ة
َ
ِصي
َ
ب Basîret Basiret Müfred isim
Батип Batil
ِل
َ ط
ب َBâtıl Batıl İsm-i fâil
Берекат Berekat
َكة
َ
ر
َ
ب Bereket Bereket Müfred isim
Бидят Bidyet
َة
ْدع
ِ
ب Bid’at Bidat Müfred isim
Вафат Vafat
اة
َ
ف
َ
و Vefât Vefat Müfred isim
Эхирзаман Eхirzaman رِ
ِ آخ
ِان
زمَّال Âhir zamân Ahir zaman Bileşik isim
Гъафил Qъafil
ِل
غاف َGâfil Gafil İsm-i fâil
Мусибат Musibat
ة
َ
ِصيب

م Musîbet Musibet Müfred isim
Гьалал Qalal لَ
َال
ح Halâl Helal Müfred isim
Гьарам Qaram
ام
َ
َر
ح Harâm Haram Müfred isim
Дин Din
ين
ِ
د Dîn Din Müfred isim
Дуьа Dua
اء
َ
ع
د Duâ Dua Müfred isim
Яраб Yerab بَ ُّ
َ ر
ي َYâ Rab Ey Rabbim Bileşik isim
Жаназа Janaza
ة
َ
از
َ
ن
َ
ج Cenâze Cenaze Müfred isim
Жеъьеннем Jeennem
نَّم
َ
َه
ج Cehennem Cehennem Müfred isim
Жуьмя Jumye
ة
َ
ْع
ج َCum’a Cuma Müfred isim
Закат Zakat
َكاة
ز َZekat Zekat Müfred isim
Зикур Zikur
ْكر
ِ
ذ Zikr Zikir Müfred isim
Mastar-ı sarîh
Ибадат İbadat
َة
اد
َ
ب
ِ
ع’ İbâdet İbadet Müfred isim
Иблис İblis يس
ِ
ل
ْ
ب
ِ
إ İblîs İblis Müfred isim
Имам İmam
ام
َ
ِم
إ İmâm İmam Müfred isim
ا ن İman Иман
َ
إمي Îmân İman Mezîd fiil mastarı
Иншаллагь İnşallaq
ِ ْن َشاء للا
إ İnşâ Allâh İnşallah Bileşik isim
Ислам İslam
َم
ْال
ِس
إ İslâm İslam Mezîd fiil mastarı
Ихлас İхlas صَ
ْال
ِخ
إ İhlâs İhlas Mezîd fiil mastarı
LEZGİ DİLİNDEKİ ARAPÇA ÖDÜNÇLEMELER VE
MORFOLOJİK YAPILARI 165
İNANÇLA İLGİLİ KELİMELER
ا ن Azan Азан
َ
ذَأ Ezân Ezan Müfred isim
Азраил Azrail
يل
ِ
ائ
َ
ْر
َز
ع Azrâîl Azrail Müfred isim
Баракалла Barakalla
َ َك للا
َر
ب َBâreke’l-lâh Barekallah Bileşik isim
Басарат Basarat
ة
َ
ِصي
َ
ب Basîret Basiret Müfred isim
Батип Batil
ِل
َ ط
ب َBâtıl Batıl İsm-i fâil
Берекат Berekat
َكة
َ
ر
َ
ب Bereket Bereket Müfred isim
Бидят Bidyet
َة
ْدع
ِ
ب Bid’at Bidat Müfred isim
Вафат Vafat
اة
َ
ف
َ
و Vefât Vefat Müfred isim
Эхирзаман Eхirzaman رِ
ِ آخ
ِان
زمَّال Âhir zamân Ahir zaman Bileşik isim
Гъафил Qъafil
ِل
غاف َGâfil Gafil İsm-i fâil
Мусибат Musibat
ة
َ
ِصيب

م Musîbet Musibet Müfred isim
Гьалал Qalal لَ
َال
ح Halâl Helal Müfred isim
Гьарам Qaram
ام
َ
َر
ح Harâm Haram Müfred isim
Дин Din
ين
ِ
د Dîn Din Müfred isim
Дуьа Dua
اء
َ
ع
د Duâ Dua Müfred isim
Яраб Yerab بَ ُّ
َ ر
ي َYâ Rab Ey Rabbim Bileşik isim
Жаназа Janaza
ة
َ
از
َ
ن
َ
ج Cenâze Cenaze Müfred isim
Жеъьеннем Jeennem
نَّم
َ
َه
ج Cehennem Cehennem Müfred isim
Жуьмя Jumye
ة
َ
ْع
ج َCum’a Cuma Müfred isim
Закат Zakat
َكاة
ز َZekat Zekat Müfred isim
Зикур Zikur
ْكر
ِ
ذ Zikr Zikir Müfred isim
Mastar-ı sarîh
Ибадат İbadat
َة
اد
َ
ب
ِ
ع’ İbâdet İbadet Müfred isim
Иблис İblis يس
ِ
ل
ْ
ب
ِ
إ İblîs İblis Müfred isim
Имам İmam
ام
َ
ِم
إ İmâm İmam Müfred isim
ا ن İman Иман
َ
إمي Îmân İman Mezîd fiil mastarı
Иншаллагь İnşallaq
ِ ْن َشاء للا
إ İnşâ Allâh İnşallah Bileşik isim
Ислам İslam
َم
ْال
ِس
إ İslâm İslam Mezîd fiil mastarı
Ихлас İхlas صَ
ْال
ِخ
إ İhlâs İhlas Mezîd fiil mastarı
Кафир Kafir
ِر
كاف َKâfir Kafir İsm-i fâil
Кафан Kafan
َن
كف َKefen Kefen Müfred isim
Керамат Keramat
ة
َ
ام
َ
كر َKerâmet Keramet Müfred isim
Кябе Kyebe ة
َ
ب
ْ
كع َKa’be Kabe Müfred isim
Къибпе Kъible
َة
ل
ْ
ب
ِ
ق Kıble Kıble Müfred isim
َ َذا ب Azab Азаб
ع’ Azâb Azap Müfred isim
Мевлид Mevlid د
ِ
ل
ْ
َو
م Mevlid Mevlüt İsm-i zaman ve
mekan
Мезгьеб Mezqeb بَ
َذه
م Mezheb Mezhep İsm-i zaman ve
mekan
Мунафикь Munafik
ِق
اف
َ
ن

م Münâfık Münafık İsm-i fâil
Мусулман Musulman
ِم
ل
ْ
مس Muslim Müslüman İsm-i fâil
Ният Niyat
َّة
ي
ِ
ن Niyyet Niyet Müfred isim
Нефс Nefs
ْس
َف
ن Nefs Nefis Müfred isim
Регьим Reqim
ِ يم
َح
ر Rahîm Rahim İsm-i mübâlağa
Регьмет Reqmet
ة
َ
َ َْح
ر Rahmet Rahmet Müfred isim, mastarı
sarih
Руьгь Ruq
وح

ر Rûh Ruh Müfred isim
اِن Ruqani Руьгьани
َ
وح

ر Rûhânî Ruhani, dini İsm-i mensûb
Руькуьн Rukun
ْكن

ر Rukn Rükün Müfred isim
ا ب Savab Саваб
َ
و َث Sevâb Sevap Müfred isim
ا ت Salavat Салават
َ
َو
ل
َ
ص Salavât Salavat Cem-i müennes sâlim
Садакьа Sadaka
َة
َق
َد
ص Sadaka Sadaka Müfred isim
Тавакул Tavakul
ُّكل
َ
َو
ت Tevekkül Tevekkül İsm-i fâil
Таврат Tavrat
اة
َ
ر
ْ
َو
ت Tevrât Tevrat Müfred isim
Батин Batin
ِن
َ ط
ب َBâtın Batın, gizli İsm-i fâil
Фасикь Fasik
ِ ق
َاس
ف Fâsık Fasık İsm-i fâil
Халикь Хalik
ِق
ال
َ
خ Hâlık Halık,
yaratıcı
İsm-i fâil
َا ن Şaytan Шайтан
ْط
شي َŞeytân Şeytan Müfred isim
166 Ahmet KÖMÜRCÜ
Кафир Kafir
ر
ِ
كاف َKâfir Kafir İsm-i fâil
Кафан Kafan
َن
كف َKefen Kefen Müfred isim
Керамат Keramat
ة
َ
ام
َ
كر َKerâmet Keramet Müfred isim
Кябе Kyebe ة
َ
ب
ْ
كع َKa’be Kabe Müfred isim
Къибпе Kъible
َة
ل
ْ
ب
ِ
ق Kıble Kıble Müfred isim
َ َذا ب Azab Азаб
ع’ Azâb Azap Müfred isim
Мевлид Mevlid د
ِ
ل
ْ
َو
م Mevlid Mevlüt İsm-i zaman ve
mekan
Мезгьеб Mezqeb بَ
َذه
م Mezheb Mezhep İsm-i zaman ve
mekan
Мунафикь Munafik
ِق
اف
َ
ن

م Münâfık Münafık İsm-i fâil
Мусулман Musulman
ِم
ل
ْ
مس Muslim Müslüman İsm-i fâil
Ният Niyat
َّة
ي
ِ
ن Niyyet Niyet Müfred isim
Нефс Nefs
ْس
َف
ن Nefs Nefis Müfred isim
Регьим Reqim
ِ يم
َح
ر Rahîm Rahim İsm-i mübâlağa
Регьмет Reqmet
ة
َ
َ َْح
ر Rahmet Rahmet Müfred isim, mastarı
sarih
Руьгь Ruq
وح

ر Rûh Ruh Müfred isim
اِن Ruqani Руьгьани
َ
وح

ر Rûhânî Ruhani, dini İsm-i mensûb
Руькуьн Rukun
ْكن

ر Rukn Rükün Müfred isim
ا ب Savab Саваб
َ
و َث Sevâb Sevap Müfred isim
ا ت Salavat Салават
َ
َو
ل
َ
ص Salavât Salavat Cem-i müennes sâlim
Садакьа Sadaka
َة
َق
َد
ص Sadaka Sadaka Müfred isim
Тавакул Tavakul
ُّكل
َ
َو
ت Tevekkül Tevekkül İsm-i fâil
Таврат Tavrat
اة
َ
ْر
َو
ت Tevrât Tevrat Müfred isim
Батин Batin
ِن
َ ط
ب َBâtın Batın, gizli İsm-i fâil
Фасикь Fasik
ِ ق
َاس
ف Fâsık Fasık İsm-i fâil
Халикь Хalik
ِق
ال
َ
خ Hâlık Halık,
yaratıcı
İsm-i fâil
َا ن Şaytan Шайтан
ْط
شي َŞeytân Şeytan Müfred isim
Шариат Şariat
ة
َ
ريعِش َŞerî’at Şeriat Müfred isim
Шукур Şukur
,Şükür Şükr ش ْكر
teşekkür
Müfred isim,
Эхират Eхirat
ة
َ
ِر
آخ Âhiret Ahiret Müfred isim
Гьак-гьсаб Qak-qsab -حق ب ا
َ
ِ س
ح Hak-Hısâb Hak ettiği Bileşik isim
Гьахь Qaх قَ
ح Hak Hak Müfred isim
Азиз Aziz
ِزيز
َ
ع Azîz Aziz İsm-i mübâlağa
Нур Nur
ور
ن Nûr Nur Müfred isim
Салам Salam
َم
َال
س Selâm Selam Müfred isim
Эбедт Ebedt ىِ
د
َ
بَأ Ebedî Ebedi İsm-i mensûb
Важиб Vajib بِ
اج
َ
و Vâcib Vacip İsm-i fâil
Хийир Хiyir
ْر
ي
َ
خ Hayr Hayır
(hasenat)
Müfred isim
Якъин Yekъin يِ
ق
َ
ي Yakîn Yakin Müfred isim
Къудрат Kъudrat
ة
َ
ْدر
ق Kudret Kudret Müfred isim
Эфзел Efzel
ْ َضل
فَأ Efdal Efdal İsm-i tafdil
SEBZE VE MEYVE İSİMLERİ
و ن Zeytun Зейтун
ت
ْ
ي
َ
ز Zeytûn Zeytin Müfred isim
و ن Limоn Лимон
ْم
يَل Leymûn Limon Müfred isim
Машмаш Maşmaş شِ
ِ ْشم
م Mişmiş Kayısı Müfred isim
َا ل Partaхal Партахал
ق
ت
ْ
ر

ب Burtugâl Portakal Müfred isim
ا ن Reyqan Рейгьан
َ
ْْي
َ
ر Reyhân Reyhan Müfred isim
HUKUK ve YÖNETİMLE İLGİLİ KELİMELER
Адалат Adalat
الَة
َ
َد
ع’ Adâlet Adalet Müfred isim
Межлис Mejlis
ِس
مل ََْMeclis Meclis İsm-i mekân
Гьаким Qakim
ِم
اك
َ
ح Hâkim Hakim İsm-i fâil
Гьукумат Qukumat
ة
َ
كوم
ح Hukûmet Hükümet Müfred isim
Делил Delil
يل
ِ
ل
َ
د Delîl Delil Müfred isim
Идара İdara
ة
َ
ار
َ
ِد
إ İdâre Yönetim Mezîd fiil mastarı
LEZGİ DİLİNDEKİ ARAPÇA ÖDÜNÇLEMELER VE
MORFOLOJİK YAPILARI 167
و ن Kъanun Къанун
َان
ق Kanûn Kanun Müfred isim
Къебила Kъebila
َة
ِيل
ب
َ
ق Kabîle Kabile Müfred isim
Векил Vekil
يل
ِ
ك
َ
و Vekîl Vekil Müfred isim
Везифа Vezifa
َة
يف
ِ
َظ
و Vazîfe Vazife Müfred isim
ا ن Divan Диван
َ
يو
ِ
د Dîvân Divan,
Mahkeme
Müfred isim
Аламат Alamat مةَ
َال
ع Alâmet Alamet,
işaret
Müfred isim
Макъам Makъam
َام
ق
َ
م Makâm Makam İsm-i mekân
Магьле Maqle
لَّة
َ
م ََMahalle Mahalle Müfred isim
Щагьид Şaqid د
ِ
شاه َŞâhid Şahit İsm-i fâil
Весият Vesiyat
َّة
ِصي
َ
و Vasiyyet Vasiyet Müfred isim
Жерме Jerme
ة
َ
ِرمي
َ
ج Cerîme Ceza Müfred isim
ا ت Tabliqat Таблигьат
َ
يغ
ِ
ل
ْ
َب
ت Teblîgât Tebligat Cem-i müennes sâlim
Шикаят Şikayet
ة
َ
ِ َكاي
ش Şikâyet Şikayet Müfred isim
Шерик Şerik ك ريِش َŞerîk Şerik, ortak Müfred isim
AKRABALIKLA İLGİLİ KELİMELER
لَ د Veled Велед
َ
و Veled Velet, çocuk Müfred isim
Ими İmi
َم
ع’ Ammu Emmi Müfred isim
Хала Хala َ
ةَخال Hâla Hala / Teyze Müfred isim
Эвладар Evladar
َد
ْال
وَأ Evlâd Evlat Cem-i teksîr
Эме Eme
َ َّمة
ع’ Amme Hala Müfred isim
Варис Varis ث ر ِوا Vâris Varis İsm-i fâil
GİYİM KUŞAMLA İLGİLİ KELİMELER
Либас Libas
اس
َ
ب
ِ
ل Libas Libas, giyisi Müfred isim
Жиб Jib بْ
ي
َ
ج Ceyb Cep Müfred isim
SAĞLIK ALANINDAKİ KELİMELER
Ваба Vaba
َء
ََب
و Vebâ Veba Müfred isim
Дава Dava
اء
َ
َو
د Devâ Deva Müfred isim
ZAMAN, SAYI ve ÖLÇÜ İLE İLGİLİ KELİMELER
Адет Adet
َد
َد
ع’ Adet Adet Müfred isim
ثَة Salasa Саласа
َ
الَث Selâse üç Sayı ismi
ا ل Zaval Завал
َ
َو
ز Zevâl Zeval Müfred isim
Хемис Хemis
ِس
ام
َ
خ Hamîs Beşinci Sayı ismi
Эвела Evela ا
والََّأ Evvelen Evvela, Sayı ismi
Декьикьа Dekika
َة
يق
ِ
ق
َ
د Dakîka Dakika Müfred isim
ا ن Zaman Заман
َ
َم
ز Zamân Zaman Müfred isim
Евел заман Evel zaman ل وََّأِ
ان
َ
زم Evvel Zamân Önce Bileşik isim
Девир Devir
ْر
َو
د Devr Dönem Müfred isim
Хатам Хatam
ام
َ
ِ ت
خ Hıtâm Hitam, son Müfred isim
Эхир Eхir
ِر
آخ âhır Son, ahir Müfred isim
Муддат Muddat
َّدة
م Müddet Süre Müfred isim
Сабагь Sabaq
اح
َ
ب
َ
ص Sabâh Sabah Müfred isim
Сегьер Seqer
َر
َه
س Seher Sabah Müfred isim
ASKERLİK ve KAHRAMANLIKLA İLGİLİ KELİMELER
ا ت Qъazavat Гъазават
َ
َو
غز َGazavât Gazve,
savaş
Cem-i müennes sâlim
Гьужум Qujum
وم
ج
ه Hücûm Hücum Müfred isim
Гъалиб Qalib ب
ِ
غال َGâlib Galip İsm-i fâil
Йсир Ysir
ِ ي
سَأ Esîr Esir, tutsak Müfred isim
Жасус Jasus
وس
اس
َ
ج Casûs Casus Müfred isim
ALET ve EŞYA İSİMLERİ
Мишар Mişar
ْ َشار
ن
ِ
م Minşâr Testere İsm-i alet
Кис Kis
يس
ِ
ك Kîs Cüzdan Müfred isim
Силагь Silaq
َح
ِ ال
س Silah Silah Müfred isim
و ن Faytun Файтун
ت
ْ
َاي
ف Faytûn Fayton Müfred isim
Мисмар Mismar
ار
َ
ْم
ِس
م Mismâr Çivi İsm-i alet
Рухсат Ruхsat
ة
َ
ْص
خ
ر Ruhsat Ruhsat Müfred isim
و ق Sanduх Сандух
ْد
ن

ص Sundûk Sandık Müfred isim
HAYVANLARLA İLGİLİ KELİMELER
168 Ahmet KÖMÜRCÜ
Адет Adet
َد
َد
ع’ Adet Adet Müfred isim
ثَة Salasa Саласа
َ
الَث Selâse üç Sayı ismi
ا ل Zaval Завал
َ
َو
ز Zevâl Zeval Müfred isim
Хемис Хemis
ِس
ام
َ
خ Hamîs Beşinci Sayı ismi
Эвела Evela ا
والََّأ Evvelen Evvela, Sayı ismi
Декьикьа Dekika
َة
يق
ِ
ق
َ
د Dakîka Dakika Müfred isim
ا ن Zaman Заман
َ
َم
ز Zamân Zaman Müfred isim
Евел заман Evel zaman ل وََّأِ
ان
َ
زم Evvel Zamân Önce Bileşik isim
Девир Devir
ْر
َو
د Devr Dönem Müfred isim
Хатам Хatam
ام
َ
ِ ت
خ Hıtâm Hitam, son Müfred isim
Эхир Eхir
ِر
آخ âhır Son, ahir Müfred isim
Муддат Muddat
َّدة
م Müddet Süre Müfred isim
Сабагь Sabaq
اح
َ
ب
َ
ص Sabâh Sabah Müfred isim
Сегьер Seqer
َر
َه
س Seher Sabah Müfred isim
ASKERLİK ve KAHRAMANLIKLA İLGİLİ KELİMELER
ا ت Qъazavat Гъазават
َ
َو
غز َGazavât Gazve,
savaş
Cem-i müennes sâlim
Гьужум Qujum
وم
ج
ه Hücûm Hücum Müfred isim
Гъалиб Qalib ب
ِ
غال َGâlib Galip İsm-i fâil
Йсир Ysir
ِ ي
سَأ Esîr Esir, tutsak Müfred isim
Жасус Jasus
وس
اس
َ
ج Casûs Casus Müfred isim
ALET ve EŞYA İSİMLERİ
Мишар Mişar
ْ َشار
ن
ِ
م Minşâr Testere İsm-i alet
Кис Kis
يس
ِ
ك Kîs Cüzdan Müfred isim
Силагь Silaq
َح
ِ ال
س Silah Silah Müfred isim
و ن Faytun Файтун
ت
ْ
َاي
ف Faytûn Fayton Müfred isim
Мисмар Mismar
ار
َ
ْم
ِس
م Mismâr Çivi İsm-i alet
Рухсат Ruхsat
ة
َ
ْص
خ
ر Ruhsat Ruhsat Müfred isim
و ق Sanduх Сандух
ْد
ن

ص Sundûk Sandık Müfred isim
HAYVANLARLA İLGİLİ KELİMELER
ا ن Qayvan Гьайван
َ
ْو
ي
َ
ح Hayvân Hayvan Müfred isim
ا ت Qaşarat Гьашарат
َ
َ َشر
ح Haşerât Haşarat Cem-i müennes sâlim
Фил Fil
يل
ِ
ف Fîl Fil Müfred isim
Магъара Maqъara
ة
َ
ار
َ
غ
َ
م Magâra Mağara, in İsm-i mekân
YİYECEK ve İÇECEKLE İLGİLİ İSİMLERİ
Гьалва Qalva ىَ
ْلو
َ
ح Halvâ Helva, tatlı Müfred isim
ا ب Kabab Кабаб
َ
كب َKebâb Kebap Müfred isim
Лукма Lukma
ة
َ
ْم
ق ل Lokma Lokma Müfred isim
Тям Tyem
ام
َ
َع
ط Yemek Taam Müfred isim
Чай Çay
شاى َŞây Çay Müfred isim
Шурбет Şurbet
ة
َ
ب
ْ
شر Şurbet Şerbet Müfred isim
Лезет Lezet
ذةََّل Lezzet Lezzet Müfred isim
Саил Sail
ِل
ائ
َ
س Sâil Maye İsm-i fâil
TABİATLA İLGİLİ İSİMLER
Табиат Tabiat
ة
َ
يع
ِ
َب
ط Tabîat Tabiat Müfred isim
ا ن Turfan Турфан
َ
وف
ط Tûfân Tufan Müfred isim
Набатат Nabatat تَ
اَت
َ
ب
َ
ن Nebâtât Nebatat, bitki Cem-i müennes sâlim
İŞ ve MESLEK İSİMLERİ
َ َّصا ب Kasab Кьасаб
ق Kassâb Kasap İsm-i mübâlağa,
İsm-i mensûb
Жерягь Jeryeq
اح
َّ
َر
ج Cerrâh Cerrah İsm-i mübâlağa,
İsm-i mensûb
Сайят Sayyet
َّاد
ي
َ
ص Sayyâd Avcı İsm-i mübâlağa,
İsm-i mensûb
Шаир Şair
ِر
شاع َŞâ’ir Şair İsm- fâil
Гьамбал Qambal ل اَّح ََHammâl Hamal İsm-i mübâlağa,
İsm-i mensûb
Тажир Tajir
ِ ر
َج
ت َTâcir Tacir İsm- fâil
Жаппат Jallat
َالَّد
ج Cellâd Cellat İsm-i mübâlağa,
İsm-i mensûb
LEZGİ DİLİNDEKİ ARAPÇA ÖDÜNÇLEMELER VE
MORFOLOJİK YAPILARI 169
ا ن Qayvan Гьайван
َ
ْو
ي
َ
ح Hayvân Hayvan Müfred isim
ا ت Qaşarat Гьашарат
َ
َ َشر
ح Haşerât Haşarat Cem-i müennes sâlim
Фил Fil
يل
ِ
ف Fîl Fil Müfred isim
Магъара Maqъara
ة
َ
ار
َ
غ
َ
م Magâra Mağara, in İsm-i mekân
YİYECEK ve İÇECEKLE İLGİLİ İSİMLERİ
Гьалва Qalva ىَ
ْلو
َ
ح Halvâ Helva, tatlı Müfred isim
ا ب Kabab Кабаб
َ
كب َKebâb Kebap Müfred isim
Лукма Lukma
ة
َ
ْم
ق ل Lokma Lokma Müfred isim
Тям Tyem
ام
َ
َع
ط Yemek Taam Müfred isim
Чай Çay
شاى َŞây Çay Müfred isim
Шурбет Şurbet
ة
َ
ب
ْ
شر Şurbet Şerbet Müfred isim
Лезет Lezet
ذةََّل Lezzet Lezzet Müfred isim
Саил Sail
ِل
ائ
َ
س Sâil Maye İsm-i fâil
TABİATLA İLGİLİ İSİMLER
Табиат Tabiat
ة
َ
يع
ِ
َب
ط Tabîat Tabiat Müfred isim
َا ن Turfan Турфан
وف
ط Tûfân Tufan Müfred isim
Набатат Nabatat تَ
اَت
َ
ب
َ
ن Nebâtât Nebatat, bitki Cem-i müennes sâlim
İŞ ve MESLEK İSİMLERİ
َ َّصا ب Kasab Кьасаб
ق Kassâb Kasap İsm-i mübâlağa,
İsm-i mensûb
Жерягь Jeryeq
اح
َّ
َر
ج Cerrâh Cerrah İsm-i mübâlağa,
İsm-i mensûb
Сайят Sayyet
َّاد
ي
َ
ص Sayyâd Avcı İsm-i mübâlağa,
İsm-i mensûb
Шаир Şair
ِر
شاع َŞâ’ir Şair İsm- fâil
Гьамбал Qambal ل اَّح ََHammâl Hamal İsm-i mübâlağa,
İsm-i mensûb
Тажир Tajir
ِ ر
َج
ت َTâcir Tacir İsm- fâil
Жаппат Jallat
َالَّد
ج Cellâd Cellat İsm-i mübâlağa,
İsm-i mensûb
Назир Nazir
ِر
َظ
ن َNâzır Bakan İsm- fâil
Везир Vezir
ِزير
َ
و Vezîr Vezir Müfred isim
Фекьи Feki
يه
ِ
َق
ف Fakîh Fakih, Müfred isim
Даллал Dallal لَّ
َال
د Dellâl Rehber İsm-i mübâlağa,
İsm-i mensûb
ا ف Sarraf Сарраф
َّ
َر
ص Sarrâf Sarraf İsm-i mübâlağa,
İsm-i mensûb
EĞİTİM ve ÖĞRETİMLE İLGİLİ KELİMELER
Гъезел Qezel لَ
غز َGazel Gazel Müfred isim
Гьарф Qarf فْ
َر
ح Harf Harf Müfred isim
Илим İlim
ْلم
ِ
ع’ İlm İlim Müfred isim
Марифат Marifat
َة
ِرف
ْ
ع
َ
م Ma’rife Marife Müfred isim
Талим Talim
يم
ِ
ل
ْ
َع
ت Ta’lîm Talim, eğitim Mezîd fiil mastarı
Тарс Tars
ْس
َر
د Ders Ders Müfred isim
Элифар Elifar ءَ
ِف َب
أل Elifbâ Elifba Bileşik isim
َّا ت Edebiyat Эдебият
ي
ِ
ب
َ
دَأ Edebiyyât Edebiyat Cem-i müennes sâlim
Таржума Tarjuma
ة
َ
ْ َج
َر
ت Tercüme Tercüme Müfred isim
Хат Хat طَ
خ Hat Hat Müfred isim
ا ن Bayen Баян
َ
ي
َ
ب Beyân Beyan, ifade Müfred isim
ا ب Javab Жаваб
َ
َو
ج Cevab Cevap Müfred isim
ا ن İmtiqan Имтигьан
َ
ِح
ت
ْ
ِم
إ İmtihan İmtihan Mezîd fiil mastarı
Келима Kelima
ة
َ
ِم
كل َKelime Kelime Müfred isim
Макъала Makъala
َالَة
ق
َ
م Makâle Makale Müfred isim
ا ت Malumat Малумат
َ
وم
ل
ْ
ع
َ
م Ma’lûmât Bilgi Cem-i müennes sâlim
Mедреса Medresa
ة
َ
َس
َ ْدر
م Medrese Medrese İsm-i mekân, Müfred
isim
َ ِري خ Tariх Тарих
ت َTârîh Tarih Müfred isim
Дафтар Daftar
َر
ْت
ف
َ
د Defter Defter Müfred isim
Къелем Kъelem
َم
َل
ق Kalem Kalem Müfred isim
Шиир Şiir
ْر
ِع
ش Şi’r Şiir Müfred isim
170 Ahmet KÖMÜRCÜ
İNSAN VÜCUDU, DUYGULARI, DAVRANIŞLARI ve FİZİKİ KUSURLAR İLE İLGİLİ KELİMELER
َِري ف Zaruf Заруф
ظ Zarîf Zarif Müfred isim
Зигьин Ziqin
ْن
ِه
ذ Zihn Zihin Müfred isim
Акси Aksi
َ ْكس
ع Aks Aksi Müfred isim
Жегьл Jeql
ْل
َه
ج Cehl Cehalet Müfred isim
Сабур Sabur
ور

ب
َ
ص Sabûr Sabır İsm-i mübâlağa
Гьая Qaye
اء
َ
ي
َ
ح Hayâ Haya Müfred isim
Сабур Sabur
ور

ب
َ
ص Sabûr Sabır İsm-i mübâlağa
Гьасрет Qasret
ة
َ
ْر
َس
ح Hasret Hasret Müfred isim
Гьайьат Qayat
ة
َ
ب
ْ
ي
َ
ه Heybet Heybet Müfred isim
Гьевес Qeves
َس
َو
ه Heves Heves, İstek Müfred isim
Гьис Qis سِ
ح His Duygu Müfred isim
َكا ت Qerekat Гьерекат
َ
َر
ح Hareket Hareket Cem-i müennes sâlim
ي ف Zayif Зайиф
ِ
ضع َZaîf Zayıf Müfred isim
Тавази Tavazi
ا ضع
َ
َو
ت Tevazû’ Tevazuu Mezîd fiil mastarı
Залум Zalum
ِ
َال
ظ Zâlim Zalim İsm-i fâil
Зулум Zulum
ْلم
ظ Zulm Zulüm Müfred isim
Инад İnad
اد
َ
ن
ِ
ع’ Inâd İnat Müfred isim
Эмин Emin يِ
مَأ Emîn Güvenilir Müfred isim
ا ف İnsafun Инсафун
َ
ْص
ن
ِ
إ İnsâf İnsaf Mezîd fiil mastarı
Интикьам İntikam
َام
ِق
ت
ْ
ن
ِ
إ İntikâm İntikam Mezîd fiil mastarı
Катил Katil
ِل
قات Kâtil Katil İsm-i fâil
Кирагь Kiraq
رهِك َKerih Kerih, çirkin Müfred isim
Насигьат Nasiqat
ة
َ
َ ِصيح
ن Nasîhat Nasihat Müfred isim
Нефес Nefes
َس
َف
ن Nefes Nefes, soluk Müfred isim
Сидкьи Sidki ق دْص ِSıdk Doğruluk Müfred isim
Сир Sir
ِر
س Sirr Sır Müfred isim
Этир Etir
ْر
ِط
ع’ Itr Koku Müfred isim
Кагьул Kaqul
ل
كح َKuhûl Sürme Müfred isim
Шак Şak ك ش َŞekk Şüphe Müfred isim
Ажиз Ajiz
ِ يز
َج
ع’ Acîz Aciz Müfred isim
Азият Aziyet
َّة
ي
ِ
ذَأ Eziyyet Eziyet Müfred isim
Айиб Ayib بْ
ي
َ
ع’ Ayb Ayıp Müfred isim
Шафакьат Şafakat
َة
َق
شف َŞafakat Şefkat Müfred isim
Хиянет Hiyenet
َة
ان
َ
ِ ي
خ Hıyânet Hıyanet Müfred isim
Хама Хata اَ
َط
خ Hata’ Hata Müfred isim
Хаин Хain
ِن
ائ
َ
خ Hâin Hain İsm-i fâil
Вафа Vafa
اء
َ
ف
َ
و Vefâ Vefa Müfred isim
Къадам Kъadam
َم
َد
ق Kadem Adım Müfred isim
Гъалат Qъalat طَ
غل َGalat Hata, yanlış Müfred isim
Гьурмет Qurmet
ة
َ
م
ْ
ر
ح Hurmet Saygı,
kutsallık
Müfred isim
Уьзур Uzur
ْذر
ع’ Uzr Özür Müfred isim
Вилаят Vilayet
ة
َ
َي
وال ِVelâyet Velayet Müfred isim
Беден Beden نَ
د
َ
ب Beden Vücut Müfred isim
ِ ْل د Jild Жилд
ج Cild Cilt, deri Müfred isim
Жасад Jasad دَ
َس
ج Cesed Ceset Müfred isim
Sonuç
“Lezgi Dilindeki Arapça Ödünçlemeler ve Morfolojik yapıları” isimli yaptığımız bu
makale çalışmasında şu sonuçlara ulaşılmıştır.
Lezgiler’in yaşadığı bölge -güneydoğu Dağıstan ve kuzeydoğu Azerbaycan- Hz.
Ömer (r.a) döneminde düzenlenen İslamî fetih akınları vasıtası ile VII. yüzyılda Müslüman
Araplarla tanışmış, bir kaç asır sonra da tamamen Müslüman olmuştur.
Müslüman olan Lezgiler, Araplardan, siyasi ve sosyo-kültürel açıdan etkilendikleri
gibi dil yönünden de etkilenmişlerdir. Arapçadan bir çok kelime, Lezgi diline girmiş ve
kullanılmaya başlanmıştır. İslam’ın kutsal kitabı Kur’an-ı Kerim’in ve ibadet dilinin de
Arapça olması buna hız kazandırmıştır.
Otuz beş bin Lezgice sözcüğün incelenmesi neticesinde üç yüz altmış sekiz
kelimenin Arapça asıllı olduğu ve anlam değişmesi olmaksızın Lezgi dilinde kullanıldığı
LEZGİ DİLİNDEKİ ARAPÇA ÖDÜNÇLEMELER VE
MORFOLOJİK YAPILARI 171
Sonuç
“Lezgi Dilindeki Arapça Ödünçlemeler ve Morfolojik yapıları” isimli yaptığımız
bu makale çalışmasında şu sonuçlara ulaşılmıştır.
Lezgiler’in yaşadığı bölge -güneydoğu Dağıstan ve kuzeydoğu AzerbaycanHz.
Ömer (r.a) döneminde düzenlenen İslamî fetih akınları vasıtası ile VII.
yüzyılda Müslüman Araplarla tanışmış, bir kaç asır sonra da tamamen Müslüman
olmuştur.
Müslüman olan Lezgiler, Araplardan, siyasi ve sosyo-kültürel açıdan etkilendikleri
gibi dil yönünden de etkilenmişlerdir. Arapçadan bir çok kelime,
Lezgi diline girmiş ve kullanılmaya başlanmıştır. İslam’ın kutsal kitabı Kur’an-
ı Kerim’in ve ibadet dilinin de Arapça olması buna hız kazandırmıştır.
Otuz beş bin Lezgice sözcüğün incelenmesi neticesinde üç yüz altmış sekiz
kelimenin Arapça asıllı olduğu ve anlam değişmesi olmaksızın Lezgi dilinde
kullanıldığı tespit edilmiştir. Bu da lezgi dilinde kullanılan sözcüklerin
yaklaşık % 1.04’üne karşılık gelmektedir.
Lezgi diline geçen üç yüz altmış sekiz Arapça kelimenin kullanıldıkları alanlara
göre tasnifi yapılmıştır. Tasnif sonucunda; 144 kelimenin sosyal hayatla,
70 kelimenin inançla, 45 kelimenin insan hissiyatı, duyguları, davranışları
ve fiziki kusurlarıyla, 21 kelimenin eğitim ve bilimle, 20 kelimenin hukuk
ve yönetimle, 14 kelimenin zaman, sayı ve ölçüyle, 12 kelimenin iş ve meslekle,
8 kelimenin yiyecek ve içeceklerle, 7 kelimenin alet ve eşya ile, 6 kelimenin
akrabalıkla, 5 kelimenin meyve ve sebzeyle, 5 kelimenin askerlik ve
kahramanlıkla, 4 kelimenin hayvanlarla, 3 kelimenin tabiatla ve 2‘şer kelimenin
de sağlık, giyim ve kuşamla ilgili olduğu tespit edilmiştir. Arapça alıntı
kelimelerin en çok sosyal alanda kullanılan kelimler olduğu, onu da inançla
ilgili kelimelerin takip ettiği görülmüştür.
Arap dili morfolojisi yönünden yapılan incemede Arapça alıntı kelimelerden
224 tanesinin tekil isim, 41 tanesinin mastar (7 sarih, 5 mimli ve 29
mezîd mastar), 32 tanesinin ism-i fâil (29 sülasi mücerred, 3 tanesi mezîd
fiilden ism-i fâil), 15 tanesinin çoğul (6 mükesser, 9 Cem-i müennes sâlim),
11 tanesinin mülalağalı ism-i fâil, 10 tanesinin ism-i mef‘ûl (8 tanesi sülasi
Ажиз Ajiz
ِ يز
َج
ع’ Acîz Aciz Müfred isim
Азият Aziyet
َّة
ي
ِ
ذَأ Eziyyet Eziyet Müfred isim
Айиб Ayib بْ
ي
َ
ع’ Ayb Ayıp Müfred isim
Шафакьат Şafakat
َة
َق
شف َŞafakat Şefkat Müfred isim
Хиянет Hiyenet
َة
ان
َ
ِ ي
خ Hıyânet Hıyanet Müfred isim
Хама Хata اَ
َط
خ Hata’ Hata Müfred isim
Хаин Хain
ِن
ائ
َ
خ Hâin Hain İsm-i fâil
Вафа Vafa
َاء
ف
َ
و Vefâ Vefa Müfred isim
Къадам Kъadam
َم
َد
ق Kadem Adım Müfred isim
Гъалат Qъalat طَ
غل َGalat Hata, yanlış Müfred isim
Гьурмет Qurmet
ة
َ
م
ْ
ر
ح Hurmet Saygı,
kutsallık
Müfred isim
Уьзур Uzur
ْذر
ع’ Uzr Özür Müfred isim
Вилаят Vilayet
ة
َ
َي
وال ِVelâyet Velayet Müfred isim
Беден Beden نَ
د
َ
ب Beden Vücut Müfred isim
ِ ْل د Jild Жилд
ج Cild Cilt, deri Müfred isim
Жасад Jasad دَ
َس
ج Cesed Ceset Müfred isim
Sonuç
“Lezgi Dilindeki Arapça Ödünçlemeler ve Morfolojik yapıları” isimli yaptığımız bu
makale çalışmasında şu sonuçlara ulaşılmıştır.
Lezgiler’in yaşadığı bölge -güneydoğu Dağıstan ve kuzeydoğu Azerbaycan- Hz.
Ömer (r.a) döneminde düzenlenen İslamî fetih akınları vasıtası ile VII. yüzyılda Müslüman
Araplarla tanışmış, bir kaç asır sonra da tamamen Müslüman olmuştur.
Müslüman olan Lezgiler, Araplardan, siyasi ve sosyo-kültürel açıdan etkilendikleri
gibi dil yönünden de etkilenmişlerdir. Arapçadan bir çok kelime, Lezgi diline girmiş ve
kullanılmaya başlanmıştır. İslam’ın kutsal kitabı Kur’an-ı Kerim’in ve ibadet dilinin de
Arapça olması buna hız kazandırmıştır.
Otuz beş bin Lezgice sözcüğün incelenmesi neticesinde üç yüz altmış sekiz
kelimenin Arapça asıllı olduğu ve anlam değişmesi olmaksızın Lezgi dilinde kullanıldığı
172 Ahmet KÖMÜRCÜ
mücerred, 2 tanesi mezîd fiilden ism-i mefûl), 8 tanesinin ism-i zaman ve
mekan, 7’şer tanesinin birleşik kelime, sıfat-ı müşebbehe ve ism-i mensûb,
2 tanesinin ism-i âlet ve 1’er tanesinin ise ism-i tafdil ve muzari kalıbında
olduğu tespit edilmiştir.
Bir dilden başka dile geçen kelimelerin, yeni dile uyum sağlamak için fonetik
değişikliklere uğraması tabii bir durumdur. Alıntı kelimelerde de bu vuku
bularak Lezgi diline geçen kelimelerin, Lezgi dilinin rengiyle boyandığı ve
Lezgicenin fonetik kurallarına uyduğu görülmüştür.
Kaynakça
Akiner, Shirin, Sovyet Müslümanları, Çeviren: Tufan Buzpınar ve Ahmet Mutu, İstanbul,
1995.
Bala, Mirza, MEB İslam Ansiklopedisi, İstanbul, 1993.
Buniyatov, Ziya Musa, “Dağıstan”, TDV İslam Ansiklopedisi, İstanbul, 1993.
Büyük Larousse Ansiklopedisi, Lezgiler, Milliyet Yayınları.
Doğuştan Günümüze Büyük İslam Tarihi (Redaktör Hakkı Dursun Yıldız), İstanbul,
1992.
Dursun, Davut, “Lezgiler,” TDV İslam Ansiklopedisi, Ankara, 2003.
Ebu Ca’fer Muhammed b. Cerîr et-Taberî, Tarihu’l-Ümem ve’l-Mülûk, Beytü’lEfkâri’d-Devliyye,
Ürdün, ts.
Erel, Şerafeddin, Dağıstan ve Dağıstanlılar, İstanbul, 1961.
Gacıyev, M. M., Rusko-Lezginski Slovar, Mahackala, 1950.
Gaydarov R. İ., Mirzehanov, S.M., Ramaldanov, G. R., Lezgi çal 6-7, Mahaçkala,
1992.
Gaydarov, R. İ., Gülmagamedov, A. G., Mehemedov, H. İ., Nesredinov, F., Yaraliyev,
M. M., Lezgi Çal 10-11, Mahaçkale, 1993.
Halibov, B.B., Lezgi Dillerinin Fonetik Karşılaştırılması, Moskova, 1980.
İbnü’l-Esir Ebu’l-Hasen Ali b. Muhammed b. Muhammed b. Abdilkerim b. Abdilvahid
eş-Şeybani, Kâmil fi’t-Târih, Lübnan, 1987.
Kominist Gazetesi 4 Haziran 1987.
Lezgi gazetesi, 16 Ekim 1993.
Sami, Şemseddin, Kâmûsu’l-A’lâm, İstanbul 1308/1891.
Sucu, Mehmet, “Yeryüzündeki Diller ve Kelime Alışverişleri” Sızıntı Dergisi, Aralık
2009, Sayı: 371.
MEB Türk Ansiklopedisi, Ankara, 1976.
Yıldız, Muharrem, Dünden Bugüne Kafkasya, İzmir, 2006.
http://www.gks.ru/free_doc/new_site/perepis2010/croc/Documents/Vol4/pub-04-
01.pdf 22.10.2014
http://www.stat.gov.az/source/demoqraphy/ap/ 16.10.2014