Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 6/1 Winter 2011, p. 69-73, TURKEY
TÜRKÇENİN ARAPÇAYA ETKİLERİ ÜZERİNE BAZI TESPİTLER*
Zeki KAYMAZ
ÖZET
Türkçe ve Arapça arasında uzun bir geçmiĢe dayanan dil iliĢkisi bulunmaktadır.
Arapçanın Türkçeyi etkilediği bilinmektedir. Arapça kadar olmamakla birlikte Türkçe de
Arapçayı etkilemiĢtir. Bu makalede Arapçaya giren özel Ģekiller, Türkçe kökene dayalı
çokluklar, kalıp yapılar ve fiiller üzerinde durulacaktır.
Anahtar Kelimeler: Arapça, Türkçe, çokluklar, fiiller.
SOME DETERMINATIONS ABOUT THE EFFECTS OF TURKISH TO
ARABIC
ABSTRACT
There is a language relationship, ancedentaly, between Turkish and Arabic. It is known
that Arabic has affected Turkish. So has Turkish, even not as much as Arabic. In this article,
the plurals and verbs based on Turkish are going to be mentioned.
Keywords: Arabic, Turkish, plurals, verbs.
Uzun bir geçmiĢe dayanan iliĢkiler sonucu Arapçanın Türkçeyi etkilediğini biliyoruz.
Arapçanın Türkçeye etkisi kadar olmasa da Türkçe de Arapçaya etkide bulunmuĢtur. Ahmet AteĢ
10. yüzyıla kadar Arapça yazı dilindeki Türkçe kelimelerden söz ederken
al-ûkuĢiyya “dost, arkadaĢ” <ögüĢ;
tagâr “kap (her türlü)” hâkân “hakan, imparator”;
dabbus, dabbusî, dabbûĢiya “topuz”;
dabbûk “top, çevgan oyununda sopa ile vurulan top” al-Ģukî “hançer, kama gibi bir silah” <çakı ~çaku
tarhan çokluk tarâhîn, tarâhina tûk çokluk tûkât, tûkân “tuğ” yalmak çokluk yalâmika “üste giyilen askeri elbise” (örneklerini verir.1

Bunlara ek olarak;
dukmak “sopa, tokmak” < tokmak
erike “taht” <örige
edim “yumuĢak deri” ermagân “armağan”
* Makale, daha önce aynı adla sunulan bildirinin gözden geçirilmiĢ ve geniĢletilmiĢ Ģeklidir.
1 Ahmet AteĢ, Arapça Yazı Dilinde Türkçe Kelimeler (I) X. Yüzyıla Kadar, ReĢit Rahmeti Arat Ġçin, Türk
Kültürü AraĢtırmaları, Ankara 1966, s.26-31.
70 Zeki KAYMAZ
Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 6/1 Winter 2011
Türklerin Ġslamiyet ile tanıĢmasından önce baĢlayan bu alıĢveriĢ, Ġslamiyet sonrasında da
devam etmiĢtir. Ġslam fetihlerinden sonra Türkler halife ordularında önemli mevkilere gelmiĢlerdir.
Karahanlılar, Gazneliler, Tolunoğulları, Büyük Selçuklular, Anadolu Selçukluları‟ndan
Osmanlılara gelinceye kadarki Türk devletleri zamanında Araplarla Türklerin iç içe yaĢamaları
sonucu hiç Ģüphesiz Türkçe Arapçayı etkilemiĢ ve bu dile pek çok kelimesini vermiĢtir. GeçmiĢten
bugüne Türkçeden veya Türkçe yoluyla Arapçaya geçen kelimeler üzerinde yapılan çalıĢmalar ve
bunların tespiti ayrı bir çalıĢma konusudur.2
Bu makalede, sadece kelimeler üzerinde değil Türkçeden etkilenilerek kullanılan Ģekiller,
Arapça kurallara uyularak elde edilen çokluklar, kalıp yapılar ve fiiller üzerinde durulacaktır.
I. Özel Adlar
a. Arapçada ت , ö ile biten kelimeler, Osmanlı Türkçesinin etkisiyle ث„ li olur. ث„ li bu isimler,
Türkçeye hastır. Mısır Arapçasında bu isimlere sıkça rastlanır. Irak, Libya, Tunus Arapçasında
da görülür. Ör. Ar. بهجت - Osm. Tk. بهجج . Bu adlar Ģunlardır: Bahcat, Cavdat, Fikrat, Hâlat,
Haybat, HiĢmat, Hidâyet, Hikmat, Himmat, Ġffat, Ġzzat, Ġsmat, Ġnâyat, Kudrat, Mithat, Nacdat,
NaĢ‟at, Nuzhat, Nusrat, Ni‟mat, Raf‟at, Safvat, Sarvat, ġavkat, Tal‟at, Ulfat.
b. ي – î ile biten adlar: bedr, kadr, zuhd, gibi adlara î eki getirilerek Osmanlı Türkçesinde özel
adlar kurulmuĢtur. Arapçada olmayan bu adlar Osmanlı Türkçenin etkisiyle kullanılır olmuĢtur.
Bu adlar da Ģunlardır: Abdî, Adlî, Avdnî, Azmî, Basmî, B‟edrî, Cûdî, Fahrî, Fazlî, Fahmî,
Fathî, Fahmî, Favzî, Fayzî, Fikrî, Hakkî, Hakkî, Hamdî, Hayrî, Hilmî, Hungarî, “Macar”,
Husnî, „Izzî, Kadrî, Lutfî, Macdî, Makkî, Nasrî, Nazmî, Nûrî, Ramzî, Rûhî, RuĢdî, Sabrî, Sa‟dî,
Sayfî, Sırrî, Subhî, ġamsî, ġavkî, ġukrî, Ulvî, Unsî, Vasfî, Vacdî, Vahbî, zihnî, Zuhdî, ayrıca
Turkî.
c. Türk etkisinin çok olduğu dönemlerde asıl ada tanıtıcı ad ekleme adeti Mısır, Libya, Irak gibi
ülkelere girmiĢtir: Mahmud Rüstem, Mehmed Nedim, Salim Fahrî, Ahmed Fuad, Ġhsan Sâdık
vb.
II. Yer Adları:
Arap ülkelerinde Türkçe olarak kalan pek çok yer adı mevcuttur. Coğrafi mevki, köy,
mahalle, çarĢı, pazar, bina ve iĢyeri adlarında bunlar görülür. Buralarda geçen ve kullanılan Türkçe
adlar da ayrıca değerlendirilmelidir.
Agacık اغاجك Yer adı (Tunus)
Aksaray السراي Yer adı (Tunus)
Altun Köpri وىپريْ خىٌا Yer adı (Tunus)
Cami‟ul‟l- agavât االغاواث عِجا Cami adı (Tunus)
Mercid-i Arif Aga اغا عارف سجذ ِMescit adı (Tunus)
Sûku‟l-askaciya االسىجيه سىق ÇarĢı adı (Eskiciler ÇarĢısı) (Tunus)
Kahvatu‟l-abâciya عباجيهٌا لهىة ÇarĢı adı (Abacılar ÇarĢısı) (Tunus)
Cami‟ul-bâĢâ باضاٌا عِجا Cami adı (Tunus)
Mescid DerviĢ bâĢâ باضا دروش سجذ ِMescit adı (Tunus)
BaĢalik هٌباضا Yer adı (Fas)
Bulak بىالق Semt adı (Mısır-Kahire)
Hanu‟l-bâcâci ًجاج باٌاْ حا Han adı (Paçacı Hanı) (Tunus)
Hanu‟l-cumruk رنّجٌاْ حا Han adı (Gümrük Hanı) (Tunus)

2 Konuyla ilgili olarak Ģu kaynaklara bakılabilir: Ahmet AteĢ, Arapça Yazı Dilinde Türkçe Kelimeler Üzerine Bir
Deneme II (XI. Yüzyıldan Bugüne Kadar), TKA, Yıl II, S.1-2, Ankara 1965, s.1-25, M. A. Duhman, Mucem al-alfaz attarihiyya
fi al-asr al-Mamlukiyya, Dar al-Fikr DımıĢk-Suriya 1990.
Türkçenin Arapçaya Etkileri Üzerine Bazı Tespitler 71
Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 6/1 Winter 2011
DemerdaĢ رداشِد Semt adı (Kahire-Mısır)
Mahalletu‟l- Hatunıyya يهٔخاحىٌا تٍح ِMahale adı (Tunus)
Saraçhâne هٔسرچحا ÇarĢı adı (Bağdar-Irak)
Sûku‟l-Hamidiya ديهّايح سك ÇarĢı adı (Tunus)
Karagol لاراغىي Mahalle adı (Bağdat-Irak)
Mahalletu‟l-KuĢcıyya مىضجيهٌا تٍح ِMahalle adı (KuĢçular Mah.) (Tunus)
Sûku‟l-Kebabciyya اوبابجيه سىق ÇarĢı adı (Kebapçılar ÇarĢısı) (Tunus)
Hanu‟l-Kabici ًمابيجٌاْ حا Han adı (Tunus)
KarakuĢ لرالىش Yer adı (Tunus)
Cami‟ul-Muradiya راديهٌّا عِجا Cami adı (Tunus)
Medresetü‟l-Orman ْاِاالو ذرست ِBina adı (Mısır Kahire‟de okul adı)
Kahvatu‟l-Takyaciyya خىيجيهٌا لهىث Kahve adı (Takkeciler kahvesi) (Tunus)
Mahalletü‟l-Samanciyya جيهّٕصٌا تٍح ِMahalle adı (Samancılar Mah.) (Tunus)
Sabunji ًجٔصابى Sokak adı (Fas-Sale)
III. Aile Adları:
Çadırci ًچادرج Irak‟ta aile adı,
Çiçekli ًٍجيجى Suriye‟de soyadı,
HaĢıkci ًخاضمج” KaĢıkçı” Suudi Arabistan‟da bir ailenin adı (Mütevelli: 1985,
252),
Karagolli ًٌٍلاراغى Irak-Bağdat‟ta aile adı,
Kazanci ًجٔلزا Irak-Bağdat‟ta aile adı,
Sabunci ًجٔصابى Fas‟ta soyadı,
Toyan ْطىيا” Doyan” Suudi Arabistan‟da bir ailenin adı
ġûrbacı ٌطىربج Mısır ve Suriye‟de soyadı (Aytaç: 1996, 54)
Yazıcı ٌيازج Arap ülkelerinde aile adı (Mütevelli:1985, 252) olarak
kullanılmaktadır.
IV. Arapça Kurallarla Çokluk Yapılan Türkçe Kelimeler:
Erât, geliĢât, gidiĢât, örneklerinde olduğu gibi Türkçe kökenli bir adın Arapçanın “-ât”
çokluk ekiyle kullanıldığı görülür. Türkçeden Arapçaya giren kelimeler de Arapçanın çokluk
yapma kurallarına göre çokluk bildirir hale getirilmiĢtir. Daha önceki bir makalede bu Ģekildeki
Türkçe kökenli 102 kelime üzerinde durulmuĢtu.3 Burada ise Türkçe yoluyla Arapçaya giren ve
Türkçe olarak bilinen bazı kelimelerin çokluk Ģekilleri gösterilecektir:
a. ÇeĢitli çokluk kalıplarıyla:
bavârîd (بىاريذ” (silahlar, tüfekler” < barûd (Sudan)
baĢâkîr (بطاوير” (peĢkirler” darâvîĢ (دراويص” (derviĢler” < derviĢ (Mısır, Sudan)
Ģavâdır (ضىادر” (sebze sergileri” <çadır (Mısır)
barât (باراث” (paralar” < para (Mısır-Suriye)
birĢâm ~birĢâmât ( اثِبرضاَ / برضا” (perçinler” kavâvîk (لىاويك” (kavuklar” < kavuk (Mısır)
puvâl (پىاي” (pullar” < pul (Mısır-Irak)
devâlîb (بٌدوا” (dolaplar” < dolap (Mısır-Irak)
çeftlekât (الثٍجفخ” (çiftlikler” < çiftlik (Suriye)
ferâmîn (ٓيِفرا” (fermanlar” < ferman (Suriye)

3 Zeki Kaymaz, Arapçaya Giren Türkçe Kelimelerin Arapça Kurallarla Çokluk ġekilleri Üzerine, Turkish
Studies/Türkoloji AraĢtırmaları, Bahar 2007, Cilt 2/2, s.404-409.
72 Zeki KAYMAZ
Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 6/1 Winter 2011
b. + iyya ekiyle:
afandiyya (ذيهٕاف” (beyler” kuĢcıyya (لىضجيه” (kuĢçular” < kuĢçu (Tunus)
kebâbciyya (وبابجيه” (kebapçılar” < kebap (Tunus)
V. Bazı Kalıp Söyleyişler:
Akıl yohtur يىخخرً عم) Irak)
Ki közüm َوىزوً و” Ġki gözüm” (Irak)
Ġki bir بيرً ايى) Cez.-Mısır-Suriye) (Aytaç:1994, 78) (Irak)
beĢ dört دورث بص) Suriye/Aytaç 48, Irak)
dört cehâr جهار دورث) Mısır-Suriye) (Aytaç:1994, 62) (Irak)
dübîĢ دوبيص) Irak)
hep beyaz بياض هپ) Irak), tavlada kullanılan sayılardır.
(ٌيص هزا آيري) ayri haza leyĢ
(ِا عٕذي ويىيً ) givil indi „Mâ
Ġhna çaliĢ (يصٌپا هٕاح (Ģeklindeki Arapça tabirler de Irak‟ta Türkçe kelimelerle
kullanılmaktadır.
ĠĢte اضخه” iĢte”; ossun (ٓاسو” (olsun”; hatırĢin ْخاطرط” hatır için”; Ģok gozel جىزي ضىك” çok güzel”;
hiĢmassa صه ّهص” hiç olmazsa” (Mısır), (Mütevelli 1985:262-263)
VI. Arapça Kurallarla Kurulan Türkçe Fiiller:
buhye (بهيه (Ayakkabı boyacısı veya boyacı boya yaptı anlamındadır. “boya” sözünden fiil
haline getirilmiĢtir. (Mısır-Sudan)
belliĢ (صٍب (BaĢla! Mısır, Lübnan ve Suriye‟de kullanılır. Diğer çekimleri
“baĢladı) “بٍص) beleĢe
“baĢlıyor) “يبٍص) ybelliĢ
mbelliĢ (صٍب” (ِbaĢlamıĢ” tır.
Basama(ُبص (Kağıda parmak basma. Bas- fiilinden ArapçalaĢtırılmıĢtır.
Basama (ُبص” (bastı”
ybasama (ُيبص” (basıyor”
birĢeme (هّبرض (Perçinledi. (Mısır)
ybirĢem (ُيبرض” (perçinliyor”
mbirĢem (ُبرض” (ِperçinlenmiĢ”
kandara (ذرٕل (Kandırdı. (Mısır) Kandırmak fiilinden ArapçalaĢtırılmıĢtır.
ĢayyaĢa (ضيص (ġiĢle deldi. (Suriye)
yĢayyeĢ (يطيص” (ĢiĢliyor”
teĢyiĢ (حطيص” (ĢiĢlenmiĢ” diğer çekimleridir.
tanbala (ًبٕح (Tembel oldu (Mısır)
ytanbal (ًبٕيخ (tembel oluyor
mtanbal (ًبٕخ (ِtembelleĢmiĢ Ģeklinde çekim yapılmaktadır.
Türkçenin Arapçaya Etkileri Üzerine Bazı Tespitler 73
Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 6/1 Winter 2011
SONUÇ
Yukarıdaki örneklerden de anlaĢılacağı üzere Türkçenin Arapçaya etkisi göründüğünden
daha derindir. Konuyla ilgili daha dikkatli araĢtırmalar yapıldığında bilinenlerden daha fazla
Türkçe kelimenin tespit edileceği muhakkaktır. Makalede dikkat çekilmek istenen konu, Arapçada
bulunan yer adlarının, özel kullanımların ayrı madde baĢları olarak değerlendirilmesi gerektiğidir.
KAYNAKÇA
AKAR Metin (1993). Fas Arapçasında Osmanlı Türkçesinden AlınmıĢ Kelimeler, Marmara
Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Türklük Araştırmaları Dergisi (7), s.91-110.
AYTAÇ Bedrettin (1994). Arap Lehçelerindeki Türkçe Kelimeler, Ġstanbul: Türk Dünyası
AraĢtırmaları Vakfı Yayınları.
BAYATLI Hidayet Kemal (1993). Irak Arapçasında Türkçe Sözcük ve Terimler, Dil Dergisi (14),
s.60-66.
BECHRAOUI Mohammed-Faedhel (2002), Türk Dilinin Tunus‟taki Tarihi: Örnekler ve Evreler,
Milli Folklor (53), s.126-160.
CHENEB Mohammed Bin (1996). Cezayir KonuĢma Dilinde Muhafaza Edilen Türkçe (Türkçe
Aracılığıyla Gelen) Farsça Kelimeler, TDAY-Belleten, s.157-213.
KUN T. Halası (1973). The Ottoman Elements In The Syrian Dialects II, Archivum
Ottomanicum (5) Anno: Lisse.
MAHFÛZ Ed-Doktor Husayn „Alî (1964). El-Elfâz üt-Turkiyya fi‟l- Lehceti‟l-„Irakiyya., Macallat
at-Turas al-Şa’bî, Bağdat: Matbaat al-Ma‟arif, s.1-24.
OĞUZ Öcal (2000). Belguedj‟in Makalesine Göre Cezayir KonuĢma Dilindeki Türkçe Kelimeler
ve Tunus‟taki Durum, Milli Folklor (46), s.10-21.
ÖZDEMĠR Hikmet (1990). Tunus ve Civarında YaĢayan Türkçemiz, Türk Dünyası
Araştırmaları (64), s.153-168.
PROKOSCH Erich (1983). Osmanisches Wortgut İm Sudan Arabischen, Berlin: Klaus Schwarz
Verlag.
PROKOSCH Erich (1983). Prokosch, Osmanisches Wortgut im Agyptisch-Arabischen, Berlin:
Klaus Schwarz Verlag.
TÜRKMEN Erkan (1988). Arapçanın Libya Lehçesindeki Türkçe Kelimeler, Erdem (IV), s.211-
225.